Sinds de invoering van de wet kinderopvang heeft een aantal spraakmakende fraudezaken rondom de kinderopvangtoeslag de publiciteit gehaald. Daarbij moet worden aangetekend dat het systeem van persoonlijke toeslag als eerste in de kinderopvang werd ingevoerd. Hierbij was het de wetgever er veel aan gelegen om dit voor ouders zo eenvoudig mogelijk te maken. In de praktijk kwam het erop neer dat er in de aanvraagprocedure nauwelijks of niet sprake was van enige controle. Zo slaagden oplichters erin om met DigiD nummers van moeders die geen gebruik maakten van formele kinderopvang toch grote sommen kinderopvangtoeslag te bemachtigen.
Het werd fraudeurs in die eerste jaren na de invoering ook wel erg gemakkelijk gemaakt. Er werd bijvoorbeeld voor vier kinderen uit een gezin voor het maximaal aantal uren per week toeslag aangevraagd. Nog los van het feit dat het hier ging om niet werkende moeders met kinderen die helemaal geen gebruik maakten van kinderopvang, is het in Nederland hoogst ongebruikelijk dat kinderen vijf dagen per week en ook nog met het maximaal aantal uren per dag gebruik maken van kinderopvang. Toch betaalde de belastingdienst zonder enige controle het gevraagde bedrag uit.
Na een paar jaar werden er allerlei controlemechanismen ingebouwd. Zo werd het maximaal aantal uren dat ouders kinderopvangtoeslag konden aanvragen gekoppeld aan het aantal werkuren van de minst werkende ouder. Voor de hele dagopvang betreft het hier 140 procent; voor kinderen die gebruik maken van de buitenschoolse opvang gaat het om 70 procent. Door in de gastouderopvang de zogenaamde kassiersfunctie in te voeren werd het ook hier een stuk ingewikkelder om te frauderen. In de praktijk betekent dit dat de ouder niet meer rechtstreeks de gastouder betaalt. Alle betalingen lopen via het gastouderbureau waarmee de verantwoordelijkheid bij deze bureaus wordt neergelegd en de fiscus veel effectiever kan controleren. Hoewel het bij bovengenoemde fraudegevallen maar om een heel klein percentage van de ouders ging werden er wel dichte mistgordijnen opgetrokken rondom het begrip fraude in de kinderopvang.
De echte fraudegevallen en alle problemen rondom de uitvoering en de uitwerking van het systeem van kinderopvangtoeslag werden in de publiciteit, maar ook in de discussie in de Tweede Kamer moeiteloos op een hoop gegooid. Door de opzet van het systeem van kinderopvangtoeslag weten ouders, maar ook de belastingdienst, pas achteraf of het juiste aantal uren is opgegeven respectievelijk is uitgekeerd. De ouder moet voor het begin van het jaar inschatten hoeveel uren kinderopvang er voor het komende jaar nodig zijn. Dat is met de toenemende flexibiliteit op de arbeidsmarkt waarbij het in de meeste gevallen gaat om een optelsom van twee individuele, vaak parttime, banen niet eenvoudig. Zo moesten wij als BOinK de politiek er nadrukkelijk op wijzen dat tegenover het grote percentage ouders dat ieder jaar teveel kinderopvangtoeslag ontvangt een vrijwel net zo groot percentage staat dat te weinig toeslag ontvangt. Door als belastingdienst alleen het percentage te noemen van ouders die teveel geld hebben ontvangen ontstond al gauw de indruk dat ouders het niet zo nauw namen bij het aanvragen van toeslag.
De belastingdienst hanteert al jarenlang een zeer rigide controle- en sanctiesysteem. Dit als reactie op de eerste jaren waarin het fraudeurs wel heel erg makkelijk werd gemaakt om de zaak op te lichten. In veel gevallen uit die periode is het nog maar de vraag of de ouders die hun DigiD afstonden zich werkelijk realiseerden wat ze deden. Er werd deze alleenstaande moeders, met een vaak niet-Nederlandse achtergrond, verteld dat er naast kinderbijslag ook nog een andere toeslag was waar je aanspraak op kon maken. Door hun DigiD af te geven konden zij hier aanspraak op maken. Natuurlijk was er ook in een aantal gevallen wel degelijk sprake van ouders die doelbewust meewerkten aan de fraude.
Al vanaf de invoering van de wet kinderopvang in 2005 met de daarbij tegelijkertijd ingevoerde kinderopvangtoeslag is dit systeem voor BOinK een hoofdpijndossier. We hebben er vanaf de invoering op gewezen dat het met door de overheid volledig digitaliseren van de aanvraag van kinderopvangtoeslag een bepaalde groep ouders buitenspel werd gezet. Met de harmonisatie van het peuterspeelzaalwerk per 1 januari 2018 wordt deze groep niet digitaalvaardige ouders die toeslag moet aanvragen zeker niet kleiner. Al vanaf de invoering van dit systeem domineren de ouders die problemen ondervinden bij de aanvraag van de toeslag het telefonisch spreekuur van BOinK. Recent bleek uit een onderzoek van de ombudsman dat in de helft van de gevallen de belastingdienst ten onrechte de kinderopvangtoeslag stop heeft gezet en/of terugvordert.
De conclusie anno 2017 is dat fraude door ouders inmiddels tot een zeer klein percentage van het totaal aantal gebruikers is teruggebracht. Het is nu in de hele dagopvang en bij de buitenschoolse opvang vrijwel onmogelijk om te frauderen zonder medewerking van de aanbieder van kinderopvang. Dit geldt ook voor de gastouderopvang waarbij zonder medewerking van de gastouder en/of het gastouderbureau er feitelijk niet gefraudeerd kan worden.
Het venijnige addertje onder het gras is het feit dat de ouder altijd aansprakelijk wordt gesteld wanneer er naar mening van de belastingdienst ten onrechte kinderopvangtoeslag is uitgekeerd. Het door de belastingdienst bestreden onderdeel van het proces is in veel gevallen de door de ouder te betalen eigen bijdrage. Ook als er wel degelijk sprake is van het recht op kinderopvangtoeslag en de toeslag aantoonbaar is aangewend om de rekening van de afgenomen kinderopvang te voldoen moet niet alleen de niet of niet geheel betaalde eigen bijdrage worden terugbetaald, maar ook de gehele kinderopvangtoeslag.
Lees het volledige artikel in het gratis online magazine Fraude.
