Relevante feiten en omstandigheden feit 1 tot en met 3

Op grond van het dossier en het verhandelde ter terechtzitting, in onderling verband en samenhang bezien, gaat het hof uit van de volgende feiten en omstandigheden.

Het hof is het eens met de stellingen van de raadsvrouw dat geen forensisch bewijs tegen [verdachte] voorhanden is; dat uit het dossier niet valt af te leiden dat [verdachte] een rol heeft gespeeld bij het ophalen van de Caddy en de Seat in juni 2016; dat van zijn telefoon over de relevante periode geen gegevens beschikbaar zijn en dat op 8 oktober 2016 geen reisbewegingen van de Jetta van [verdachte] zijn geregistreerd. Hierbij maakt het hof de volgende kanttekeningen.

[verdachte] is pas in september 2017 (en dus veel later dan de medeverdachten) als verdachte aangemerkt en als zodanig aangehouden. Hij had daardoor in beginsel tijd en ruimte om gegevens te wissen die naar hem zouden kunnen leiden.

Toen [verdachte] als mogelijke medeverdachte in beeld kwam, waren de Vialis verkeersgegevens niet meer beschikbaar en waren zijn reisbewegingen met de Jetta en Suzuki dus uitsluitend af te leiden uit de ARS-gegevens.

[verdachte] gebruikte vanaf 18 oktober 2016 een nieuw telefoonnummer eindigend op - [telefoonnummer 12] . Van hem noch van zijn vriendin [betrokkene 10] zijn telefoons aangetroffen die in de relevante periode zijn gebruikt. Daarnaast zijn de gegevens gewist van zijn devices: op zijn tablet vanaf 23 maart 2016 tot 14 oktober 2016 en van zijn I-pad vanaf 29 juli 2016 tot en met 30 oktober 2016. Op die devices stonden nog wel gegevens van de periodes daarvoor en daarna. [verdachte] heeft geen antwoord gegeven op de uitdrukkelijke vraag waarom die gegevens waren gewist.

[medeverdachte 1] heeft verklaard dat [betrokkene 2] één van de schutters is geweest; de naam van de tweede schutter, door hem aangeduid als meneer X, heeft hij niet willen noemen. Het hof merkt over dit deel van [medeverdachte 1] verklaring nog het volgende op. Aan [medeverdachte 1] is tijdens de zitting van het hof meermalen voorgehouden dat hij op grond van zijn eigen verklaringen bij uitstek één van de personen is, die op 8 oktober 2016 de schutters gedurende aanzienlijke tijd van nabij heeft meegemaakt en die dus mogelijk iets kan zeggen over de identiteit van die tweede schutter. Tevens is hem indringend voorgehouden welke enorme belangen zijn gemoeid bij het noemen van de naam van die persoon. [medeverdachte 1] heeft daarop meermalen geantwoord dat hij in verband met zijn eigen veiligheid en die van zijn familieleden de naam van de tweede schutter niet wilde noemen. Het hof acht het opmerkelijk dat [medeverdachte 1] op uitdrukkelijke vragen -net als bij de rechtbank- evenmin heeft ontkend dat [verdachte] de tweede schutter was.

Dat [medeverdachte 1] met meneer X mogelijk heeft gedoeld op een in dossier Zwaluw voorkomende persoon met de bijnaam mr. X, betreft niet meer dan een suggestie en deze naam heeft [medeverdachte 1] ook niet als zodanig genoemd.

De raadsvrouw heeft in dit verband tevens opgeworpen dat [betrokkene 2] in eerste aanleg heeft verklaard dat [verdachte] niet één van de schutters is geweest. Het hof passeert ook deze stelling. [betrokkene 2] heeft immers over zijn eigen rol bij de moordaanslag, de andere deelnemers hieraan en vele andere substantiële aspecten verklaard in strijd met de bevindingen die voortvloeien uit de bewijsmiddelen. Zo heeft hij bijvoorbeeld verklaard dat hij met de Vito op 8 oktober 2016 de schutters in Hoofddorp heeft opgehaald terwijl hijzelf één van die schutters was. Zijn blote ontkenning dat [verdachte] één van de schutters was, acht het hof dan ook van nul en generlei waarde.

[verdachte] heeft verklaard dat hij op 8 oktober 2016 de hele dag thuis is geweest in zijn woning aan de [e-straat 1] in [plaats] . De verdediging heeft aangevoerd dat de getuigenverklaringen van de [familie] een sluitend alibi opleveren dat [verdachte] die dag thuis in [plaats] was en dus niet om 17:30 uur in de parkeergarage PD1 was.

De raadsvrouw gaat uit van de verklaringen die de getuigen (de ex-vriendin van [verdachte] : [betrokkene 10] , haar moeder [betrokkene 21] en haar vader [betrokkene 11] ) in 2020 bij de raadsheer-commissaris onder ede hebben afgelegd over de aanwezigheid van [verdachte] die dag in zijn woning. [betrokkene 10] en [betrokkene 21] hebben de gebeurtenissen van die dag mede gereconstrueerd aan de hand van bankafschriften waaruit de tijdstippen blijken waarop zij die dag betalingen hebben gedaan.

[betrokkene 10] is met haar moeder en de tweeling die dag na 11:00 uur gaan winkelen; [verdachte] was thuis en heeft de bedjes van de kinderen verlaagd; [betrokkene 11] is langsgekomen toen [betrokkene 10] en [betrokkene 21] er niet waren en heeft gegrapt dat de kinderen vandaag (samen) precies een jaar waren en tenslotte is [betrokkene 10] met haar moeder en de kinderen rond 14:45 á 14:50 uur thuisgekomen en zij troffen [verdachte] toen thuis aan. Er was een discussie over het gerepareerde horloge dat die dag bij de juwelier was opgehaald, omdat er opeens een kras op zat. [betrokkene 21] is in de woning gebleven tot 15:45 á 16:00 uur. Zij heeft verklaard dat [verdachte] toen nog thuis in [plaats] was, terwijl uit het dossier blijkt dat de twee schutters die dag rond 15:12 uur in Amsterdam Noord bij [medeverdachte 1] in de Caddy zijn gestapt, aldus de raadsvrouw.

Het hof overweegt hierover het volgende.

Op 8 oktober 2016 zijn geen reisbewegingen of telefoondata van [verdachte] vastgesteld. [verdachte] heeft ter zitting van het hof verklaard dat hij regelmatig reed in de Suzuki van zijn moeder, die in oktober 2016 in Spanje verbleef, en dat de Suzuki vóór zijn woning in [plaats] stond geparkeerd.

Uit een registratie op 9 oktober 2016 om 01:28 uur blijkt dat de Suzuki in de richting van [plaats] reed. Daaruit volgt dat [verdachte] op een eerder moment dan 9 oktober 2016 rond dat tijdstip met de Suzuki van huis is weggereden. [verdachte] heeft verklaard dat hij zich niet kan herinneren wat hij op 8 oktober ‘s avonds heeft gedaan en [betrokkene 10] wist dat evenmin.

[betrokkene 10] is op 31 oktober 2017 bij de politie als getuige gehoord. Zij kon zich toen niet herinneren hoe laat zij op 8 oktober 2016 met haar moeder was thuisgekomen.

Daarna heeft [betrokkene 10] met [betrokkene 21] en anderen daarover gesproken.

Uit een heimelijk opgenomen OVC gesprek van 31 oktober 2017 tussen [betrokkene 10] en haar moeder blijkt dat [betrokkene 10] aan haar moeder vroeg of zij nog wist hoe laat ze op de bewuste dag zijn thuisgekomen. [betrokkene 21] antwoordde dat ze het niet wist. [betrokkene 10] en [betrokkene 21] vroegen zich af of ze die dag nog bij oma zijn gaan eten; [betrokkene 10] zei dat ze het niet zeker wist en [betrokkene 21] kon het zich niet herinneren.

[betrokkene 10] is op 4 december 2017 bij de politie opnieuw als getuige gehoord. Zij heeft toen verklaard dat zij op 8 oktober 2016 rond 16.00 á 17:00 uur met [betrokkene 21] en de kinderen bij oma was, daarna is [betrokkene 21] meegegaan naar de [e-straat 1] . [verdachte] was bij hun aankomst rond 17:00 á 17:30 uur thuis en ze hebben toen een discussie gevoerd over het beschadigde horloge.

[betrokkene 10] heeft bij de raadsheer-commissaris in 2020 onder meer als volgt verklaard.

[betrokkene 21] heeft die dag om 14:31 uur het horloge bij de juwelier in [plaats] opgehaald. Meteen daarna zijn ze naar huis gegaan en [betrokkene 21] is vervolgens nog een kwartiertje in haar woning gebleven. [betrokkene 10] wist niet zeker of ze na de juwelier nog bij oma waren geweest maar ze dacht van niet, omdat [betrokkene 21] die avond moest werken. Volgens [betrokkene 10] aten ze meestal om 17:00 á 18:00 uur en at [verdachte] altijd mee, maar ze wist niet of dat op 8 oktober 2016 ook het geval was.

[betrokkene 21] heeft in haar verhoor bij de politie op 13 november 2017 onder meer het volgende verklaard. Ze is die dag met [betrokkene 10] en de tweeling met de zwarte Volkswagen Jetta in Krommenie gaan winkelen. Toen ze van [betrokkene 10] ’s woning vertrokken was [verdachte] thuis. Ze zijn bij de juwelier in [plaats] geweest. [betrokkene 10] heeft vanuit de auto rond 14:35 uur naar de juwelier gebeld. [betrokkene 21] weet niet hoe laat ze thuiskwamen maar zij denkt aan het eind van de middag; ongeveer 10 tot 15 minuten na het bezoek aan de juwelier kwamen ze thuis. [verdachte] was er toen.

[betrokkene 21] heeft in haar verhoor bij de raadsheer-commissaris op 28 augustus 2020 onder meer verklaard dat ze die dag rond 14:45 uur bij [betrokkene 10] thuis aankwamen en dat [verdachte] er toen was. Van de juwelier naar [betrokkene 10] ’s huis was het 10 minuten rijden. [betrokkene 21] is die dag rond 15:45 uur weggegaan. [verdachte] was toen nog thuis.

[betrokkene 11] heeft in zijn verhoor bij de raadsheer-commissaris in 2020 verklaard dat hij op 8 oktober 2016 bij [verdachte] thuis is geweest, hij schat tussen 12:00 en 15:00 uur. [betrokkene 10] , [betrokkene 21] en de tweeling waren toen niet thuis; hij heeft hen niet gezien.

Het hof stelt op grond hiervan het volgende vast:

De verklaring van [betrokkene 11] draagt niet bij aan de stelling dat [verdachte] op 8 oktober 2016 de hele dag thuis in [plaats] was; hij is immers slechts tussen (naar schatting) 12.00 en 15.00 uur daar geweest. De verklaringen van [betrokkene 10] en [betrokkene 21] over het tijdstip waarop zij die dag thuiskwamen en [verdachte] daar hebben gezien variëren van: het niet meer weten (verklaring [betrokkene 10] en [betrokkene 21] in OVC-gesprek in oktober 2017); misschien zijn ze eerst nog bij oma geweest en dan waren ze bij [verdachte] thuis rond 17:00 á 17:30 uur (december 2017) tot: we zijn om 14:31 uur bij de juwelier geweest en meteen daarop naar huis gegaan ( [betrokkene 10] bij de raadsheer-commissaris in 2020), wat volgens [betrokkene 21] 10 minuten rijden was. [betrokkene 21] heeft uiteindelijk verklaard dat zij rond 14:45 uur thuis waren en dat zij nog een uurtje is gebleven (verhoor bij de raadsheer-commissaris in 2020). Volgens [betrokkene 10] (verhoor bij de raadsheer-commissaris in 2020) was dit een kwartiertje.

[betrokkene 10] en [betrokkene 21] hebben niet alleen telkens andersluidende verklaringen afgelegd over het moment van thuiskomst na het winkelen op 8 oktober 2016 en over andere onderwerpen gissingen gedaan; hun verklaringen zijn evenmin eensluidend, terwijl wel vaststaat dat zij hierover samen meermalen hebben gesproken.

Het hof is daarom van oordeel dat deze verklaringen met grote behoedzaamheid moeten worden bezien. Het hof hecht de meeste waarde aan de oudste bevindingen, uit 2017, en daaruit blijkt dat [betrokkene 10] en [betrokkene 21] geen van beiden wisten hoe laat ze op de bewuste dag zijn thuis gekomen.

Dit leidt tot de slotsom dat de getuigenverklaringen van de [familie] geen sluitend alibi opleveren dat [verdachte] gedurende de tweede helft van de middag thuis in [plaats] was.

Het hof heeft hiervoor al vermeld ervan uit te gaan dat de schutters op 8 oktober 2016 na het activeren van de PP2 en de PP3 (om 15:16 en 15:17 uur) bij [medeverdachte 1] in de Caddy zijn gestapt in de omgeving van de Hilversumstraat in Amsterdam Noord.

Zelfs indien wel zou worden uitgegaan van de uiteindelijk genoemde momenten van thuiskomst van 14:41 uur ( [betrokkene 10] ) en 14:45 uur ( [betrokkene 21] ), waarvan de raadsvrouw uitgaat, dan acht het hof het mogelijk dat [verdachte] toen nog thuis was en vervolgens met de voor de deur geparkeerde Suzuki naar de Hilversumstraat in Amsterdam Noord is gereden, welk traject volgens de via het internet toegankelijke google maps routeplanner met de auto in 20 minuten kan worden afgelegd. Dan kan [verdachte] rond 15:05 uur op die plek zijn aangekomen en had hij nog tijd genoeg om zich bij [betrokkene 2] en/of de anderen te voegen.

Het verweer van de raadsvrouw dat [verdachte] een sluitend alibi heeft voor 8 oktober 2016 wordt derhalve verworpen.

4. 4 Vermeende softdrugshandel en onderzoek Zwaluw/PGP-berichten

De verdediging heeft daarnaast het alternatieve scenario opgeworpen dat de contacten tussen [verdachte] , [betrokkene 1] en [betrokkene 2] betrekking hadden op de handel in softdrugs.

Op de vele vragen die het hof aan [verdachte] over zijn bezigheden in het kader van softdrugshandel heeft gesteld, verklaarde [verdachte] dat hij geen antwoord wilde geven, onder het motto: Als ik hierover ga verklaren, dan ben ik mijn leven niet zeker. Het hof overweegt dat [verdachte] eerder had verklaard dat hij niet bang was voor [betrokkene 2] of [betrokkene 1] . [verdachte] heeft ten aanzien van de vastgestelde reisbewegingen in de aanloop tot 8 oktober 2016 verklaard dat hij met de Jetta op de betreffende plaatsen aanwezig was om soft drugs te kopen, waarbij uitsluitend [betrokkene 1] en/of [betrokkene 2] betrokken waren. Het door [verdachte] ter zitting van het hof opgegeven argument om de vragen over de softdrugshandel niet te beantwoorden omdat hij kennelijk wel bang was voor anderen, gaat dan ook niet op.

Bovendien acht het hof het opmerkelijk dat [verdachte] zelfs een groot aantal vragen, die niets te maken hadden met de identiteit van andere betrokkenen, onder hetzelfde motto niet heeft willen beantwoorden. [verdachte] kon desgevraagd geen enkel te verifiëren detail noemen; niet zeggen over welke periode het zou gaan; noch hoeveelheden softdrugs of prijzen noemen, noch zeggen welke bedragen hij ermee zou hebben verdiend of waaraan hij deze heeft besteed; zijn antwoorden bleven steken in algemeenheden.

Het hof acht op grond van de verklaringen van [verdachte] zelf niet aannemelijk dat hij in de relevante periode in softdrugs handelde met [betrokkene 2] en [betrokkene 1] .

Dit wordt niet anders naar aanleiding van de verklaringen van zijn medeverdachten. [betrokkene 1] en [betrokkene 2] hebben aanvankelijk helemaal niets verklaard over (gezamenlijke) handel in softdrugs. Pas in een laat stadium tijdens de procedure in eerste aanleg, nadat [verdachte] de softdrugshandel met hen beiden als reden voor zijn reisbewegingen met de Jetta had aangestipt, zijn [betrokkene 1] en [betrokkene 2] schoorvoetend en in zeer algemene bewoordingen (evenmin voorzien van concrete verifieerbare details of een aanduiding van een bepaalde periode) gaan verklaren over hun handel in softdrugs met [verdachte] . [betrokkene 2] verklaarde toen zelfs dat hij jarenlang voor 2016 met [verdachte] in de softdrugs zat, in een geheel andere periode derhalve. Tijdens de verhoren van deze onherroepelijk veroordeelde medeverdachten als getuigen in hoger beroep hebben zij naar het oordeel van het hof daar in feite niets aan toegevoegd. Het hof acht de verklaringen van [betrokkene 1] en [betrokkene 2] op dit onderdeel dan ook onbetrouwbaar en schuift deze terzijde.

Het alternatieve scenario van de verdediging dat [verdachte] op de data waarvan hij heeft bekend dat hij toen [betrokkene 1] en/of [betrokkene 2] heeft gezien wegens de handel in softdrugs, is niet alleen reeds op grond van het voorgaande onaannemelijk, maar ook in verband met de hierna aan te duiden reisbewegingen en op welke wijze [verdachte] daarbij in beeld is gekomen.

Het hof acht aannemelijk dat in de week voorafgaand aan de moordaanslag een aantal ontmoetingen heeft plaatsgevonden, waarbij [verdachte] , die heeft verklaard dat hij alle genoemde reisbewegingen met de Jetta heeft gemaakt, aanwezig was in gezelschap van [betrokkene 2] en [betrokkene 1] , van wie reeds onherroepelijk is vastgesteld dat zij zich hebben schuldig gemaakt aan het medeplegen van de moord op [slachtoffer] en de twee pogingen daartoe op [benadeelde 4] en [benadeelde 3] .

Het hof vermag niet in te zien dat deze medeverdachten (die destijds intensief bezig waren met de ophanden zijnde moordaanslag) tegelijkertijd in softdrugs zouden hebben gehandeld met [verdachte] , die naar eigen zeggen geen betrokkenheid had bij die aanslag en welke drugshandel op genoemde data overigens door geen van hen uitdrukkelijk is bevestigd.

De PGP-berichten uit onderzoek Zwaluw, die het hof tot het bewijs bezigt, dienen niet op zichzelf staand, maar in onderling verband en samenhang met de overige bevindingen in het dossier te worden bezien en vinden daarin bevestiging. Het hof ziet in het in algemene termen gevatte betoog van de verdediging op dit punt ‘dat van controle van de selectie of bestudering van het bronmateriaal geen sprake is’, geen grond deze berichten buiten beschouwing te laten en neemt daarbij ook in aanmerking de in het dossier gegeven uitgebreide toelichting op de rechtmatige wijze van verkrijging en selectie van de berichten.

De verdediging heeft betoogd dat op grond van de beelden en de getuigenverklaringen niet met stelligheid kan worden geconcludeerd dat één van de schutters blank zou zijn. De beelden zijn vaag en de getuigen hebben niet gelijkluidend verklaard over de huidskleur van de niet-donkere schutter, deze varieert van blank tot licht getint en sommigen dichten deze man een bepaalde haardracht of baarddracht toe die niet met het uiterlijk van [verdachte] op 8 oktober 2016 overeen zou komen.

Het hof verwerpt dit verweer en overweegt hierover als volgt.

Het hof beschouwt deze verklaringen van getuigen die de tweede schutter allen slechts vluchtig hebben waargenomen, waarvan sommigen in de uiterst stressvolle situatie vlak na de moordaanslag in de parkeergarage, tegen het licht van de waarnemingen ter zitting van het hof in onderling verband en samenhang bezien:

a. van een foto van drie lopende verdachten in Hoofddorp, waarbij het hof ter zitting heeft waargenomen dat drie mannen achter elkaar lopen, de voorste man is in het zwart gekleed, hij lijkt iets langer dan de andere twee mannen; hij draagt een donker voorwerp over zijn linker schouder; de middelste man draagt een lange zwarte jas, waar een rode capuchon bovenuit komt en een zwarte pet; de achterste man ,draagt een kort donker jack, een lichte broek en zijn hoofd heeft een lichte kleur. De middelste en achterste persoon lijken ongeveer even lang;

b. De medeverdachte [medeverdachte 1] heeft erkend dat hij de middelste man op die foto is en heeft als zijn lichaamslengte 1.80 m genoemd; [verdachte] heeft verklaard dat 1.88 m als zijn lichaamslengte in zijn paspoort is vermeld, maar het hof heeft ter zitting waargenomen dat [verdachte] hooguit enkele centimeters langer is dan [medeverdachte 1] , welke waarnemingen aansluiten bij hetgeen op die foto is waargenomen. Het hof concludeert hieruit dat op grond van de door getuigen gegeven signalementen; de waarnemingen van het hof en de lichaamslengten van de drie verdachten de verdachte [verdachte] past in het profiel van de man met een blanke huidskleur. Het hof acht hierbij tenslotte zijdelings van belang dat in het deskundigenrapport met betrekking tot looppatronen [verdachte] als dader niet kan worden uitgesloten.

Het hof betrekt hierbij voorts de verklaring van de getuige [betrokkene 20] , die de verdachten heeft gezien nadat zij in Hoofddorp waren gestrand, derhalve buiten de hectiek in de parkeergarage, en die van nabij heeft waargenomen dat een van de mannen blank was.

Tijdens de procedure in hoger beroep is in 2020 een getuige gehoord, die blijkens een schriftelijke vordering van de ClE-officier van justitie anoniem wenste te blijven. De rechter-commissaris heeft op 2 juni 2020 op deze vordering beslist dat de identiteit van de bedreigde getuige NN verborgen wordt gehouden. Het gerechtshof Amsterdam heeft op 24 juni 2020 het hoger beroep tegen deze beschikking verworpen. Op 14 juli 2020 heeft de rechter-commissaris een beschikking uitgevaardigd strekkende tot permanente onthouding van stukken, zoals de officier van justitie had gevorderd op 3 juli 2020.

De rechter-commissaris heeft deze getuige gehoord en de vragen die de verdediging en het openbaar ministerie schriftelijk hadden ingebracht aan de getuige gesteld. De rechter-commissaris heeft de verklaring van deze getuige in een proces-verbaal van 14 juli 2020 vastgelegd en daarbij als waarborg voor de anonimiteit slechts de verklaringen opgenomen waardoor de identiteit van de getuige niet achterhaald kon worden.

De getuige heeft verklaard nog steeds achter de (als rompverklaring aangeduide) verklaring te staan, die het volgende inhoudt:

De man die de schutter is geweest bij de in een parkeergarage gepleegde moord op een DJ is [verdachte] . [verdachte] is de man van wie opsporingsbeelden zijn getoond op tv en die eerder is aangehouden op verdenking van deze moord en een tijdje heeft vastgezeten.

Ik heb dit gehoord van iemand die zelf betrokken is bij het plegen van deze moord.

De getuige heeft verder onder meer verklaard:

De bron van mijn informatie heeft niet gevraagd deze over te brengen aan justitie. Ik acht de bron betrouwbaar. Ik heb er geen belang bij deze verklaring af te leggen. Ik heb de waarheid verteld en gezegd dat ik het anoniem wilde doen en anders niet. Ik krijg geen financiële beloning en mij zijn geen toezeggingen of beloften gedaan in ruil voor mijn verklaring.

De rechter-commissaris heeft op 25 augustus 2020 naar aanleiding van het statusverhoor beslist dat zij geen enkele reden heeft de verklaring van deze NN-getuige als onbetrouwbaar aan te merken.

Het hof stelt vast dat de procedure die in acht is genomen bij de totstandkoming van de verklaring van de anonieme getuige in overeenstemming is met de voorschriften en waarborgen die zijn neergelegd in artikel 226a en verder van het Wetboek van Strafvordering (Sv). In deze procedure vervult de rechter-commissaris een centrale rol en zij beschikt per definitie over meer informatie dan de procesdeelnemers. Indien een getuige anoniem wenst te verklaren is het aan de rechter-commissaris voorbehouden te beoordelen of deze zich zodanig bedreigd acht (onder meer) dat redelijkerwijs kan worden aangenomen dat voor zijn veiligheid of die van anderen moet worden gevreesd. Indien de rechter-commissaris dit aangewezen acht, dan verleent zij deze getuige de status van bedreigde getuige en het verhoor vindt plaats buiten aanwezigheid van de procespartijen op een voor hen onbekende datum.

Daarnaast is het aan de rechter-commissaris voorbehouden te beoordelen of ingevolge het bepaalde in artikel 226f Sv bepaalde stukken uit het dossier aan de procespartijen moeten worden onthouden om de anonimiteit van deze getuige te waarborgen en welke gedeelten van de verklaring van de getuige in verband hiermee niet in het proces-verbaal van het verhoor worden vermeld.

De rechter-commissaris toetst tenslotte de betrouwbaarheid van de verklaring van de anonieme getuige. Het is niet aan de zittingsrechter te beoordelen of de rechter-commissaris de getuige terecht als bedreigde getuige heeft aangemerkt, tenzij zodanige gebreken kleven aan die beslissing dat het gebruik van de verklaring van de bedreigde getuige zou indruisen tegen het recht op een eerlijk proces, zoals gewaarborgd in artikel 6 EVRM.

De aard van de ingevolge artikel 226a Sv in acht te nemen procedure brengt mee dat procespartijen de getuige niet te zien of te horen krijgen; niet aanwezig zijn tijdens diens verhoor en de betrouwbaarheid van de afgelegde verklaring niet rechtstreeks kunnen beoordelen. De procespartijen dienen in de gelegenheid te worden gesteld hun vragen vooraf schriftelijk op te geven. De verdediging en het openbaar ministerie hebben hun vragen schriftelijk ingediend, die de rechter-commissaris allemaal aan de anonieme getuige heeft gesteld. De rechter-commissaris heeft vermeld dat slechts 15% van de antwoorden van de getuige daarop in het proces-verbaal met de getuige verklaring is opgenomen. De overige antwoorden konden volgens de rechter-commissaris niet worden opgenomen omdat daaruit de identiteit van de als bedreigde getuige aangemerkte persoon zou kunnen worden afgeleid. Nadat de bedreigde getuige alle genoemde vragen had beantwoord, heeft de rechter-commissaris op grond van de volledige antwoorden en de gehele verklaring die de getuige tegenover haar heeft afgelegd geoordeeld dat zij geen enkele reden had de verklaring van deze getuige aan te merken als onbetrouwbaar. Zij acht de verklaring dus betrouwbaar.

Het hof verwerpt het verweer van de raadsvrouw dat de verklaring van de anonieme bedreigde getuige in strijd met artikel 6 EVRM tot stand is gekomen en dat deze verklaring daarom buiten beschouwing moet blijven, nu de totstandkoming van de verklaring is verlopen ingevolge de daartoe strekkende wettelijke bepalingen. Dat slechts 15% van de gestelde vragen in het proces-verbaal is opgenomen, zegt niets over het betrouwbaarheidsoordeel van de rechter-commissaris, omdat zij immers op grond van alle door de getuige gegeven antwoorden de verklaring als geheel en de betrouwbaarheid van de anonieme getuige heeft beoordeeld. In deze situatie behoeft het hof dan ook niet te beoordelen of de rechter-commissaris terecht de status van bedreigde getuige heeft toegekend.

De status als NN-getuige brengt mee dat de rechter-commissaris de overwegingen die hebben geleid tot het verlenen van die status niet kenbaar kan maken aan de procespartijen of de zittingsrechter.

Deze beperking en daarbij gevoegd de inbreuk op het ondervragingsrecht van een NN-getuige voor de procespartijen, vormen de grondslag voor de bepalingen in Sv, die nadere regels stellen voor het gebruik van verklaringen van anonieme getuigen voor het bewijs. Deze houden in dat de zittingsrechter behoedzaam dient te zijn bij de waardering en het gebruik van zo’n verklaring voor de bewijsvoering. In de rechtspraak is mede op grond hiervan aangenomen dat de zittingsrechter zelfstandig de betrouwbaarheid van de verklaring van de anonieme getuige dient te beoordelen.

Het hof beschikt over het gehele dossier en het betrouwbaarheidsoordeel heeft betrekking op de samenhang tussen de verklaring van de NN-getuige en alle overige processtukken.

Het hof baseert het oordeel daarover op grond van alle voorgaande bevindingen en bewijsmiddelen in onderling verband en samenhang bezien, waarvan enkele hierna nogmaals worden vermeld:

[verdachte] had vanaf 18 oktober 2016 een nieuw telefoonnummer in gebruik. Van hem noch van [betrokkene 10] zijn telefoons aangetroffen die in de relevante periode zijn gebruikt. Daarnaast zijn de gegevens gewist van zijn devices: op zijn tablet vanaf 23 maart 2016 tot 14 oktober 2016 en van zijn I-pad vanaf 29 juli 2016 tot en met 30 oktober 2016. Op die devices stonden nog wel gegevens van de periodes daarvoor en daarna. [verdachte] heeft geen antwoord gegeven op de uitdrukkelijke vraag waarom die gegevens waren gewist;

Het hof heeft geconcludeerd dat [verdachte] geen sluitend alibi heeft dat hij op 8 oktober 2016 de hele dag in zijn huis in [plaats] is geweest. [verdachte] is op 9 oktober 2016 na middernacht in de Suzuki naar [plaats] gereden en hij moet daarvoor dus uit [plaats] zijn weggegaan;

Op grond van het complexe geheel van reisbewegingen van een groot aantal voertuigen, in combinatie met telefoongegevens, verklaringen van getuigen en medeverdachten, heeft het hof vastgesteld dat [verdachte] in de week voorafgaand aan 8 oktober 2016 de medeverdachten [betrokkene 1] , [betrokkene 2] , [medeverdachte 2] en [medeverdachte 1] meermalen heeft ontmoet. Het hof merkt hen allen aan als medeplegers bij de moordaanslag;

Het hof heeft het alternatieve scenario van de verdediging verworpen, luidend dat de ontmoetingen van [verdachte] met [betrokkene 1] en/of [betrokkene 2] verband hielden met handel in softdrugs.

Het hof heeft uit de relevante stukken uit het dossier Zwaluw afgeleid dat [verdachte] deel uitmaakte van een team dat telkens gedurende een geruime periode handelingen verrichtte om onwelgevallige personen met gebruikmaking van vuurwapens om het leven te brengen; dat [verdachte] daarin een significatie rol speelde; dat [verdachte] en [betrokkene 2] geweldshandelingen verrichtten in opdracht van en in samenwerking met [betrokkene 1] , die de opdrachten daartoe telkens kreeg van onder andere [betrokkene 14] . [betrokkene 2] en [betrokkene 1] zijn in de zaak Zwaluw onherroepelijk veroordeeld.

In de periode waarin [verdachte] zich met [betrokkene 2] en [betrokkene 1] met geweldshandelingen bezighield, heeft [betrokkene 1] ook de opdracht gekregen en geaccepteerd om [betrokkene 5] te vermoorden, die zijn zwarte auto parkeerde in de parkeergarage het [pand] , onder het appartement waar hij woonde. Volgens de werkwijze van de betrokkenen die uit het dossier Zwaluw naar voren is gekomen, heeft [betrokkene 1] tegen betaling de organisatie hiervan op zich genomen, door gestolen voertuigen, wapens en uitvoerders te regelen, waaronder de tweeschutters, die voorheen als zodanig waren opgetreden c.q. zouden optreden, [medeverdachte 2] , [medeverdachte 1] en [betrokkene 3] .

[betrokkene 1] en [betrokkene 2] zijn in Mortel onherroepelijk veroordeeld voor hun betrokkenheid bij de onderhavige feiten; [betrokkene 1] is onder meer aangemerkt als organisator en [betrokkene 2] als één van de schutters;

De medeverdachte [medeverdachte 1] heeft verklaard dat [betrokkene 2] één van de schutters was en dat hij de andere schutter uit angst aanduidde als meneer X. [medeverdachte 1] heeft enerzijds verklaard dat hij niet over de identiteit van X wilde verklaren en niet wilde verklaren of hij daarmee [verdachte] bedoelde; anderzijds heeft [medeverdachte 1] niet willen verklaren dat de met meneer X aangeduide schutter [verdachte] niet was.

In het licht van het voorgaande acht het hof de verklaring van de NN-getuige betrouwbaar, die in de kern erop neerkomt dat [verdachte] de tweede schutter is geweest tijdens de moordaanslag op 8 oktober 2016 in de parkeergarage. Deze getuige heeft verklaard dat hij dit heeft gehoord van iemand die zelf betrokken was bij het plegen van deze moord, welke persoon hij betrouwbaar achtte.

Het hof merkt op dat uit diens verklaring volgt dat deze getuige zelf geen enkel belang heeft bij het afleggen van deze verklaring; hij is niet eigener beweging naar de politie gegaan; heeft geen financiële beloning gekregen en er zijn geen beloften of toezeggingen gedaan voor het afleggen van de verklaring.

De verdediging heeft nog opgeworpen dat niet uit te sluiten valt dat deze getuige [verdachte] ten onrechte als de schutter heeft aangewezen om de werkelijke schutter buiten beeld te houden. Het hof verwerpt deze stelling. De inhoud van de verklaring van de NN-getuige in samenhang met de integrale toetsing daarvan door de rechter-commissaris, geven het hof geen aanleiding die enkele stelling aannemelijk te achten.

Vervolgens is aan de orde of het hof de verklaring van de anonieme bedreigde getuige bruikbaar acht voor het bewijs. De bepalingen van de artikelen 344a en 360 Sv zijn hierbij van toepassing. Ingevolge het bepaalde in artikel 344a Sv mag het bewijs dat de verdachte de ten laste gelegde feiten 1 en 2 heeft begaan niet uitsluitend of in beslissende mate worden gebaseerd op schriftelijke bescheiden met verklaringen van anonieme getuigen. Het hof heeft hiervoor de feiten en omstandigheden uiteen gezet waaruit voortvloeit dat aan dit vereiste is voldaan. Daarnaast mag de verklaring slechts voor het bewijs gebruikt worden als het gaat om bepaalde ernstige misdrijven. In dit verband overweegt het hof dat de onder feit 1 en 2 tenlastegelegde levensdelicten zijn opgenomen in artikel 67, lid 1, Sv en reeds gezien hun aard en het georganiseerd verband waarin zij zijn begaan, zoals hiervoor uiteengezet, een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren.

Het hof stelt vast dat de identiteit van de getuige verborgen is gehouden omdat deze anders uit angst voor mogelijke gevolgen daarvan geen verklaring zou hebben afgelegd.

Het hof is tenslotte van oordeel dat geen afbreuk is gedaan aan het ondervragingsrecht van de verdediging, met de aan de verdediging geboden gelegenheid tot het schriftelijk indienen van alle vragen die zij aan deze getuige wilde stellen, waarbij daarnaast een groot aantal vragen van de raadslieden van medeverdachten en het openbaar ministerie is beantwoord, alsmede de geboden mogelijkheid de medeverdachten ter zitting in hoger beroep te bevragen.

Dit leidt tot de slotsom dat het hof de belastende verklaring van de anonieme getuige bruikbaar acht voor het bewijs.

Uit het al voorgaande leidt het hof af dat [verdachte] met [betrokkene 2] gezamenlijk op 8 oktober 2016 rond 17:30 uur in slechts zes seconden tijd met semi automatische wapens een groot aantal kogels heeft afgevuurd op de zwarte Mini Cooper, waarin het [gezin van slachtoffer] net daarvoor de parkeergarage was komen binnenrijden.

De schutter met de lichte huidskleur, gekleed in een broek met een lichte kleur, stond tijdens het schieten aan de kant van het bestuurdersportier en heeft verreweg de meeste kogels afgevuurd, waarbij het glas van dat portier is stukgegaan en [slachtoffer] zeker viermaal in zijn hoofd is geraakt, waarna hij ter plaatse aan zijn verwondingen is overleden.

Het hof concludeert dat [verdachte] deze schutter is geweest en dat de andere schutter, [betrokkene 2] , tijdens het schieten iets achter [verdachte] stond. Cherissha [benadeelde 4] , die als bijrijder naast [slachtoffer] zat, is eveneens door een aantal kogels levensgevaarlijk gewond geraakt. De slechts tweejarige [benadeelde 3] zat op de achterbank en is ongedeerd gebleven. Het behoeft geen betoog dat de beide schutters hiervoor volledig verantwoordelijk zijn.

De bijdrage van [verdachte] aan deze delicten, als één van de schutters, is voldoende significant en wezenlijk en aldus van voldoende gewicht geweest om hem als medepleger aan te merken.

Opzet gericht op het doden van alle inzittenden van de Mini Cooper

Het hof stelt op grond van de bevindingen van de camerabeelden in de parkeergarage verder vast dat [betrokkene 2] en [verdachte] al enige tijd in de garage in de Caddy hadden zitten wachten op de inzittende(n) van de zwarte Mini Cooper; dat rond 16:29 uur te zien was dat een man en vrouw met een klein kind uit de lift met doorzichtige deuren kwamen en vervolgens met de zwarte Mini Cooper de garage uitreden; dat [verdachte] en [betrokkene 2] daarna de Caddy hebben verplaatst zodat deze dichterbij die parkeerplaats van de Mini Cooper kwam te staan.

Het hof gaat ervan uit dat de schutters het gezin toen dus hebben gezien. De verdachte en [betrokkene 2] hebben door na terugkomst van deze Mini Cooper in de garage, ongeveer een uur later, in koelen bloede met semi automatische wapens op de auto te schieten daarmee bewust het risico aanvaard dat behalve de bestuurder ook de vrouw en het kind in de auto zouden zitten. Dit heeft hen niet weerhouden van hun plannen of handelingen en zij zijn zonder zich ook maar ergens om te bekommeren tegen het verkeer in met de Caddy de parkeergarage uitgereden.

Het hof is van oordeel dat het opzet van de schutters [verdachte] en [betrokkene 2] was gericht op het doden van alle drie inzittenden van de Mini Cooper.

Kwalificatie: moord

Het hof acht op grond van alle genoemde voorbereidingshandelingen gedurende een aanmerkelijke periode, in onderling verband en samenhang bezien, wettig en overtuigend bewezen dat sprake was van voorbedachte raad en dus van moord: er was een vooropgezet plan om iemand te doden, dat al bestond vanaf mei 2016, toen de opdracht daarvoor per PGP aan [betrokkene 1] is verstrekt.

Uit de hiervoor genoemde feiten en omstandigheden volgt dat [betrokkene 1] kan worden aangemerkt als aannemer van de moordopdracht en organisator van de uitvoering daarvan door anderen in te schakelen; het organiseren van benodigde voertuigen en de opslag daarvan en alsmede van te gebruiken apparatuur. [betrokkene 1] heeft de schutters benaderd, had contact met [betrokkene 4] , waar de gestolen voertuigen moesten worden gestald en met zijn broer [medeverdachte 2] , die op zijn beurt de medeverdachten [medeverdachte 1] en [betrokkene 3] heeft ingeschakeld. Dat [slachtoffer] in plaats van het beoogde slachtoffer [betrokkene 5] hiervan de dupe is geworden doet niet af aan de bewezenverklaring van moord.

Uit de bewijsmiddelen valt af te leiden dat de verdachte [verdachte] hierbij vanaf mei 2016 betrokken was; het hof gaat ervan uit dat hij tijd en gelegenheid heeft gehad om hierover na te denken en acht het redelijk om aan te nemen dat hij daarvan gebruik heeft gemaakt, nu geen sprake is van contra-indicaties.

Het hof acht dan ook wettig en overtuigend bewezen dat [verdachte] tezamen en in vereniging de moord op [slachtoffer] en de pogingen tot moord op [benadeelde 4] en hun dochtertje [benadeelde 3] heeft gepleegd.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat het hof de verweren van de raadsvrouw heeft verworpen.

Uit hetgeen hiervoor is overwogen, in het bijzonder de significante rol die de verdachte als schutter bij de moordaanslag heeft gehad, kan het niet anders zijn dan dat de verdachte wist dat ter uitvoering van dit plan daartoe geschikte, van diefstal afkomstige en dus eenvoudig naar de verdachte te herleiden auto’s zouden worden gebruikt.”

Het eerste namens de verdachte voorgestelde middel en de bespreking daarvan

Het middel

Beoordeling van het middel

12. Het hof heeft geoordeeld dat de verdachte en [betrokkene 2] de schutters waren die op 8 oktober 2016 met semi automatische wapens een groot aantal kogels heeft afgevuurd op de zwarte Mini Cooper, als gevolg waarvan [slachtoffer] is overleden en [benadeelde 4] levensgevaarlijk gewond is geraakt. Hun dochter [benadeelde 3] is wonder boven wonder ongedeerd gebleven.

13. Uit de door het hof vastgestelde feiten en omstandigheden kan ten aanzien van de rol van de verdachte bij de moordaanslag het volgende beeld worden afgeleid. De reeds onherroepelijk veroordeelde [betrokkene 1] heeft de opdracht tot (het organiseren van) de moordaanslag op het beoogde slachtoffer [betrokkene 5] aangenomen. Uit PGP-berichten blijkt dat [betrokkene 1] voorbereidingen moest treffen en hij het plan wilde bespreken met [betrokkene 2] en de verdachte. Deze moordopdracht is besproken en de daarop gevolgde uitvoering ervan moet worden bezien tegen de achtergrond van het destijds reeds bestaande samenwerkingsverband van [betrokkene 1] , [betrokkene 2] en de verdachte met de daarbij betrokken opdrachtgevers. Binnen dit samenwerkingsverband was [betrokkene 1] de contactpersoon van [betrokkene 14] en degene die tegen betaling uitvoering gaf aan door anderen beraamde plannen voor het uitvoeren van gewelddadige handelingen. Daarbij werkte [betrokkene 1] samen met [betrokkene 2] en de verdachte. Zij werden in dat samenwerkingsverband als een team beschouwd en traden ook als zodanig op. De verdachte vervulde daarin een substantiële rol.

14. Het hof acht het geenszins uitgesloten dat de verdachte:

- (i) voorafgaand aan de moordaanslag op 8 oktober 2016 met de overige deelnemers contact heeft gehad;

- (ii) met [medeverdachte 2] op 29 september 2016 bij [betrokkene 1] in Aalsmeer is geweest;

- (iii) op 2 oktober 2016 bij [betrokkene 1] in Aalsmeer is geweest samen met [betrokkene 2] ;

- (iv) op 4 oktober 2016 met [betrokkene 2] en/of [betrokkene 1] van Aalsmeer naar de omgeving van de parkeergarage het [pand] is gereden en vervolgens via Amsterdam Noord is teruggekeerd naar Aalsmeer;

- (v) in de nacht van 6 oktober 2016 enkele uren met [medeverdachte 2] in Hoofddorp is geweest;

- (vi) in de nacht van 7 oktober 2016 gelijktijdig met [medeverdachte 2] , [betrokkene 3] en [medeverdachte 1] bij [betrokkene 1] thuis is geweest, waarbij voorts niet is uitgesloten dat ook [betrokkene 2] daarbij aanwezig was.

15. Naar het hof verder heeft overwogen, is de verdachte op 8 oktober 2016 samen met [medeverdachte 1] en [betrokkene 2] in Amsterdam Noord in de Caddy gestapt en naar de parkeergarage het [pand] gereden. [medeverdachte 1] heeft de garage vervolgens lopend verlaten, terwijl [betrokkene 2] en de verdachte in de geparkeerde Caddy bleven. Toen de zwarte Mini Cooper kwam aanrijden, stapten [betrokkene 2] en de verdachte uit de auto en hebben zij een aantal seconden met semi automatische wapens op de auto geschoten, waarna zij met de Caddy zijn weggereden, de Caddy in brand hebben gestoken en in de Wittgensteinlaan door [medeverdachte 1] in de Seat Leon zijn opgehaald.

16. Met de onderhavige klacht gaat de steller van het middel ervan uit dat het hof uitsluitend op basis van de contacten van de verdachte met enkele medeverdachten, het signalement van een “blanke” schutter en de verklaring van een anonieme getuige heeft geoordeeld dat de verdachte als medepleger bij de bewezenverklaarde feiten betrokken is geweest. Op grond van het voorgaande is deze lezing van het bestreden arrest naar het mij voorkomt onjuist.

17. Datzelfde heeft mijns inziens te gelden voor de tweede klacht. Het hof heeft immers niet geoordeeld dat van de verdachte een redelijke, de redengevendheid van het bewijs ontzenuwende, verklaring mocht worden verlangd en dat het uitblijven daarvan door het hof in zijn overwegingen omtrent het gebezigde bewijsmateriaal mocht worden betrokken. Wel heeft het hof overwogen dat het door de verdediging aangevoerde alternatieve scenario dat de verdachte op de data waarvan hij heeft erkend dat hij toen [betrokkene 1] en/of [betrokkene 2] heeft gezien, maar slechts in verband met de handeling in softdrugs, onaannemelijk is. Dat oordeel acht ik niet onbegrijpelijk.

18. Bovendien klaagt de steller van het middel dat een aantal punten in ’s hofs bewijsvoering niet zonder meer begrijpelijk is, dan wel dat het hof onvoldoende (begrijpelijk) is ingegaan op door de verdediging uitdrukkelijk onderbouwde standpunten. Het gaat daarbij volgens de steller van het middel om (a) het alibi van de verdachte voor 8 oktober 2016, (b) de reden van zijn contacten met de medeverdachten [betrokkene 1] en [betrokkene 2] en (c) het signalement van de “kale” en “blanke” schutter.

19. Niet begrijpelijk zou zijn ’s hofs vaststelling dat er voor de verdachte ruimte was om rond 14:45 uur van huis te gaan en zich bij de andere verdachten te voegen, omdat het hof ook heeft verwezen naar de verklaring van de schoonvader van de verdachte, die inhoudt dat hij, de schoonvader, die middag bij de verdachte op bezoek was tussen 12:00 uur en 15:00 uur. Dit gegeven zou maken dat de verdachte niet nog tijd genoeg had om vervolgens om 15:05 uur in de Hilversumstraat te Amsterdam Noord aan te komen, zich bij de anderen te voegen en/of rond 15:16-15:17 uur met hen in de Caddy weg te rijden.

20. Het hof heeft onder het tussenkopje “4.3 Alibi [verdachte] 8 oktober 2016” onder meer geoordeeld dat de verklaring van de schoonvader niet bijdraagt aan de stelling dat de verdachte op 8 oktober 2016 de hele dag thuis in [plaats] was. De schoonvader is volgens zijn verklaring immers slechts tussen (naar schatting) 12:00 en 15:00 uur daar geweest.

21. Ook de verklaringen van de schoonmoeder en de partner van de verdachte dragen niet bij aan voormelde stelling. Het hof heeft overwogen dat zelfs indien wel zou worden uitgegaan van de uiteindelijk genoemde momenten van thuiskomst van 14:41 uur ( [betrokkene 10] ) en 14:45 uur (de schoonmoeder van de verdachte), het hof het mogelijk acht dat de verdachte toen nog thuis was en vervolgens met de voor de deur geparkeerde Suzuki naar Amsterdam Noord is gereden, een traject dat, naar het hof heeft vastgesteld en in cassatie niet is bestreden, met de auto in 20 minuten kan worden afgelegd. Dat oordeel acht ik niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd.

22. Datzelfde heeft te gelden voor het oordeel van het hof ten aanzien van de reden van de contacten van de verdachte met de medeverdachten, in het bijzonder met [betrokkene 1] en [betrokkene 2] ; dit is reeds hierboven besproken.

23. Tot slot het signalement dat is gegeven van de tweede schutter, te weten een kale en witte man. De verklaring van R. [betrokkene 20] (bewijsmiddel 26) zou inhouden dat de witte schutter gemillimeterd haar had van ongeveer drie centimeter, hetgeen niet past bij de uiterlijke kenmerken van de verdachte, aldus de steller van het middel.

24. Het hof stelt voorop dat de verklaringen van de getuigen die de tweede schutter allen slechts vluchtig hebben waargenomen, waarvan sommigen in de uiterst stressvolle situatie vlak na de moordaanslag in de parkeergarage, tegen het licht van de waarnemingen ter zitting van het hof in onderling verband en samenhang moet worden bezien van:

a) een foto van drie lopende verdachten in Hoofddorp, waarbij het hof ter zitting heeft waargenomen dat drie mannen achter elkaar lopen, de voorste man in het zwart is gekleed en iets langer lijkt dan de andere twee mannen, hij een donker voorwerp over zijn linker schouder heeft, de middelste man een lange zwarte jas draagt met een rode capuchon en een zwarte pet, de achterste man een kort donker jack en een lichte broek draagt en zijn hoofd een lichte kleur heeft en dat de middelste en achterste persoon ongeveer even lang lijken;

b) de verklaring van de medeverdachte [medeverdachte 1] waarin hij heeft erkend dat hij de middelste man op die foto is en als lichaamslengte 1.80 meter heeft genoemd, de verklaring van de verdachte dat hij als lichaamslengte 1.88 meter in zijn paspoort staat vermeld, maar het hof ter terechtzitting heeft waargenomen dat de verdachte hooguit enkele centimeters langer is dan [medeverdachte 1] . Deze waarnemingen sluiten volgens het hof aan bij hetgeen op die foto is waargenomen.

Het hof concludeert hieruit dat op grond van de door getuigen gegeven signalementen, de waarnemingen van het hof en de lichaamslengten van de drie verdachten, de verdachte past in het profiel van de man met een witte huidskleur. Daarbij acht het hof zijdelings van belang dat in het deskundigenrapport met betrekking tot looppatronen de verdachte als dader niet kan worden uitgesloten. Het hof heeft hierbij voorts betrokken de verklaring van de getuige [betrokkene 20] , die de verdachten heeft gezien nadat zij in Hoofddorp waren gestrand, derhalve buiten de hectiek in de parkeergarage, en die van nabij heeft waargenomen dat een van de mannen wit was.

25. Dat de getuige R. [betrokkene 20] heeft verklaard dat hij het haar van de witte man schat op een centimeter of drie, staat niet in de weg aan het oordeel van het hof dat de verdachte binnen het signalement past. Daarbij merk ik op dat deze verklaring, mede gelet op de vluchtige waarneming van de verdachte, niet sterk afwijkt van de uiterlijke kenmerken van de verdachte zoals beschreven door het hof.

26. Ik meen al met al dat het hof niet onbegrijpelijk en toereikend heeft gemotiveerd dat de verdachte als schutter en medepleger betrokken is geweest bij de bewezenverklaarde feiten. Ik wijs er daarbij op dat het hof onder ogen heeft gezien dat er geen forensisch bewijs tegen de verdachte voorhanden is.

27. Dit brengt mee dat het eerste middel in al zijn onderdelen faalt.

Art. 6:106 BW geeft een limitatieve opsomming van gevallen waarin deze bepaling recht geeft op vergoeding van immateriële schade als gevolg van onrechtmatig handelen, te weten in geval van:

a. oogmerk om zodanige schade toe te brengen, bijvoorbeeld indien de verdachte iemand heeft gedood met het oogmerk aan de benadeelde partij immateriële schade toe te brengen;

b. aantasting in de persoon: 1) door het oplopen van lichamelijk letsel, 2) door schade in zijn eer of goede naam of 3) op andere wijze;

c. bepaalde gevallen van aantasting van de nagedachtenis van een overledene.

Van de onder b.3) bedoelde aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ is in ieder geval sprake indien de benadeelde partij geestelijk letsel heeft opgelopen. Degene die zich hierop beroept, zal voldoende concrete gegevens moeten aanvoeren waaruit kan volgen dat in verband met de omstandigheden van het geval psychische schade is ontstaan. Daartoe is vereist dat naar objectieve maatstaven het bestaan van geestelijk letsel kan worden vastgesteld. Ook als het bestaan van geestelijk letsel in voornoemde zin niet kan worden aangenomen, is niet uitgesloten dat de aard en de ernst van de normschending en van de gevolgen daarvan voor de benadeelde, meebrengen dat van de in art. 6:106, aanhef en onder b, BW bedoelde aantasting in zijn persoon ‘op andere wijze’ sprake is. In zo een geval zal degene die zich hierop beroept de aantasting in zijn persoon met concrete gegevens moeten onderbouwen. Dat is slechts anders indien de aard en de ernst van de normschending meebrengen dat de in dit verband relevante nadelige gevolgen daarvan voor de benadeelde zo voor de hand liggen, dat een aantasting in de persoon kan worden aangenomen. Van een aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ als bedoeld in art. 6:106, aanhef en onder b, BW is niet reeds sprake bij de enkele schending van een fundamenteel recht.

Vergoeding van immateriële schade zoals onder b.3) bedoeld kan ook plaatsvinden als door het waarnemen van het strafbare feit of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen ervan, een hevige emotionele schok bij de benadeelde partij is teweeggebracht, waaruit geestelijk letsel voortvloeit, hetgeen zich met name zal kunnen voordoen indien iemand tot wie de aldus getroffene in een nauwe affectieve relatie staat, bij het tenlastegelegde is gedood of gewond (zogenoemde ‘shockschade’).”

51. In zijn arrest van HR 28 juni 2022, ECLI:NL:HR:2022:958 heeft de Hoge Raad over vergoeding van de ‘shockschade’ nog het volgende overwogen:

“Inleidende opmerkingen over vergoeding van schok- of shockschade

Gezichtspunten die een rol spelen bij de beoordeling van de onrechtmatigheid jegens degene bij wie een hevige emotionele schok is teweeggebracht als hiervoor bedoeld (hierna: het secundaire slachtoffer) zijn onder meer:

- De aard, de toedracht en de gevolgen van de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad, waaronder de intentie van de dader en de aard en ernst van het aan het primaire slachtoffer toegebrachte leed.

- De wijze waarop het secundaire slachtoffer wordt geconfronteerd met de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad en de gevolgen daarvan. Daarbij kan onder meer worden betrokken of hij door fysieke aanwezigheid of anderszins onmiddellijk kennis kreeg van het onrechtmatige handelen jegens het primaire slachtoffer, of dat hij nadien met de gevolgen van dit handelen werd geconfronteerd. Bij een latere confrontatie kan een rol spelen in hoeverre zij onverhoeds was. Bij het aan dit gezichtspunt toe te kennen gewicht kan meewegen of het secundaire slachtoffer beroepsmatig of anderszins bedacht moest zijn op een dergelijke schokkende gebeurtenis.

- De aard en hechtheid van de relatie tussen het primaire slachtoffer en het secundaire slachtoffer, waarbij geldt dat bij het ontbreken van een nauwe relatie niet snel onrechtmatigheid kan worden aangenomen.

Ook uit de door [betrokkene 22], casemanager bij Slachtofferhulp, opgestelde impactverklaring blijkt hoe zeer het gepleegde misdrijf impact heeft op het leven en de psychen van cliënten. Cliënten zijn op iedere zitting aanwezig geweest. Bovendien zijn cliënten reeds de maandag na het misdrijf in de parkeergarage (plaats delict) geweest en hebben daar stil gestaan bij de bloemen en dergelijke die daar waren neergelegd. Ook hebben cliënten de camerabeelden van de garage, de Caddy en de rennende mannen, die zich in het dossier bevinden bekeken. Het zien van de schotwonden, de sectie-littekens, alle media-aandacht en de aanhoudende suggestie dat [slachtoffer] betrokken zou zijn bij criminele activiteiten heeft, naast al het voorgaande, een aanzienlijke shock bij cliënten teweeg gebracht.

De vele beelden en foto’s in de media hebben eraan bijgedragen dat cliënten zich in combinatie met het door hen zelf bij [slachtoffer] geziene letsel een goed beeld hebben kunnen vormen van hetgeen er met [slachtoffer] is gebeurd. Al deze aspecten maken dat cliënten direct zijn geconfronteerd met de ernstige gevolgen van het misdrijf.

Volgens de Hoge Raad kan voor toewijzing van shockschade plaats zijn als voldaan is aan de volgende vereisten:

de betrokkene rechtstreeks wordt geconfronteerd met de omstandigheden waaronder het ongeval heeft plaatsgevonden en,

deze confrontatie bij de betrokkene een hevige schok teweeggebracht heeft, hetgeen zich met name kan voordoen indien sprake is van een nauwe (affectieve) band met degene die door het ongeval is gedood of gewond geraakt.

Verder heeft de Hoge Raad in een strafzaak omtrent shockschade overwogen:

“Voor vergoeding van immateriële schade als hier gevorderd - zogenoemde shockschade - is gelet op HR 22 februari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD5356, NJ 2002/240 vereist dat het bestaan van geestelijk letsel waardoor iemand in zijn persoon is aangetast in rechte kan worden vastgesteld, hetgeen in het algemeen slechts het geval zal zijn indien sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld."

Het behoeft geen betoog dat er tussen cliënten en hun zoon sprake was van een nauwe affectieve relatie. Bovendien volgt uit alles dat cliënten in hun persoon zijn aangetast. Het behoeft geen verder betoog dat de confrontatie die cliënten hebben gehad met (de gevolgen van) het ten laste gelegde feit ten aanzien van het levensdelict bij hen een zeer hevige schok teweeg heeft gebracht. Ook aan de overige door de Hoge Raad gestelde criteria voor shockschade is derhalve voldaan. Dat cliënten door het feit psychische schade hebben geleden en nog zullen lijden spreekt daarnaast ook voor zich.

Ter onderbouwing verwijs ik nog naar een aantal uitspraken waarin tevens shockschade is toegewezen onder enigszins vergelijkbare omstandigheden. In een uitspraak van de Rechtbank Haarlem van 27 oktober 2015 is ten aanzien van een dochter wiens vader bij een gewapende overval om het leven is gekomen overwogen:

“Ook vergoeding van de shockschade komt de rechtbank billijk voor. De benadeelde partij is weliswaar niet bij de fatale overval zelf aanwezig geweest, maar is direct nadien ter plaatse gekomen en heeft gezien hoe in het kantoor waar haar vader om het leven is gekomen de vloer, de muren en het plafond met bloed en weefsel besmeurd waren. Daarnaast is zij in het mortuarium geconfronteerd met het verminkte lichaam van haar vader en heeft zij net als haar zuster het plotselinge verlies van vader te verwerken gekregen.

In een uitspraak van de rechtbank Noord-Holland10 d.d. 25 april 2017 is shockschade toegewezen aan een moeder die uit Zweden is gekomen om haar dochter te identificeren. Hierbij is overwogen:

“Gebleken is dat de benadeelde partij, zijnde de moeder van het slachtoffer, telefonisch van de dood van haar dochter op de hoogte is gesteld en enkele dagen na het bewezen verklaarde feit naar Nederland is gekomen om het stoffelijk overschot van haar dochter te identificeren. Blijkens de toelichting op de gevorderde immateriële schade en de bijgevoegde stukken heeft deze confrontatie geleid tot ernstige psychische gevolgen bij de benadeelde partij, in de vorm van een medisch vastgesteld psychiatrisch ziektebeeld te weten een posttraumatische stressstoornis. (...)”

Ik verwijs ook naar een uitspraak van de Rechtbank Den Haag d.d. 7 april 2015. In deze zaak was een kind ernstig gewond geraakt bij een aanrijding op een zebrapad. De vader had zijn kind niet gewond op het plaats delict gezien maar wel de plas bloed en de beschadigde autospiegel welke het hoofd van het kind had geraakt. De Rechtbank overwoog:

“Uit de feiten dat [vader] kort na de aanrijding ter plaatse van het ongeval is geweest, maar dat [B] toen reeds met de ambulance naar het ziekenhuis werd vervoerd en niet langer aanwezig was. Daarmee is [vader] -anders dan [D] en [C]- niet geconfronteerd met de ernstig gewonde [B] op de plek van de aanrijding. Dat laat echter onverlet dat hij is geconfronteerd met de nog wel aanwezige omstandigheden waaronder het ongeval heeft plaatsgevonden, te weten de plas bloed van [b] en de beschadigde autospiegel die het hoofd van [B] heeft geraakt. Daarmee is volgens de rechtbank voldaan aan het in het Taxibus-arrest bedoelde confrontatievereiste, doch slechts voor zover het betreft de hiervoor bedoelde waarneming.”

Ik verwijs tevens naar de uitspraak van de Rechtbank Utrecht d.d. 4 augustus 2009. Dit betreft eveneens een voeging door een benadeelde partij. De Rechtbank kende daar een bedrag ad € 10.000,00 toe aan een vader die zijn dochter had verloren door een auto-ongeluk en op de avond van het ongeluk langs de plek reed en daar niet meer zijn dochter zag maar wel haar auto total loss op de weg aantrof.

Een andere (civiele) zaak betreft nog de zaak van de ouders van Maja Bradaric. Zij hebben elk EUR 12.000,00 toegewezen gekregen als shockschade. Het Hof overwoog daarbij:

“Uit de stellingen van [geïntimeerden] volgt dat zij, kort nadat het lichaam van hun dochter is gevonden, zijn geconfronteerd met de ernstige gevolgen van de gebeurtenissen die tot haar dood hebben geleid en de omstandigheden waaronder die hebben plaatsgevonden. Deze confrontatie heeft bestaan uit het aanschouwen van verkoolde kledingresten en sieraden die van het verbrande lichaam van hun dochter afkomstig waren. Identificatie (en afscheid) van hun dochter kon niet meer plaatsvinden omdat het lichaam ernstig verminkt was. (...) Niet betwist is dat hetgeen waarmee zij zijn geconfronteerd bij [geïntimeerden] een hevige schok teweeg heeft gebracht. Het is juist de impact van de voorstellingen die bij [geïntimeerden] zijn opgeroepen door de confrontatie met de verkoolde kleding, sieraden en de onmogelijkheid tot identificatie, die vergelijkbaar is met een feitelijke waarneming. (…)

Ter verdere onderbouwing van de shockschade hebben cliënten een verklaring meegestuurd van hun psycholoog, waaruit volgt dat cliënten beiden zijn gediagnosticeerd met PTSS. Uit de verklaringen van de psycholoog blijkt dat beide cliënten last hebben van pijnlijke herinneringen en nachtmerries. Ook hebben cliënten last van fysieke spanningsklachten, zoals concentratieproblemen. Uit de overlegde verklaringen kan worden vastgesteld dat er bij cliënten sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.

Ik verwijs naar de uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, die cliënten aan hun vorderingen hebben gehecht, waar een bedrag van EUR 25.000,00 werd toegewezen aan een zoon die niet aanwezig is geweest bij het misdrijf, maar wel direct geconfronteerd is met de ernstige gevolgen daarvan.

Verder verwijzen cliënten naar de eerdergenoemde uitspraak van de Rechtbank Rotterdam waarin de volledige gevorderde immateriële en/of shockschade van EUR 30.000,00 aan de twee kinderen van een door doodslag om het leven gekomen man werd toegewezen.

Tot slot verwijzen cliënten nog naar een uitspraak van de Rechtbank Amsterdam waarin aan de dochter van het slachtoffer, die toen zij 13 jaar oud was haar vader met een mes aangevallen heeft zien worden, waarna zij bij haar hevig bloedende en stervende vader op straat heeft gezeten, een bedrag van EUR 35.000,00 aan shockschade is toegewezen.

Een ander geval in de (civiele) rechtspraak waarbij shockschade is toegewezen, is bijvoorbeeld de vader van Marianne Vaatstra, die een bedrag van EUR 40.000,00 toegewezen kreeg.

Cliënten verzoekt uw Rechtbank dan ook de door hen gevorderde shockschade ad EUR 25.000,00 ieder toe te wijzen.”

Namens de ouders van [slachtoffer] is voor beiden een bedrag ad EUR 25.000,00 aan shockschade gevorderd. In tegenstelling tot hetgeen de Rechtbank heeft overwogen stellen cliënten dat er wel is voldaan aan de drie criteria die door de Hoge Raad voor het toewijzen van shockschade zijn gesteld.

Dat er sprake is van een affectieve band tussen ouders en zoon behoeft geen nader betoog, zodat er aan dit vereiste is voldaan.

In de psychiatrie erkend ziektebeeld

Uit de verklaringen van de psychologen welke bij de vorderingen zijn overgelegd blijkt dat beide ouders zijn gediagnosticeerd met PTSS ten gevolge van de directe confrontatie met de gevolgen van het misdrijf. Vader is momenteel nog niet toegekomen aan het verder ondergaan van therapie nu al zijn energie op gaat aan het bijwonen van de strafzaak, maar er is wel door een GZ-psycholoog vastgesteld dat cliënt lijdt aan PTSS ten gevolge van de confrontatie met het misdrijf.

Dat het misdrijf een grote (psychische) impact heeft gehad blijkt ook uit de impactverklaring zoals die is opgesteld door [betrokkene 22], medewerkster van Slachtofferhulp Nederland.

Uit de verklaring die recent aan uw Hof is gezonden ten aanzien van [benadeelde 1] blijkt dat zij EMDR-therapie heeft ondergaan gericht op posttraumatische stressklachten welke zijn ontstaan ten gevolge van het misdrijf. Hieruit volgt volgens cliënte dat er sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld dat is ontstaan ten gevolge van een confrontatie met de gevolgen van het delict waardoor [slachtoffer] om het leven is gekomen.

Cliënten stellen dat er uit de verklaringen onomstotelijk blijkt dat er sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld bij beide ouders, welke ziektebeeld is ontstaan door een directe confrontatie met de gevolgen van het misdrijf. Voor zover de verdediging zou stellen dat het psychisch letsel bij [benadeelde 1] niet (alleen) is ontstaan door de vergismoord op haar zoon, maar door eerdere problematiek bij cliënte en dat er daarom geen immateriële schadevergoeding dient te worden toegekend, voert cliënte alvast het volgende verweer.

Als daarvan al sprake zou zijn, dan is dat an sich geen omstandigheid waarmee rekening dient te worden gehouden. Uit de rechtspraak volgt namelijk al sinds jaar en dag dat er bij psychische klachten die voortvloeien uit de eventuele psychische predispositie als gevolg van eerdere omstandigheden, de veroorzaker het slachtoffer moet nemen zoals hij is. Met andere woorden: in geval van cliënte dus ook met andere problematiek die er eventueel heeft gespeeld. Cliënte stelt dan ook dat verdachten volledig de schuld dragen voor de gevolgen van het trauma dat zij haar hebben aangedaan.

Directe confrontatie met de gevolgen van het misdrijf

Tot slot is eveneens aan het criterium dat cliënten zijn geconfronteerd met de omstandigheden waaronder het feit heeft plaatsgevonden voldaan. Daarbij zij opgemerkt dat uit de rechtspraak volgt dat voor voldoening aan dit criterium niet vereist is dat degene die shockschade vordert, zelf daadwerkelijk aanwezig is geweest toen het feit werd gepleegd. Volgens de Hoge Raad kan vergoeding van immateriële schade plaatsvinden door het waarnemen van het tenlastegelegde of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen ervan.

Al zijn cliënten niet aanwezig geweest direct ten tijde van het plegen van het misdrijf, zij stellen dat zij wel degelijk direct zijn geconfronteerd met de directe gevolgen van het misdrijf. Cliënten zijn immers tijdens de identificatie en het verzorgen van het lichaam van [slachtoffer] geconfronteerd met de vele met verband afgeplakte schotwonden op het lichaam van [slachtoffer] . Ook al waren de wonden afgeplakt: het letsel voor cliënten was duidelijk zichtbaar. Hetzelfde geldt voor de gevolgen van de sectie die op het lichaam van [slachtoffer] is uitgevoerd. Cliënten stellen dat het moeten identificeren van het lichaam met al het letsel een ernstige shock teweeg heeft gebracht.

Daarnaast zijn cliënten vrijwel bij iedere zitting aanwezig geweest. Bovendien zijn cliënten de maandag na het misdrijf in de parkeergarage (de plaats delict) geweest en hebben daar gestaan bij alle bloemen en knuffels die er daar zijn neergelegd. Ook hebben cliënten de camerabeelden van de garage, de Caddy en de rennende mannen, die zich in het dossier bevinden bekeken. Het zien van de schotwonden, de sectie-littekens, alle media-aandacht en de aanhoudende suggestie dat [slachtoffer] betrokken zou zijn bij criminele activiteiten heeft, naast al het voorgaande, een aanzienlijke shock bij cliënten teweeg gebracht.

De vele beelden en foto ’s in het dossier en in de media hebben eraan bijgedragen dat cliënten zich in combinatie met het door hen zelf bij [slachtoffer] geziene letsel een goed beeld hebben kunnen vormen van hetgeen er met [slachtoffer] is gebeurd. Al deze aspecten maken dat cliënten direct zijn geconfronteerd met de ernstige gevolgen van het misdrijf.

Dat er in een zaak als onderhavige zaak shockschade kan worden toegekend en een bedrag van EUR 25.000,00 gelet op de feiten en omstandigheden alleszins redelijk en billijk is volgt uit onder meer de uitspraken die ik reeds heb aangehaald namens de weduwe en de dochter. Ik verzoek u dan ook vriendelijk het navolgende schuin gedrukte gedeelte als woordelijk herhaald en ingelast te beschouwen.

Zo verwijs ik uw Hof naar een uitspraak van 27 maart 2019 van de Rechtbank Midden-Nederland. Deze zaak staat ook wel bekend als de “Utrechtse vergismoord”. In deze zaak is de partner van het slachtoffer kort na de liquidatie geconfronteerd met de plaats delict en zag zij het levenloze lichaam van haar partner in een plas bloed liggen. Als gevolg van de gebeurtenis ontwikkelde de partner een PTSS. Door de nabestaande werd een bedrag van EUR 35.000,00 gevorderd, welke door de Rechtbank in het geheel toegewezen werd. In onderhavige zaak hebben cliënten niet het levenloze lichaam van [slachtoffer] op de plaats delict gezien, maar zijn zij wel kort erna geconfronteerd met zijn gewonde levenloze lichaam. Cliënten stellen dat daarom een bedrag van EUR 25.000,00 toegewezen kan worden.

Verder wijs ik u naar een uitspraak van de Rechtbank Rotterdam van 23 oktober 202028. In deze zaak doodde een vader zijn 8-jarige dochter in het Maasstadziekenhuis in Rotterdam. De moeder van het slachtoffer was in het ziekenhuis aanwezig toen bleek dat haar dochter was overleden en werd hierop geconfronteerd met de gruwelijke wijze waarop haar dochter om het leven kwam. De hevige schok die deze confrontatie met zich bracht, leidde tot geestelijk letsel. De door haar gevorderde EUR 45.000,00 werd toegewezen door de Rechtbank.

Daarnaast verwijzen cliënten uw Rechtbank eerbiedig op een civiele uitspraak van het Hof Arnhem waarin een bedrag van EUR 40.000,00 aan shockschade is toegekend aan een 7-jarige autistische jongen die zijn moeder in een plas bloed naast haar bed heeft aangetroffen.

Het Hof Den Haag heeft in een uitspraak van 20 juli 2020 een bedrag van EUR 25.000,00 aan shockschade toegekend aan een weduwe van een slachtoffer die door een geweldsmisdrijf om het leven is gebracht. De weduwe heeft, nadat zij het bericht had gehad van de politie, dat haar echtgenoot was neergeschoten, hem ernstig gewond in het ziekenhuis gezien en was zij erbij toen haar echtgenoot overleed. Ook heeft zij alle zittingen bijgewoond, waardoor zij zich een goed beeld heeft kunnen vormen van hoe haar echtgenoot aan zijn einde is gekomen. Cliënten hebben [slachtoffer] niet meer levend gezien, maar wel ernstig gewond door alle schotwonden. Ook cliënten hebben het strafproces intensief gevolgd en daar ook actief aan deelgenomen, waardoor zij ook van alle details in deze zaak op de hoogte zijn.

Kortom, cliënten stellen dat er ook voor hun vorderingen aan de criteria van de Hoge Raad is voldaan. Cliënten stellen dat gelet op voornoemde jurisprudentie en de in eerste aanleg aangehaalde jurisprudentie een bedrag van EUR 25.000,00 redelijk en billijk is en verzoeken uw Hof dan ook eerbiedig dit bedrag ten titel van shockschade toe te wijzen.”

“Shockschade

De benadeelde partijen [benadeelde 4] en [benadeelde 3] hebben ieder een bedrag van € 30.000,00 ter zake van shockschade gevorderd en de benadeelde partijen [benadeelde 2] en [benadeelde 1] ieder een bedrag van € 25.000,00.

[…]

De advocaat van de benadeelde partijen heeft in dit verband zakelijk weergegeven het volgende aangevoerd.

[…]

[benadeelde 2] en [benadeelde 1] stonden als ouders van het slachtoffer in een nauwe affectieve relatie tot hem en zijn direct geconfronteerd met de ernstige gevolgen van het misdrijf. Zij hebben het levenloze lichaam van hun zoon moeten identificeren en verzorgen en zijn daarbij geconfronteerd met de vele met verband afgeplakte schotwonden op zijn lichaam. Ook door de zittingen, het dossier en de media zijn zij geconfronteerd met wat er is gebeurd. Beide ouders zijn gediagnosticeerd met PTSS. Ten aanzien van het confrontatievereiste en de hoogte van de schadevergoeding is gewezen op uitspraken in vergelijkbare zaken waarbij het confrontatievereiste zo moet worden uitgelegd dat het gaat om een directe confrontatie met de ernstige gevolgen van het misdrijf, hetgeen zich in het geval van cliënten heeft voorgedaan, aldus de advocaat.

De advocaat-generaal heeft gevorderd de vorderingen van [benadeelde 2] en [benadeelde 1] op dit punt niet-ontvankelijk te verklaren […]

De verdediging heeft primair verzocht dit onderdeel van de vorderingen niet-ontvankelijk te verklaren vanwege de bepleite vrijspraak van de feiten 1 en 2. Subsidiair is niet-ontvankelijkverklaring van deze vorderingen verzocht omdat de behandeling hiervan vanwege de juridische en feitelijke complexiteit een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. Meer subsidiair is verzocht de bedragen te matigen. De benadeelde partijen [benadeelde 2] en [benadeelde 1] dienen niet-ontvankelijk te worden verklaard in hun vorderingen omdat niet is voldaan aan het door de Hoge Raad gestelde criterium van een directe confrontatie met de ernstige gevolgen van het misdrijf, aldus de verdediging.

Oordeel hof shockschade

Uit rechtspraak van de civiele kamer van de Hoge Raad met name het zogeheten Taxibus-arrest van 22 februari 2002n

ECLI:NL:HR:2022:AD5336.

Die criteria komen er in deze zaak op neer dat bij de desbetreffende benadeelde partij door de hevige emotionele schok door waarneming van de moord op het slachtoffer of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen hiervan, geestelijk letsel is ontstaan. Bij die waarneming/confrontatie gaat het blijkens de jurisprudentie van de Hoge Raad om de (onverhoedse) waarneming van het misdrijf zelf en/of de waarneming van het lichaam en de verwondingen van het slachtoffer meteen na het misdrijf (het confrontatievereiste). Bij het geestelijk letsel moet in het algemeen sprake zijn van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld. De hoogte van de geleden shockschade dient te worden vastgesteld naar billijkheid met inachtneming van alle omstandigheden van het geval, waaronder de ernst van het aan de verdachte te maken verwijt, de aard van het letsel, de ernst van het letsel (waaronder de duur en de intensiteit daarvan), de verwachting ten aanzien van het herstel en de leeftijd van de benadeelde partij. Voorts dient de rechter bij de begroting van de schade te letten op de bedragen die door Nederlandse rechters in vergelijkbare gevallen zijn toegekend.

[…]

[benadeelde 2] en [benadeelde 1]

Het hof overweegt met betrekking tot dit deel van hun vorderingen het volgende. Uit de thans voorliggende stukken kan volgen dat [benadeelde 2] en [benadeelde 1] enkele dagen na het overlijden van het slachtoffer hem hebben geïdentificeerd en verzorgd. Daarbij hebben zij de schotwonden en sectielittekens op zijn lichaam gezien. Door de beelden en foto’s in het dossier en in de media en de rechtszittingen hebben zij zich een goed beeld kunnen vormen van hetgeen met hun zoon is gebeurd. Het hof erkent zonder meer dat voor de nabestaanden de identificatie van hun zoon een ingrijpende gebeurtenis is geweest en dat zij door de gewelddadige dood van hun zoon diep zijn getroffen. Maar gelet op hetgeen thans ter onderbouwing van de vorderingen is aangevoerd, is bij [benadeelde 2] en [benadeelde 1] geen sprake geweest van waarneming van het lichaam en de verwondingen van het slachtoffer meteen na het misdrijf. Ook de omstandigheid dat de benadeelde partijen door de rechtszittingen en de beelden en de foto’s in het dossier en de media zijn geconfronteerd met de omstandigheden en de details omtrent de dood van hun zoon, kan niet worden aangemerkt als de ernstige gevolgen van het misdrijf waarmee de benadeelden direct zijn geconfronteerd zoals bedoeld in de rechtspraak van de Hoge Raad. Het voorgaande brengt mee dat de vorderingen van [benadeelde 2] en [benadeelde 1] voor wat betreft de shockschade niet voor vergoeding in aanmerking komen. Bij deze stand van zaken kan in het midden blijven of bij deze benadeelde partijen sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.
Het hof wil de mogelijkheid van een gang naar de civiele rechter niet afsluiten voor de benadeelde partijen en zal hen daarom in deze vorderingen strekkende tot vergoeding van shockschade niet-ontvankelijk verklaren.”

55. De Hoge Raad heeft, zo blijkt uit zijn arrest uit 2022, aanleiding gezien zijn rechtspraak over shockschade zoals geformuleerd in het arrest van de civiele kamer van de Hoge Raad in 2002 te preciseren. In dit recente arrest maakt de Hoge Raad duidelijk dat in een voorkomend geval de dader ook onrechtmatig kan handelen jegens degene bij wie die confrontatie een hevige emotionele schok teweeg brengt en dat het recht op vergoeding van schade dan is beperkt tot de schade die volgt uit door die onrechtmatige daad veroorzaakt geestelijk letsel. In dat verband formuleert de Hoge Raad een aantal gezichtspunten die een rol spelen bij de beoordeling van de onrechtmatigheid jegens degene bij wie een hevige emotionele schok is teweeggebracht. Deze gezichtspunten betreffen met name: (i) de aard, de toedracht en de gevolgen van de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad, waaronder de intentie van de dader en de aard en ernst van het aan het primaire slachtoffer toegebrachte leed; (ii) de wijze waarop het secundaire slachtoffer wordt geconfronteerd met de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad en de gevolgen daarvan; en (iii) de aard en de hechtheid van de relatie tussen het primaire en secundaire slachtoffer. Ten aanzien van het tweede gezichtspunt geldt volgens de Hoge Raad dat bij de beoordeling hiervan kan worden betrokken of het secundaire slachtoffer door fysieke aanwezigheid of anderszins onmiddellijk kennis kreeg van het onrechtmatige handelen jegens het primaire slachtoffer, of dat hij nadien met de gevolgen van dit handelen werd geconfronteerd (cursivering van mij, A-G). Bij een latere confrontatie kan een rol spelen in hoeverre zij onverhoeds was. Voorts overweegt de Hoge Raad dat bij het aan dit gezichtspunt toe te kennen gewicht kan meewegen of het secundaire slachtoffer beroepsmatig of anderszins bedacht moest zijn op een dergelijke schokkende gebeurtenis.

56. Van belang voor de beoordeling van het middel is voorts dat uit dit arrest voortvloeit dat de feitenrechter aan de hand van onder meer deze gezichtspunten in hun onderlinge samenhang beschouwd van geval tot geval moet beoordelen of sprake is van onrechtmatigheid, waarbij niet op voorhand aan een van deze gezichtspunten doorslaggevende betekenis toekomt. Als een van deze gezichtspunten geen duidelijke indicatie voor het aannemen van onrechtmatigheid geeft, kan onrechtmatigheid desondanks worden aangenomen als de omstandigheden daarvoor, bezien vanuit de overige gezichtspunten, voldoende zwaarwegend zijn, aldus de Hoge Raad.n

Zie daarover, en over de toepassing van het confrontatiecriterium (in de feitenrechtspraak), nader de gezamenlijke conclusie van mijn ambtgenoten Spronken en Lindenbergh van 22 februari 2022, ECLI:NL:PHR:2022:166.

57. Het oordeel van het hof in de onderhavige zaak komt er in de kern op neer dat [benadeelde 2] en [benadeelde 1] , de ouders van [slachtoffer] , hem enkele dagen na het overlijden van hun zoon hebben geïdentificeerd en verzorgd, en daarbij de schotwonden en sectielittekens op zijn lichaam hebben gezien en zij zich door de beelden en foto’s in het dossier en in de media en de rechtszittingen een goed beeld hebben kunnen vormen van hetgeen met hun zoon is gebeurd. Volgens het hof is echter geen sprake geweest van waarneming van het lichaam en de verwondingen van hun zoon meteen na het misdrijf en kan de omstandigheid dat zij door de rechtszittingen, de beelden, de foto’s in het dossier en de media zijn geconfronteerd met de omstandigheden en de details omtrent de dood van hun zoon, niet worden aangemerkt als de ernstige gevolgen van het misdrijf waarmee de benadeelden direct zijn geconfronteerd. Dit een en ander brengt in de visie van het hof mee dat de vorderingen wat betreft de shockschade niet voor vergoeding in aanmerking komt en in het midden kan blijven of bij deze benadeelde partijen sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.

58. Het oordeel van het hof dat van een directe confrontatie met de ernstige gevolgen van het misdrijf geen sprake is, zodat in het middel kan blijven of bij de benadeelde partijen sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld getuigt, gelet op het (later gewezen) arrest van HR 28 juni 2022, ECLI:NL:HR:2022:958, van een onjuiste rechtsopvatting. Ik merk daarbij op dat uit de overwegingen van het hof niet blijkt dat alle door de Hoge Raad geformuleerde gezichtspunten in zijn afweging heeft betrokken. Deze gezichtspunten betreffen immers geen cumulatieve vereisten en aan geen van deze gezichtspunten komt op voorhand een doorslaggevende betekenis toe.n

Vgl. ook HR 28 maart 2023, ECLI:NL:HR:2023:485.

Het tweede namens de benadeelde partijen ingediende middel en de bespreking

daarvan

Het middel

69. Beide middelen van de verdachte falen. Gelet op de vrijspraak ter zake van de onderhavige feiten in eerste aanleg en het arrest van de Hoge Raad van 24 januari 2023, ECLI:NL:HR:2023:40, NJ 2023/106, m.nt. Keijzer meen ik dat het eerste middel niet met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende motivering kan worden afgedaan. Voorts komt naar mijn inzicht ook het tweede middel niet in aanmerking voor een aan art. 81, eerste lid, RO ontleende motivering.

70. De twee middelen van de benadeelde partijen [benadeelde 2] en [benadeelde 1] slagen.

71. Ambtshalve wijs ik op het volgende. Het hof heeft de verdachte voor feiten die zijn begaan op 8 oktober 2016 de verplichting opgelegd om aan de Staat ten behoeve van de in het arrest genoemde benadeelde partijen [benadeelde 2] , [benadeelde 3] en [benadeelde 4] de in het arrest vermelde bedragen van € 18.857,73, € 120.000,- en € 804.189,29 als vergoeding van de schade te betalen, bij gebreke van betaling en verhaal te vervangen door 8, 34 en 323 dagen, dus van in totaal 365 dagen gijzeling.

72. Op grond van art. 36f, vijfde lid, Sr bepaalt de rechter bij de oplegging van deze schadevergoedingsmaatregel de duur volgens welke met toepassing van art. 6:4:20 Sv gijzeling kan worden toegepast. De duur van de gijzeling beloopt ten hoogste één jaar. Wat de onderhavige zaak betreft, meen ik dat krachtens de toenmalige wet onder één jaar nog 360 dagen moet worden verstaan.n

Zie onder meer HR 24 mei 2022, ECLI:NL:HR:2022:714, NJ 2022/199, HR 19 april 2022, ECLI:NL:HR:2022:498 en HR 1 juni 2021, ECLI:NL:HR:2021:812.

73. Dit brengt mee dat de Hoge Raad de uitspraak van het hof ambtshalve dient te vernietigen en de duur van de gijzeling dient te verminderen in die zin dat is voldaan aan het wettelijk bepaalde maximum van één jaar.

74. Overige gronden die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven, heb ik niet aangetroffen.

75. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend wat betreft

(i) de beslissingen van het hof met betrekking tot de vorderingen ten aanzien van de immateriële schade van de benadeelde partijen [benadeelde 1] en [benadeelde 2] en

(ii) de duur van de gijzeling die telkens is verbonden aan de opgelegde schadevergoedingsmaatregel,

tot zodanige op art. 440 Sv gebaseerde beslissingen als de Hoge Raad gepast zal voorkomen en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG