Nummer21/04308 P

Zitting 16 mei 2023

Het cassatieberoep

1. Het gerechtshof Den Haag heeft bij uitspraak van 14 oktober 2021 het bedrag waarop het wederrechtelijk verkregen voordeel wordt geschat, vastgesteld op € 581.639,00 en de betrokkene ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel de verplichting opgelegd tot betaling aan de staat van € 510.020,10.

2. Er bestaat samenhang met de zaak 21/04307 betreffende de broer van betrokkene. In deze zaak zal ik vandaag ook concluderen.

3. Het cassatieberoep is ingesteld namens de betrokkene. N. van Schaik, advocaat te Utrecht, heeft vier middelen van cassatie voorgesteld. Het eerste middel komt op tegen de door het hof gebruikte berekeningsmethode voor de schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel. Het tweede, derde en vierde middel komen op tegen het oordeel van het hof dat er voldoende aanwijzingen zijn dat de betrokkene soortgelijke feiten heeft begaan als in de strafzaak bewezen zijn verklaard. Ik zal hieronder ter inleiding eerst relevante onderdelen van het arrest van het hof citeren en het beoordelingskader voor de middelen weergeven, alvorens ik tot de nadere bespreking van de middelen overga. Ik bespreek daarbij achtereenvolgens het tweede, derde en vierde middel en tot slot het eerste middel.

Het oordeel van het hof

Het beoordelingskader

5. Artikel 36e Sr vormt de wettelijke grondslag voor de ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel en betreft een regeling van sanctierecht. Het in artikel 1 lid 1 Sr vervatte legaliteitsbeginsel brengt de toepasselijkheid mee van artikel 36e Sr in de vorm die gold ten tijde van het strafbare feit waarvoor de betrokkene is veroordeeld, c.q. eventueel – voor zover dit afwijkt – ten tijde van het strafbare feit waarop de ontneming wordt gegrond.n

Een punt van aandacht – dat in de voorliggende zaak nou juist géén aandacht behoeft – betreft de vraag bij welk tijdstip (of in geval van voortdurende delicten: bij welk tijdvak) het overgangsrecht omtrent artikel 36e Sr precies aanknoopt. Is dat het tijdstip/tijdvak van de strafbare feiten waarvoor de betrokkene volgens de bewezenverklaring is veroordeeld (als bedoeld in art. 36e lid 1 Sr), of is dat het tijdstip/tijdvak van de strafbare feiten waarop de ontneming wordt gegrond (als mede bedoeld in art. 36e lid 2 en lid 3 Sr)? De delicten uit die twee categorieën van strafbare feiten hoeven niet simultaan te lopen. Volgens art. 36e lid 2 (oud) Sr konden immers ook soortgelijke feiten of vijfde-categorie-feiten de grondslag vormen voor ontneming; volgens het geldende art. 36e lid 2 Sr: ook andere (dan de bewezen verklaarde) strafbare feiten. Art. 36e lid 3 Sr maakt onverminderd melding van ook ‘andere strafbare feiten’ als grondslag voor ontneming.

Voor beide aanknopingspunten, hetzij het tijdstip/tijdvak van de bewezen verklaarde feiten, hetzij het tijdstip/tijdvak van de feiten waarop de ontneming wordt gegrond, zijn in de dogmatiek goede argumenten te vinden. Het lijkt er overigens op dat naar het oordeel van de Hoge Raad voor wat betreft de toepasselijkheid van art. 36e lid 2 Sr moet worden aangeknoopt bij het tijdstip/tijdvak van het strafbare feit waarop de ontneming wordt gegrond, en voor wat betreft de toepasselijkheid van artikel 36e lid 3 Sr, waarbij de ‘andere strafbare feiten’ doorgaans (maar niet altijd) ongespecificeerd blijven, moet worden aangeknoopt bij het misdrijf waarvoor de betrokkene is veroordeeld. Zie de bewoordingen van HR 5 oktober 2021, ECLI:NL:HR:2021:1444, rov. 2.5.2–2.5.3; HR 30 maart 2021, ECLI:NL:HR:2021:478; HR 3 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:1888, rov. 2.3.2–2.4; HR 18 september 2018, ECLI:NL:HR:2018:1684; HR 23 januari 2018, ECLI:NL:HR:2018:66, rov. 2.4.2; HR 14 maart 2017, ECLI:NL:HR:2017:414, rov. 2.4.3; HR 29 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2714.

Bij verandering van regels van sanctierecht ná het tijdstip waarop dit strafbare feit is begaan, dient de rechter op grond van artikel 1 lid 2 Sr evenwel de voor de betrokkene meest gunstige bepalingen toe te passen.n

Vgl. HR 29 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2714, rov. 3.5.

6. Zowel de in de hoofdzaak bewezen verklaarde strafbare feiten als de feiten waarop de ontneming wordt gegrond dateren van vóór 1 juli 2011. Artikel 36e Sr zoals dit luidde vóór de inwerkingtreding op 1 juli 2011 van (kort gezegd) de Wet verruiming mogelijkheden voordeelontneming is dus – bij gebrek aan een relevante, meer gunstige bepaling – van toepassing.n

Voluit: de Wet tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en enige andere wetten ter verbetering van de toepassing van de maatregel ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel (verruiming mogelijkheden voordeelontneming) van 31 maart 2011, Stb. 2011, 171.

7. Artikel 36e lid 1 en 2 Sr luidde tot 1 juli 2011 als volgt:

8. Indien de betrokkene is veroordeeld voor ‘een strafbaar feit’ kan hem een ontnemingsmaatregel worden opgelegd (lid 1), niet alleen ter ontneming van het voordeel dat hij uit dat strafbare feit heeft getrokken, maar ook ter ontneming van voordeel dat hij heeft verkregen door middel van of uit de baten van – voor wat betreft deze zaak – ‘soortgelijke feiten’ of feiten waarvoor een geldboete van de vijfde categorie kan worden opgelegd waaromtrent ‘voldoende aanwijzingen’ bestaan dat deze door hem zijn begaan (lid 2).

9. In de ontnemingsprocedure zijn de bewijsvoorschriften van de artikelen 338 tot en met 344a Sv niet van toepassing op de oordeelsvorming over het begaan van andere strafbare feiten dan de bewezen verklaarde feiten.n

Zie Kamerstukken II 1989/90, 21504, nr. 3, p. 14. HR 9 september 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC9559, NJ 1998/90; HR 13 april 1999, ECLI:NL:HR:1999:ZD1173, NJ 1999/483; HR 22 januari 2008, ECLI:NL:HR:2008:BA7648, NJ 2008/406 m.nt. Borgers.

De vaststelling van schuld aan die andere delicten wordt dan ook niet geregeerd door de maatstaf van de ‘rechterlijke overtuiging’ (artikel 338 Sv), maar door die van ‘voldoende aanwijzingen’, terwijl het oordeel van de rechter over het bestaan van ‘voldoende aanwijzingen’ niet hoeft te berusten op de inhoud van wettige bewijsmiddelen. De ‘voldoende aanwijzingen’ voor het begaan van andere (dan de bewezen verklaarde) strafbare feiten mag de rechter evenwel uitsluitend aannemen indien buiten redelijke twijfel kan worden vastgesteld dat de betrokkene die andere strafbare feiten heeft begaan, aldus oordeelde de Hoge Raad in HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523.n

Parafrasering van mijn hand. Zie HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523, NJ 2021/46, rov. 2.4.4. Zie ook: HR 12 oktober 2021, ECLI:NL:HR:2021:1498, rov. 2.5; HR 29 maart 2022, ECLI:NL:HR:2022:472, rov. 2.3.

Tevens behoort de betrokkene de gelegenheid te hebben aan te (doen) voeren dat en waarom er onvoldoende aanwijzingen bestaan dat andere strafbare feiten door hem zijn begaan.n

HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523, rov. 2.4.4.

10. De vaststelling van het begaan van andere (dan de bewezen verklaarde) delicten moet worden onderscheiden van de schatting van de omvang van het voordeel dat afkomstig is uit de bewezen verklaarde delicten en/of de andere delicten op grond van artikel 36 lid 4 (oud) Sr (thans lid 5). Volgens artikel 511f Sv dient die schatting namelijk wél te zijn gebaseerd op de wettige bewijsmiddelen die zijn opgesomd in artikel 339 Sv. In dat verband dient op grond van artikel 511e lid 1 (eerste aanleg) en 511g lid 2 (hoger beroep) in verbinding met 359 lid 3 Sv de uitspraak van de rechter op straffe van nietigheid de redengevende inhoud te bevatten van de bewijsmiddelen waaraan zijn schatting van het wederrechtelijk voordeel is ontleend.n

Zie o.a. HR 9 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI0517; HR 6 juli 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM5078; HR 22 november 2011, ECLI:NL:HR:2011:BT6412; HR 26 maart 2013, ECLI:NL:HR:2013:BV9087; HR 2 juli 2013, ECLI:NL:HR:2013:100; HR 23 september 2014, ECLI:NL:HR:2014:2751, en HR 6 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2765.

Ook hier geldt echter dat de bewijsminimum- en bewijskrachtregels van artikel 341, 342, 344 en 344a Sv en de bewijsstandaard van artikel 338 Sv niet van toepassing zijn.n

Zie Kamerstukken II 1989/90, 21 504, nr. 3, p. 14; HR 9 september 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC9559, NJ 1998/90; HR 22 januari 2008, ECLI:NL:HR:2008:BA7648, NJ 2008/406 m.nt. Borgers; HR 26 maart 2013, ECLI:NL:2013:BV9087, NJ 2013/544 m.nt. Borgers, en HR 12 oktober 2021, ECLI:NL:HR:2021:1498, rov. 2.5.

11. Kortom: in de ontnemingsprocedure gelden andere regels van procesrecht dan in de strafprocedure.n

HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523, rov. 2.4.2 en HR 2 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK3424.

Artikel 6 EVRM staat er daarbij overigens niet aan in de weg dat de rechter in de ontnemingsprocedure gebruikmaakt van bewijsrechtelijke vermoedens (“presumptions of fact or of law”)n

HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523, rov. 2.4.2 en EHRM 5 juli 2001, nr. 41087/98 (Phillips tegen het Verenigd Koninkrijk), § 40.

en dat de bewijslast ter zake van de schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel op redelijke en billijke wijze wordt verdeeld tussen het OM en de betrokkene.n

HR 29 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1523, rov. 2.4.2 en HR 28 mei 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE1182.

12. Mede gelet op het reparatoire karakter van de ontnemingsmaatregel, dient te worden uitgegaan van het voordeel dat de betrokkene in de concrete omstandigheden van het geval daadwerkelijk heeft behaald.n

Zie o.a. HR 1 juli 1997, ECLI:NL:HR:1997:AB7714; HR 30 november 2004, ECLI:NL:HR:2004:AR3721; HR 24 november 2015, ECLI:NL:HR:2015:3364, en HR 7 september 2021, ECLI:NL:HR:2021:1218.

Tegelijkertijd heeft de wetgever de rechter een grote mate van vrijheid gelaten bij de vaststelling van de omvang van het voordeel,n

Zie o.a. Kamerstukken II 1989/90, 21504, 3, p. 16 en 79, en HR 1 juli 1997, ECLI:NL:HR:1997:AB7714, NJ 1998/242 m.nt. Reijntjes, rov. 4.3.

die aan de hand van verschillende berekeningsmethoden kan worden geschat.

13. Meer in het algemeen gesproken worden daarbij twee mogelijke berekeningsmethoden onderscheiden: de ‘concrete’ voordeelberekening (of: transactieberekening) en de ‘abstracte’ voordeelberekening (kasopstelling of vermogensvergelijking).n

De Hoge Raad keurde de abstracte voordeelberekening goed in o.a. HR 28 mei 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE1182, NJ 2003/96 m.nt. Mevis, en HR 17 september 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3569.

Bij de eerste methode wordt per strafbaar feit berekend welk voordeel is verkregen, terwijl bij de tweede methode wordt onderzocht in hoeverre aan wijzigingen in de kaspositie of de vermogenspositie van de betrokkene gedurende een bepaalde periode informatie kan worden ontleend over de omvang van wederrechtelijk verkregen voordeel.n

Zie nader over de verschillende berekeningsmethoden W. de Zanger, De ontnemingsmaatregel toegepast. Een onderzoek naar de rechtspositie van de betrokkene in de procedure tot oplegging en tenuitvoerlegging van de maatregel ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, Den Haag: Boom Juridisch 2018, p. 178 e.v., en de daarin genoemde literatuur: G.P. Vermeulen, ‘Berekening van het wederrechtelijk verkregen voordeel’, in: P. Everaars, J.L. van der Neut & J.B.H.M. Simmelink (red.), Ontnemingswetgeving in perspectief, Deventer: Gouda Quint 1999, p. 69-125; G.P. Vermeulen, De strafrechtelijke toepassing van de kasopstelling en de vermogensvergelijking, Zeist: Kerckebosch 2005; M.J. Borgers, De ontnemingsmaatregel. Een onderzoek naar het karakter en de voorwaarden tot oplegging van de maatregel ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel (artikel 36e Wetboek van Strafrecht) (diss. Tilburg), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, p. 301-302; M.A.H. Kempen, Bewijs in ontnemingsprocedures, Deventer: Kluwer 2003, p. 100-111; M.J. Borgers & T. Kooijmans, ‘Verruiming, vereenvoudiging en verbetering? Het wetsvoorstel verruiming mogelijkheden voordeelontneming’, DD 2010, p. 209-215, en A.J. Butter-Sintenie, M.R. Van Diggelen & E.A.H. Weustenraad, ‘Methodiek van de kasopstelling’, aFPakken 2014, nummer 72, p. 6-16.

Bij de schatting kan de rechter daarnaast gebruikmaken van zogeheten ervaringsregels, en van extrapolatie.n

De Hoge Raad keurde dit goed in zijn arrest van HR 25 maart 1997, ECLI:NL:HR:1997:AK1364. Zie ook: HR 21 februari 2023, ECLI:NL:HR:2023:244.

Het gaat hierbij om vaststellingen (onderzoeksresultaten) die zien op een transactie of een tijdsperiode en die vervolgens representatief worden geacht voor andere transacties of tijdsperiodes.

14. Dat de rechter een grote mate van vrijheid heeft bij de schatting van het voordeel kan tot slot ook worden afgeleid uit een uitspraak van de Hoge Raad van 7 september 2021. In die zaak had het hof het wederrechtelijk verkregen voordeel vastgesteld op basis van het gemiddelde van de uitkomst van twee verschillende transactieberekeningen.n

HR 7 september 2021, ECLI:NL:HR:2021:1218.

In zijn daaraan voorafgaande conclusie merkte mijn (toenmalig) ambtgenoot Bleichrodt (thans procureur-generaal) wel op dat verschillende rekenmethoden niet onbeperkt kunnen worden gecombineerd. In dit geval achtte hij het combineren niet bezwaarlijk, aangezien beide berekeningen een transactieberekening betroffen.n

Conclusie AG Bleichrodt d.d. 8 juni 2021, ECLI:NL:PHR:2021:570.

Het tweede middel

De beoordeling van het tweede middel

16. Anders dan de steller van het middel in de toelichting op het tweede middel betoogt, heeft het hof aan zijn oordeel dat voldoende aanwijzingen bestaan dat de betrokkene soortgelijke feiten als bedoeld in artikel 36e lid 2 (oud) Sr heeft begaan niet enkel ten grondslag gelegd de administratie die is aangetroffen in de woning, de laptop en de computer van zijn broer [medeverdachte] , en in de winkel van hem en zijn broer. Het hof heeft, om de (inbeslaggenomen) administratie (nader) te kunnen duiden, tevens in aanmerking genomen de strafbare feiten waarvoor de betrokkene en zijn broer als medeplegers zijn veroordeeld, in het bijzonder het bereiden en verkopen van MDMA, het aanwezig hebben van MDMA en het plegen van voorbereidingshandelingen ten behoeve van het bereiden en verkopen van MDMA. Tegen die achtergrond acht het hof de in de ontnemingsrapportage gegeven uitleg aan deze administratie, namelijk dat deze ziet op de handel in MDMA en precursoren (PMK), aannemelijk. Het hof wijst in dat verband op de bijlagen bij het ontnemingsrapport en de daarin genoteerde namen, afkortingen, inhoudsmaten en bedragen. Tot slot heeft het hof – in reactie op een verweer van de betrokkene (in het arrest onder III) – geoordeeld dat niet aannemelijk is geworden dat de administratie zou zien op de handel in rijst (en dat stukken die deze stelling zouden ondersteunen niet door de betrokkene zijn overgelegd).

17. Het hof heeft daarmee aan de hand van concrete feiten en omstandigheden genoegzaam uiteengezet dat er ‘voldoende aanwijzingen’ bestaan, in de zin van: dat ‘buiten redelijke twijfel is komen vast te staan’ dat de betrokkene als medepleger heeft gehandeld in PMK. Dat de plekken waarop de administratie is aangetroffen allemaal plekken zijn die aan de broer van de betrokkene te liëren zijn, maakt dat niet anders.

18. Het tweede middel faalt.

Het derde middel

19. Het derde middel komt op tegen het oordeel van het hof dat er voldoende aanwijzingen bestaan dat de betrokkene soortgelijke feiten heeft begaan als bedoeld in artikel 36e lid 2 (oud) Sr, meer specifiek dat de handel in PMK in de bewezen verklaarde periode (en onder de gegeven omstandigheden) strafbaar was en (dus) kan dienen als grondslag voor ontneming.

20. Namens de betrokkene is in hoger beroep, voor zover hier van belang, kort gezegd betoogd dat de handel in precursoren van PMK (zogeheten preprecursoren) geen strafbaar feit oplevert en zodoende geen wederrechtelijk verkregen voordeel kan opleveren, althans niet als grondslag voor ontneming kan dienen.

21. Terwijl het tweede middel opkomt tegen het oordeel dat er voldoende aanwijzingen bestaan dat de betrokkene heeft gehandeld in PMK, bestrijdt het derde middel de strafbaarheid van dit feit. Aangenomen dat er daadwerkelijk is gehandeld in PMK (en dus niet in preprecursoren, zoals in hoger beroep namens de betrokkene was betoogd en door het hof is verworpen), betoogt de steller van het middel dat (ook) de enkele handel daarin niet zonder meer een strafbaar feit oplevert. De in het middel vervatte rechtsklacht luidt dat het hof dit heeft miskend omdat de handel in PMK alleen onder bepaalde voorwaarden zoals nader bepaald door Europese verordeningenn

Verwezen wordt naar: Verordening 273/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 inzake precursoren van drugs, Pb.EU L 47 van 18 februari 2004 (273/2004); Verordening 111/2005 van de Raad van 22 december 2004, houdende voorschriften voor het toezicht op de handel tussen de Gemeenschap en derde landen in drugsprecursoren, Pb.EU L 22 van 26 januari 2005 (‘Verordening 111/2005’); de Gedelegeerde Verordening 2015/1011 van de Commissie van 24 april 2015 tot aanvulling van Vo. 273/2004 en Vo. 111/2005, Pb.EU L 162 van 27 juni 2015 (‘Gedelegeerde Verordening 2015/1011’); de Uitvoeringsverordening 2015/1013 van de Commissie van 24 april 2015 tot vaststelling van voorschriften met betrekking tot Vo. 273/004 en Vo. 111/2005, Pb.EU L 162 van 27 juni 2015.

in combinatie met de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) en de Opiumwet (Ow) strafbaar is gesteld. Indien het hof dit niet heeft miskend, houdt de subsidiair opgevoerde motiveringsklacht in dat het hof geen nadere vaststellingen heeft gedaan over de feiten en omstandigheden waaronder deze handel in dit geval wél zou kunnen kwalificeren als een overtreding van de Wvmc respectievelijk de Ow.

De beoordeling van het derde middel

22. Het hof heeft allereerst vastgesteld dat sprake is van de handel in PMK, een precursor van MDMA, en niet van handel in preprecursoren (isosafrol). Aan het oordeel dat de handel in de precursor PMK strafbaar is, legt het hof enkel (expliciet) ten grondslag de overweging dat dit destijds strafbaar was “op grond van de Opiumwet artikel 10 lid 4 en artikel 2 (oud) Wet voorkoming misbruik chemicaliën in verband met EG Verordening 273/2004 en de Wet Economische Delicten.”

23. Met de steller van het middel meen ik dat het hof, met betrekking tot artikel 10 lid 4 Ow, het oog heeft op artikel 10 lid 4 in verbinding met artikel 10a lid 1 onder 3 Ow. Oftewel: het (onder andere) afleveren/verkopen van stoffen waarvan de betrokkene weet of het ernstige vermoeden heeft dat zij bestemd zijn voor de productie van en/of de handel in verdovende middelen (in dit geval MDMA).

24. Met juistheid wijst de steller van het middel erop dat de handel in PMK in voorkomende gevallen niet strafbaar is.n

Onder voorwaarden kan er immers door professionele partijen in worden gehandeld, zie de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) in combinatie met de hiervoor aangehaalde EU Verordening nr. 273/2004.

Uit niets blijkt echter dat het hof dit heeft miskend. Juist door de specifieke verwijzing naar de desbetreffende bepalingen maakt het hof duidelijk dat de handel in PMK strafbaar is onder de voorwaarden zoals uiteengezet in die wettelijke bepalingen. In zoverre mist de rechtsklacht feitelijke grondslag.

25. Het hof heeft kennelijk geoordeeld dat de betrokkene moet hebben geweten dat de PMK die hij (samen met zijn broer) verkocht, bestemd was voor de productie en/of handel in verdovende middelen. Het hof was niet gehouden dit oordeel nader te motiveren vanwege de overige (elders in het arrest) vastgestelde feiten en omstandigheden, waaronder in het bijzonder dat:

26. Zowel de rechtsklacht als de motiveringsklacht ten aanzien van de strafbaarheid op grond van de Opiumwet falen dan ook, en daarmee tevens het derde middel.n

Ook het oordeel van het hof ten aanzien van de Wet voorkoming misbruik chemicaliën komt mij overigens niet onjuist of onbegrijpelijk voor. Volgens de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) in combinatie met artikel 3 lid 2 EU Verordening nr. 273/2004 kan een marktdeelnemer alleen handelen met de in die wet opgenomen stoffen indien deze (kort gezegd) beschikt over een vergunning en voldoet aan de (overige) in de verordening gestelde voorwaarden (zoals registratie- en meldingsplichten). Niet gebleken of aangevoerd is dat de betrokkene een vergunning hiervoor had of voldeed aan de in de wet en verordening gestelde voorwaarden.

De problematiek zoals aan de orde gesteld in prejudiciële vragen van de Hoge Raad aan het EU Hof van Justitie (ECLI:NL:HR:2021:1841) hoeft in deze zaak geen beletsel te zijn; de strafbaarheid onder artikel 10a Ow staat immers niet ter discussie.

Het vierde middel

De beoordeling van het vierde middel

28. Zoals de steller van het middel in de toelichting op het middel reeds erkent, faalt dit middel bij gebrek aan rechtens te respecteren belang indien de handel in PMK (naast de overtreding van de Wvmc tevens) kwalificeert als voorbereidingshandelingen in de zin van artikel 10a lid 1 onder 3 in verbinding met artikel 10 lid 4 Ow (en artikel 2 onder B en D Ow) en in zoverre soortgelijk kan worden geacht aan de in de strafzaak bewezen feiten (te weten de bereiding van MDMA en voorbereidingshandelingen daartoe).

29. Aangezien ik naar aanleiding van het derde middel reeds heb geconcludeerd dat het oordeel van het hof dat de handel in PMK kan worden aangemerkt als voorbereidingshandelingen in de hiervoor bedoelde zin onjuist noch onbegrijpelijk is, faalt het middel bij gebrek aan belang. Het is daarom niet nodig om in te gaan op de vraag of de feiten uit de Wvmc soortgelijk zijn aan de Opiumwetfeiten waarvoor de betrokkene in de strafzaak is veroordeeld. Toch merk ik daarover op dat ook dat oordeel mij niet onjuist of onbegrijpelijk voorkomt. Weliswaar is door middel van gedelegeerde wetgeving het overtreden van de Wet voorkoming misbruik chemicaliën strafbaar gesteld in de Wet op economische delicten (WED) en dient deze wet (in algemene zin) een ander rechtsbelang dan de Opiumwet (zoals door de steller van het middel is aangevoerd),n

Het rechtsbelang van de WED is volgens de steller van het middel “die de doeltreffendheid bevordert van de opsporing, vervolging en berechting van handelingen, welke schadelijk zijn voor het economische leven”. Terwijl het doel van de Opiumwet is “de voorkoming van schade aan de gezondheid van de gebruiker en de voorkoming van overlast voor de samenleving als geheel.”

de relevante bepalingen uit de Wvmc hebben tegelijkertijd als doel om te voorkomen dat bepaalde chemicaliën worden gebruikt voor de productie en handel in stoffen die worden bestreken door de Opiumwet. Zo beschouwd is er (toch) wel sprake van soortgelijke feiten.

30. Het vierde middel is vergeefs voorgesteld.

Het eerste middel

31. Het eerste middel komt op tegen de schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel en bevat klachten over het oordeel van het hof dat de transactieberekening het meest aansluit bij het voordeel dat de betrokkene daadwerkelijk zou hebben behaald en dat de methode van kasopstelling juist tot een hoger bedrag aan wederrechtelijk verkregen voordeel leidt dan de transactiemethode.

32. Namens de betrokkene is in hoger beroep het standpunt ingenomen dat de transactieberekening niet aan de schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel ten grondslag kan worden gelegd, omdat niet aannemelijk is dat het daarmee becijferde voordeel daadwerkelijk is behaald. Daartoe is kort gezegd aangevoerd dat in de transactieberekening weliswaar een verband wordt gelegd met de (in de strafzaak) bewezen verklaarde drugshandel, maar uit de administratieve bescheiden die daaraan ten grondslag liggen niet zonder meer volgt dat (al) de daarin genoemde getallen daadwerkelijk hebben geleid tot het berekende voordeel van € 1.213.178,-. Dat het niet aannemelijk is dat dit becijferde voordeel is behaald, wordt volgens de betrokkene tevens ondersteund door de berekening aan de hand van een kasopstelling, dat resulteert in een voordeel van € 883.279,-, dus maar liefst € 329.899,- minder dan uit de transactieberekening volgt.

33. Het middel berust enerzijds op het standpunt dat het oordeel van het hof dat de kasopstelling tot een hoger bedrag leidt dan de transactieberekening onjuist is. Volgens de steller van het middel heeft de betrokkene, anders dan het hof overweegt, niet het ongedeeld eindresultaat van de transactiemethode vergeleken met het (door twee) gedeeld eindresultaat van de kasopstelling. Anderzijds berust het middel op het standpunt dat het hof, anders dan met die verkeerde vaststelling, niet heeft gerespondeerd op het verweer van de betrokkene dat, gezien het resultaat van de kaspopstelling, niet aannemelijk is dat het voordeel dat middels de transactiemethode becijferd is daadwerkelijk door de betrokkene is behaald.

De beoordeling van het eerste middel

34. De onderzoeksperiode in het ontnemingsrapport – dat zich tussen de stukken bevindt en waarvan de Hoge Raad kennis kan nemen – beslaat de periode 1 januari 2009 tot en met 9 mei 2011. In het onderzoek zijn de betrokkene, zijn broer, de winkel van de twee broers (de VOF ‘ [A] ’) en een derde betrokkene/verdachte betrokken. Telkens wordt aan deze (rechts)personen bepaald voordeel toegeschreven. Er is daarin een berekening gemaakt aan de hand van een transactieberekening en een kasopstelling. Voor de beoordeling van de eerste deelklacht is van belang hetgeen uit het ontnemingsrapport blijkt over de resultaten van de berekeningsmethoden. Dat geef ik hieronder weer.

35. Ten aanzien van de transactieberekening blijkt onder andere het volgende (p. 565-568):

36. Ten aanzien van de kasopstelling blijkt het volgende (p. 569-571):

37. Naast de transactieberekening over de periode van 10 oktober tot en met 9 mei 2011 en de kasopstelling over de periode van 1 januari 2009 tot en met 9 mei 2011, heeft ook een gecombineerde berekening plaatsgevonden. Het ontnemingsrapport vermeldt daarover onder andere het volgende (p. 572-:

38. Op grond van bovenstaande wordt duidelijk dat de transactieberekening (over de periode 10 oktober 2010 tot en met 9 mei 2011) een gezamenlijk voordeel oplevert van € 1.213.178,- terwijl de kasopstelling een gezamenlijk voordeel oplevert van € 1.426.612,- (over de periode van 1 januari 2009 tot en met 9 mei 2011). Tot slot levert een (bepaalde gehanteerde) combinatie van de twee methoden (over de periode van 1 januari 2009 tot en met 9 mei 2011) een gezamenlijk voordeel op van € 1.756.511,-. Het oordeel van het hof dat de kasopstelling tot een hoger bedrag aan wederrechtelijk verkregen voordeel leidt voor de betrokkene is dus correct en ook niet onbegrijpelijk. Dat geldt zowel voor het ongedeelde resultaat als voor het (door twee) gedeelde resultaat. Het hof gaat immers uit van een gelijke verdeling tussen de betrokkene en zijn broer, zodat niet, zoals (ook) als optie in het ontnemingsrapport wordt voorgesteld, aan de ene broer een hoger bedrag wordt toegerekend dan aan de ander. Daarbij gaat het hof klaarblijkelijk uit van een vergelijking tussen de niet gecombineerde berekeningsmethoden die in het ontnemingsrapport worden gebruikt, ook al beslaat de transactieberekening een kortere onderzoeksperiode dan de kasopstelling.

39. De betrokkene heeft evenwel aan de hand van het ontnemingsrapport zelf de deelkasopstellingen berekend over de periode die gelijk is aan de transactieberekening (dus van 10 oktober 2010 tot en met 9 mei 2011), door het totaal van de kasopstellingen over de hele periode van 1 januari 2009 tot en met 9 mei 2011 (€ 1.426.612,-) te verminderen met de bedragen die in het ontnemingsrapport zijn berekend ten aanzien van de kasopstellingen voor de broers en de winkel in de periode van 1 januari 2009 tot en met 30 september 2010 ten behoeve van de gecombineerde berekeningsmethode (dit betreft € 66.406,- + € 447.435,- + € 29.492,- = € 543.333). In dat geval is het totaal van de deelkasopstellingen het door de betrokkene genoemde bedrag van € 883.279 (€ 1.426.612 minus € 543.333 = € 883.279). Dit bedrag is inderdaad € 329.899,- lager dan de uitkomst van de transactieberekening en in zoverre heeft (ook) de steller van het middel gelijk. Dat maakt het oordeel van het hof echter niet onbegrijpelijk.n

Datzelfde geldt overigens ook voor het oordeel van het hof dat het door de betrokkene opgevoerde bedrag van € 883.279 dat uit de kasopstelling zou volgen, het door twee gedeelde resultaat van de kasopstelling zou zijn, welk oordeel ik niet goed kan plaatsen. Dat is in elk geval niet het door twee gedeeld resultaat van de kasopstelling over de gehele periode.

Feit blijft immers dat de kasopstelling aanvankelijk, ook al betreft dit een langere periode, een hoger bedrag aan voordeel aantoont dan op basis van de transactieberekening ten aanzien van de betrokkene kan worden aangetoond.

40. De eerste deelklacht faalt.

41. Aan het begin van het arrest overweegt het hof dat het de transactieberekening hanteert omdat het hof van oordeel is dat deze methode het meest aansluit bij het voordeel dat de betrokkene daadwerkelijk heeft behaald. Onder de bespreking van het verweer onder I, dat hierna pas volgt, licht het hof niet nader toe waarom de transactieberekening naar zijn oordeel leidt tot de meest nauwkeurige schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel. Aan het einde van het arrest zet het hof aan de hand van de transactieberekening evenwel uiteen hoe het hof tot de schatting van het voordeel is gekomen. De door het hof genoemde aantallen en bedragen vinden steun in het ontnemingsrapport en daarbij gevoegde bijlagen. Daarin wordt omschreven dat meerdere voorraadlijsten en notities zijn aangetroffen die gelijkenis met elkaar vertonen en elkaar sterken in de conclusie dat het om dezelfde aantallen en hetzelfde product (PMK) gaat. Daarnaast heeft het hof bij de bespreking van de verweren onder III en IV gemotiveerd uiteengezet waarom het verweer dat de administratie ziet op de handel in rijst niet slaagt. Uit die administratie blijkt dat het gaat om PMK, omdat daarin (onder andere) gesproken wordt over ‘olie’, de afkorting ‘P’ wordt gebruikt en “1,212 KG olie = 1 Ltr” staat vermeld, dat volgens een expert overeenkomt met “het soortgelijk gewicht van PMK (1,20 kilogram per liter)”, aldus het hof.

42. Daarmee heeft het hof m.i. gerespondeerd op het namens de betrokkene gevoerde verweer. Het hof was niet gehouden zijn oordeel nader te motiveren, gelet op de geringe indringendheid van het verweer van de betrokkene dat op dit punt niet méér inhoudt dan dat uit de administratie niet zonder meer volgt dat (al) de daarin genoemde getallen daadwerkelijk tot het berekende voordeel van (gezamenlijk) € 1.213.178 hebben geleid, zonder die stelling verder te specifiëren of daarvan voorbeelden te noemen. Daarbij merk ik op dat het hof is afgeweken van het ontnemingsrapport door niet de amfetamineolie mee te nemen in de berekening. In zoverre heeft het hof het verweer van de betrokkene dus deels gehonoreerd en het berekende voordeel naar beneden bijgesteld. Gelet op de grote vrijheid die de rechter toekomt bij de schatting van het voordeel, waaronder dus de wijze van berekenen, was het hof ook niet gehouden nader te motiveren waarom de transactieberekening in dit geval een betere schatting geeft van het concrete wederrechtelijk verkregen voordeel dan de methode van de kasopstelling. Waar het in de kern om gaat is of de schatting voldoende steun vindt in de bewijsmiddelen, niet onbegrijpelijk is en overigens voldoende is gemotiveerd in het licht van hetgeen is aangevoerd. Dat is het geval.

43. Het eerste middel faalt.

Slotsom

44. De middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan artikel 81 lid 1 RO ontleende motivering.

45. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

46. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.