De Kinderopvangtoeslagenaffaire bracht duizenden ouders in grote problemen en trof naar schatting 100.000 kinderen. Zo’n 3.000 kinderen uit gedupeerde gezinnen kregen te maken met een uithuisplaatsing. Voor ruim 900 kinderen verzocht de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) die uithuisplaatsing bij de rechter. Vanwege deze betrokkenheid heeft de RvdK een intern reflectieonderzoek uitgevoerd.
Hiertoe zijn op basis van een datakoppeling tussen de Belastingdienst, de Rechtspraak en de RvdK 61 dossiers onderzocht en is gesproken met raadsmedewerkers. Voor het waarborgen van de onafhankelijkheid was een begeleidingscommissie van twee leden van de Wetenschappelijke Adviesraad van de RvdK bij het onderzoek betrokken.
Het reflectierapport schetst een beeld van gezinnen waarin langdurig meerdere stressfactoren speelden, zoals psychische problemen en conflicten tussen partners. Meer dan de helft (56%) van de kinderen woonde tijdens het onderzoek van de RvdK al niet meer thuis. In alle gevallen was sprake van een vorm van huiselijk geweld, fysieke kindermishandeling of emotionele verwaarlozing/mishandeling. Deze complexe problematiek vormde een ernstige bedreiging voor de veiligheid of ontwikkeling van de kinderen, en was aanleiding voor de RvdK om de rechter te verzoeken om een uithuisplaatsing.
In de meerderheid van de dossiers waren er ook directe of indirecte signalen van geldzorgen. In geen enkel geval was de financiële situatie van een gezin de enige reden voor een verzoek tot uithuisplaatsing. Dit is in overeenstemming met internationale regels, die stellen dat armoede- en schuldenproblematiek nooit de enige reden mag zijn om kinderen van hun ouders te scheiden.
Dit neemt niet weg dat geldzorgen en de impact daarvan op een gezin in een raadsonderzoek wel uitgevraagd en meegenomen moeten worden als belangrijke factor. Zowel bij het begrijpen en erkennen van het ontstaan van complexe problematiek als bij het bepalen van een passend vervolg, zodat ouders en kinderen effectieve hulp krijgen. Dit reflectieonderzoek concludeert op basis van de onderzochte dossiers en gevoerde gesprekken dat dit onvoldoende is gebeurd.
Financiële problemen of schulden worden in meer dan de helft (59%) van de onderzochte dossiers gerapporteerd. Het is echter geen standaard gespreksonderwerp in een raadsonderzoek. Wanneer raadsonderzoekers geen informatie of signalen ontvangen over financiële problemen, van de meldende organisatie of van gezinsleden zelf, wordt dit onderwerp niet snel aangeraakt in de gesprekken. Uit de interviews met raadsmedewerkers blijkt dat raadsonderzoekers soms ongemak ervaren om het onderwerp te bespreken met ouders.
Tegelijkertijd zijn raadsmedewerkers zich wel bewust van de mogelijke gevolgen van geldzorgen voor de draagkracht van ouders en hun emotionele en fysieke beschikbaarheid voor kinderen. Raadsmedewerkers zien meer kennis van en aandacht voor de impact van financiële problematiek dan ook als belangrijk leerpunt voor de RvdK en zichzelf. Het beter signaleren van deze problemen geeft erkenning aan de zorgen van ouders en kinderen, en is belangrijk voor het wegen van alle relevante informatie in een raadsonderzoek om te bepalen wat er nodig is voor het gezin.
Het onderzoeksrapport doet aanbevelingen voor een betere inbedding van dit onderwerp in de onderzoeksmethode van de RvdK, deskundigheidsbevordering van raadsmedewerkers en informatieuitwisseling met ketenpartners. De RvdK gaat direct aan de slag met de aanbevelingen. Voor de zomer van 2025 wordt de onderzoeksaanpak aangepast, zodat bij iedere start van een beschermingsonderzoek aandacht is voor de signalen van armoede of financiële stress in het gezin. Ook gaan we door met deskundigheidsbevordering van medewerkers, onder meer door het organiseren van webinars. De RvdK maakt daarnaast een plan van aanpak voor verdere implementatie van de aanbevelingen.
Verschillende organisaties hebben inmiddels onderzoek gedaan naar de gevolgen van de Kinderopvangtoeslagenaffaire, de uithuisplaatsingen van kinderen van gedupeerde ouders en het handelen van betrokken organisaties: de Inspectie Justitie en Veiligheid, de Rechtspraak en de jeugdbeschermingsorganisaties. Binnenkort komt ook de onafhankelijke commissie Hamer met een rapport. De RvdK gaat graag met de andere organisaties in gesprek over de opvolging van de aanbevelingen.
