Hoewel de aandacht tijdens de verkiezingen deels ging naar andere thema’s of – zoals Rob Jetten het noemde – naar de ‘vibes’, bleef migratie een belangrijk onderwerp. Veel partijen spraken over de noodzaak om het asielbeleid te moderniseren. Wat dat betekent, verschilt sterk per partij.
We weten nog niet welke partijen gaan deelnemen aan het kabinet. Maar wat willen D66, het CDA en JA21 veranderen, aangezien zij grote winst boekten, en hoe realistisch zijn hun plannen?
Canadese migratiemodel
D66 stelt voor om te leren van het Canadese systeem. In dat model wordt gekeken wie kans maakt op een duurzame toekomst in het land, nog vóór mensen aankomen aan de grens. D66 wil dat Europa dit overneemt: asielaanvragen zouden buiten de EU moeten worden beoordeeld, waarna landen gericht vluchtelingen kunnen toelaten. Het idee is dat dit mensensmokkel tegengaat en dat landen meer controle krijgen over wie binnenkomt. Tegelijk wil D66 zorgen dat het systeem eerlijk blijft, met veilige routes voor mensen die echt bescherming nodig hebben.
De uitvoerbaarheid is echter ingewikkeld. Zo’n model vraagt om nauwe samenwerking met landen buiten Europa, nieuwe afspraken over opvang, en veel geld. Ook zijn er ethische vragen: wat gebeurt er als een Europees land helemaal geen asielzoekers meer wil opvangen en hoe humanitair en veilig is het verblijf van asielzoekers buiten de EU terwijl zij op antwoord wachten? Toch ziet D66 dit als een richting waarin Europa zich moet ontwikkelen, samen met de VN en andere partners.
CDA: een nieuw internationaal asielsysteem
Het CDA beoogt een vergelijkbaar grote stap. De partij van Henri Bontenbal wil eveneens asielaanvragen buiten Europa laten plaatsvinden, zodat mensensmokkel stopt. Daarbij pleiten ze voor een nieuw internationaal (rechts)asielsysteem. Het CDA wil dat Europa hierin het voortouw neemt en dat internationale verdragen, zoals het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, worden aangepast. Die aanpassingen moeten volgens de partij duidelijk maken dat asiel niet automatisch in Europa hoeft te worden aangevraagd.
De uitdaging is dat zulke veranderingen tijd kosten en nog meer landen (ook buiten Europa) moeten meewerken. Ook hier spelen dezelfde vragen als bij D66: hoe garandeer je rechtsbescherming en humane opvang buiten Europa? En wie gaat die opvang buiten de EU betalen? Toch is het CDA duidelijk: zonder aanpassing van de verdragen zal het huidige systeem blijven vastlopen.
JA21: opvang in de regio en ‘return hubs’
JA21 groeide deze verkiezingen van 1 tot 9 zetels. Of de partij zal deelnemen aan het nieuwe kabinet is nog onduidelijk, zijn positie in de formatie lijkt minder solide dan die van D66 en CDA. Maar zijn invloed op het migratiedebat is toegenomen. Ook JA21 houdt vast aan opvang in de regio: vluchtelingen moeten zo dicht mogelijk bij hun land van herkomst worden geholpen. Wat JA21 onderscheidt, zijn zijn plannen voor zogenoemde return hubs. Dat zijn centra binnen én buiten de EU waar mensen worden opgevangen die geen recht hebben op asiel, in afwachting van terugkeer. Volgens de partij kan dat de druk op nationale opvang verlagen en het terugkeerbeleid versterken.
In de praktijk zijn dit soort plannen niet eenvoudig te realiseren. Er zijn zorgen over de mensenrechtenstandaarden in zulke hubs, en over de juridische grondslag voor het vasthouden van uitgeprocedeerde asielzoekers. Bovendien is het moeilijk om voldoende landen te vinden die bereid zijn zulke centra te hosten. Toch zet JA21 in op deze aanpak als een manier om de instroom structureel te beperken.
De rol van het Europese migratiepact
Opvallend is dat alle drie de partijen het Europese migratiepact steunen. Dat pact regelt onder andere snellere procedures aan de buitengrenzen, afspraken over herverdeling van asielzoekers binnen de EU en betere samenwerking bij terugkeer. Omdat ook andere politieke partijen het pact ondersteunen, is de kans groot dat dit kabinet de implementatie van genoemd pact niet zullen aanvechten of tegenwerken.
Conclusie: dezelfde richting, andere toon
Verrassend genoeg willen de drie winnaars allen dat er meer opvang in de regio komt. Maar hun toon en aanpak verschillen sterk:
D66 legt de nadruk op internationale samenwerking en gecontroleerde toelating via een model naar Canadees voorbeeld.
CDA wil een nieuw wereldwijd systeem en ziet aanpassing van verdragen als voorwaarde.
JA21 richt zich vooral op terugkeer en opvang buiten Europa via return hubs.
De overeenkomsten liggen vooral in de wens om meer grip te krijgen op migratie. De verschillen zitten in de manier waarop dat moet gebeuren, en hoe ver landen bereid zijn te gaan in het aanpassen van internationale regels. De komende jaren zal duidelijk worden welke ideeën werkelijkheid worden, en welke vooral politiek wensdenken blijven.
