In het kader van een maatschappelijke context die constant in beweging is, komen gemeenten voor diverse uitdagingen te staan. Intergemeentelijke samenwerking vormt een belangrijke stap richting een meer integrale, snelle en duurzame aanpak van de verschillende kwesties die spelen binnen het sociaal domein. Governance is de structuur die de basis legt voor een dergelijke effectieve samenwerking tussen gemeenten, om het welzijn van burgers te bevorderen. Het betreft een geheel aan afspraken en regels die ervoor zorgen dat bepaalde doelen worden bereikt en vereist voornamelijk duidelijkheid als het gaat om de verdeling van verantwoordelijkheden en besluitvorming.
In dit streven naar welzijn blijft het belang binnen het sociaal domein niet bij de medische zorg. Factoren als preventie, participatie en sociale inclusie hebben een sterke invloed op de gezondheid in een meer holistische zin, vandaar dat deze ook een belangrijk onderdeel van governance vormen en worden gestimuleerd door zowel de Rijksoverheid al de VNG.
Governance heeft een grote impact, gezien de sterke invloed van intergemeentelijke samenwerkingen op beleidskeuzes, dienstverlening, maar ook financiën. Zaken waar speciale aandacht aan wordt besteed binnen governance zijn:
Echter moet er bij intergemeentelijke samenwerking ook rekening worden gehouden met mogelijke uitdagingen, zoals culturele diversiteit op werkwijze, politieke factoren, of variatie in de aard van de inzet van iedere gemeente op basis van verschillen in grootte. Zo kunnen bijvoorbeeld grote gemeenten een dominantere rol aanhouden dan kleinere gemeenten, hoewel de kleine gemeenten vanwege hun beperkte doelgroep flexibeler zijn en daarom ook zeker toegevoegde waarde hebben. Ook is de complexiteit die ontstaat vanwege een toenemende mate aan betrokken gemeenten iets wat de effectiviteit van governance kan bemoeilijken.
De intergemeentelijke samenwerkingen worden mogelijk gemaakt door de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr). Hierin staan de regels voor (publiekrechtelijke) samenwerking tussen provincies, gemeenten en waterschappen vastgelegd. De WGR is gericht op het versterken van de democratische geloofwaardigheid van deze samenwerkingsafspraken. Er zijn vijf vormen van intergemeentelijke samenwerking, namelijk:
Met de herziening van deze wet per 1 juli 2022, die vooral gerelateerd is aan de planning- en controlecyclus, kregen gemeenteraden meer mogelijkheden om invloed uit te oefenen op besluiten van de gemeenschappelijke regeling waaraan hun gemeente deelneemt en om achteraf controle uit te oefenen op de taakuitvoering. Een aantal wijzigingen die direct zijn ingegaan, zijn:
Voor de overige wijzigingen, moeten de deelnemers aan de gemeenschappelijke regeling kiezen tussen welke afspraken zij in de regeling willen opnemen. Hiervoor is tot 1 juli 2024 de tijd.
