Onderzoek van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laat zien dat Nederland de komende decennia als gevolg van migratie en vergrijzing steeds drukker, grijzer en diverser wordt. Migranten die (langere tijd) in Nederland verblijven krijgen te maken met uitdagingen rondom huisvesting, participatie, inburgering en integratie.

Daarnaast krijgt Nederland te maken met een ander belangrijk traject, namelijk de fundamentele heroriëntatie op asiel. Dit komt voort uit de op 26 augustus 2022 gemaakte bestuurlijke afspraken en heeft als doel om aanbevelingen over het huidige asielbeleid en de inrichting van het asielstelsel te genereren. Momenteel ligt de focus op de inventarisatie van knelpunten in (de uitvoering van) het asielbeleid en het asielstelsel.

Asielstelsel

De afgelopen jaren waren zeer bewogen op het terrein van migratie. Voorbeelden hiervan waren het aanhoudende asielvraagstuk, het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en de daarmee samenhangende migratiestroom, de vorderingen op het Europees Asiel- en Migratiepact en de desastreuze aardbevingen in Turkije en Syrië. Het migratiebeleid heeft zich continu moeten aanpassen aan deze uitgagingen, voornamelijk op het gebied van het asieldomein en de opvang van ontheemden uit Oekraïne.

Gezien het gebrek aan voldoende opvangplekken voor asielzoekers, waaronder alleenstaande minderjarige vreemdelingen, neemt het kabinet maatregelen voor de korte en lange termijn. Met een samenwerking tussen veiligheidsregio’s, provincies, gemeenten, het Rode Kruis, kerken en andere partners wordt gestreefd naar voldoende opvang.

Een asielzoeker wordt statushouders wanneer deze een verblijfsvergunning krijgt. Hierna koppelt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) statushouders aan gemeenten. Ieder half jaar bepaalt de Rijksoverheid op basis van het aantal inwoners, hoeveel vergunningshouders van een woonplaats moeten worden voorzien door de gemeente. Het specifieke aantal staat in de taakstelling voor huisvesting vergunninghouders.

Het type woning kan variëren en wordt door gemeenten zelf aangeboden. Zo kan sprake zijn van een zelfstandige (huur)woning, een flexwoning, of een gedeelde woning. Ook wordt beroep gedaan op sociale huurwoningen van woningcorporaties. In dit geval bepaalde de gemeente of statushouders recht hebben op voorrang.

Van Spreidingswet naar Asielnoodmaatregelenwet

Op 1 februari 2024 ging de zogenaamde ‘Spreidingswet’ – de Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen – van kracht. Hiermee kregen gemeenten een wettelijke taak om asielzoekers op te vangen. Deze wet doelde op de creatie van meer evenwicht in de verdeling van de opvang van asielzoekers over provincies en gemeenten.

Het huidige kabinet stelt te werken aan ‘het strengste beleid ooit‘. Zo omvat de zogenaamde Asielnoodmaatregelenwet, onder meer de afschaffing van permanente verblijfsvergunningen, de beperking van de geldigheidsduur van asielvergunningen tot drie jaar, een verruiming van de ongewenstverklaring, een beperking van nareis tot kerngezinnen en maatregelen om asielprocedures efficiënter te maken. Daarnaast stelt minister Faber een zogenoemd tweestatusstelsel voor, een wetsvoorstel dat onderscheid maakt tussen vluchtelingen en mensen die op andere gronden bescherming krijgen. Het doelt op een verlaging van de instroom van nareizigers van mensen uit de tweede groep.

Volgens inschatting van minister Faber, zal het wetsvoorstel voor het intrekken van de Spreidingswet in het eerste kwartaal van 2025 voor advies en uitvoeringstoetsen wordt voorgelegd.