De ministers Kuipers (VWS), Helder (Langdurige Zorg en Sport) en staatssecretaris Van Ooijen (VWS) sturen de Tweede Kamer per brief de beleidsnota cultuursensitieve zorg. Dit gaat over zorg die rekening houdt met diversiteit.
Geachte voorzitter,
Cultuursensitieve zorg is een begrip dat steeds vaker ter sprake komt in het maatschappelijk debat. Aan uw Kamer is dan ook een beleidsnota toegezegd over cultuursensitieve zorg Toezegging gedaan door de minister van Langdurige Zorg en Sport op 8 maart 2022 tijdens het Hoofdlijnendebat | Tweede Kamer der Staten-Generaal. hoofdlijnenbrief-toekomstbestendige-arbeidsmarkt-zorg.pdf (overheid.nl) Motie van de leden Den Haan en Kuzu (Kamerstuk 35 925 XVI, nr. 176); Motie van de leden Kuzu en Den Haan (Kamerstuk 35925-XVI, nr. 83).
Daarbij staan wij eerst stil bij de definitie van cultuursensitieve zorg en aanpalende begrippen. Daarmee zijn wij er zeker van dat er sprake is van een gezamenlijk conceptueel vertrekpunt. Vervolgens presenteren we een set aan concrete maatregelen op het gebied van cultuursensitieve zorg, die zijn verbonden aan drie kernwaarden. Daarbij is het belangrijk om te vermelden dat deze nota dient als een eerste verkenning en startpunt van een gesprek met betrokken partijen, zoals belangenvertegenwoordigers van patiënten, cliënten, zorgprofessionals en zorgorganisaties.
Definities
In de door uw Kamer aangenomen moties en toezeggingen die zijn gedaan door bewindspersonen van het ministerie van VWS, wordt gesproken over cultuursensitieve en cultuurspecifieke zorg. Deze twee concepten hebben veel met elkaar gemeen, maar zijn niet hetzelfde. Kennisinstituut Pharos geeft aan dat cultuursensitieve zorg niet op zichzelf staat, maar onderdeel is van persoonsgericht werken. Cultuursensitief werken en intersectionaliteit als onderdeel van persoonsgericht werken, creëren ruimte voor een echte ontmoeting tussen de (zorg)professional en de leefwereld van patiënt of cliënt en voorwaarden voor goede, passende en toegankelijke zorg. ‘Cultuursensitief werken om gezondheidsverschillen te verkleinen’, Pharos, verschijnt voorjaar 2023 Ook bekend als de intersectionele benadering. De definitie hiervan is terug te vinden in de recent gepubliceerde Kamerbrief “Reactie publicatie SCP Gevestigd, maar niet Thuis” van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Kamerstuk 32824, nr. 378). In de onlangs gepubliceerde Emancipatienota (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/11/18/emancipatienota-2022-2025) van het kabinet staat over intersectionaliteit aanvullend het volgende: “Ieders maatschappelijke situatie wordt gevormd door een kruising van verschillende kenmerken en posities; zoals genderidentiteit, geslachtskenmerken, genderexpressie, seksuele oriëntatie, leeftijd, beperking, huidskleur, sociaaleconomische status, religie, culturele identiteit, migratiegeschiedenis, etc. Deze kenmerken beïnvloeden elkaar op individueel en institutioneel niveau met als resultaat dat mensen op verschillende manieren met discriminatie, privileges of machtsposities te maken kunnen krijgen. Er kan sprake zijn van een optelsom van ongelijke kansen. Vaak is het echter geen simpele optelling, maar leidt de combinatie van factoren tot specifieke situaties van (kansen)ongelijkheid en discriminatie.” (p. 10).
Cultuurspecifieke zorg specialiseert zich in een zorgaanbod in eigen taal en cultuur van de patiënt of cliënt. Idem ‘Cultuursensitief werken om gezondheidsverschillen te verkleinen’, Pharos, verschijnt voorjaar 2023
Over het betrekken van gender en seksediversiteit is uw Kamer al eerder uitgebreid geïnformeerd, onder meer in reactie Kamerstuk 35560 nr.9 vergaderjaar 2021-2022. Toezegging gedaan door de minister van VWS op 14 maart 2022 tijdens
vlak opgenomen. Daarnaast wordt het gesprek aangegaan met landelijk expertisecentrum Pharos over het onderdeel van de motie den Haan en Kuzu Motie van de leden den Haan en Kuzu (Kamerstuk 35 925 XVI, nr. 176).
Cultuursensitieve zorg: kernwaarden en voorgestelde maatregelen
In de dagelijkse praktijk zetten zorgorganisaties en -professionals, patiëntvertegenwoordigers en andere partijen zich al volop in om cultuursensitieve zorg te stimuleren en garanderen. In deze beleidsnota wordt dankbaar gebruik gemaakt van door hen reeds opgedane inzichten die met het ministerie van VWS zijn gedeeld tijdens werkbezoeken en gesprekken met belangenvertegenwoordigers. Daarnaast vallen er ook lessen te trekken uit publicaties van onderzoekbureaus en kennisinstituten zoals het Kennisplatform Inclusief Samenleven, het Verwey Jonker Instituut, Movisie en Pharos. Uit deze beschikbare (praktijk)ervaring komt een drietal kernwaarden naar voren die van belang zijn voor patiënten en cliënten:
Toegankelijkheid: ik ervaar geen drempels naar de zorg en heb gelijke toegang tot voor mij passende zorg;
Herkenbaarheid: ik herken mijzelf als persoon in de aangeboden zorg en voel mij er begrepen;
Effectiviteit en kwaliteit: ik zie dat men rekening houdt met mijn achtergrond en mijn zorgvraag passend wordt beantwoord en dat gewenste doelen worden behaald.
Tijdens werkbezoeken door mijn departement werd ook duidelijk dat deze drie kernwaarden tegemoet komen aan werkplezier en continuïteit van zorgmedewerkers. Op het kruispunt van deze drie waarden zien wij dan ook de mogelijkheid van een cultuursensitieve benadering van zorgverlening. Om deze drie waarden tegemoet te komen, bestaande initiatieven verder te stimuleren en nieuwe ideeën aan te jagen, hebben wij vijf concrete maatregelen voor ogen:
Kennisuitwisseling tussen cultuurgenerieke en specifieke zorg;
Versterken van de stem van cliënten en patiënten;
Een aanpak voor de knelpunten op het gebied van tolken;
Een cultuursensitieve benadering in opleidingen en op de arbeidsmarkt;
Het stimuleren en vergroten van het urgentiebesef van een cultuursensitieve benadering door het ministerie van VWS.
Kennisuitwisseling tussen cultuurgenerieke en specifieke zorg
Met cultuurgenerieke zorg doelt men hierbij op zorg die een algemene en brede focus heeft. https://www.kis.nl/sites/default/files/2022-06/cultuursensitief-zorgaanbod.pdf
Het KIS geeft in een van haar publicaties aan dat cultuurgenerieke
Zorgverzekeraars hebben een zorgplicht en moeten er dus voor zorgen dat hun verzekerden de juiste zorg krijgen. Op grond van art. 11 Zvw.
opgenomen dat verzekeraars rekening moeten houden met de kenmerken van hun verzekerden. Bijvoorbeeld in de Beleidsregel toezichtkader zorgplicht zorgverzekeraars Zvw, Regeling informatieverstrekking ziektekostenverzekeraars aan consumenten (TH/NR-022), Wet invloed verzekerden.
Ook binnen de Zorgverzekeringswet (Zvw) zijn er voorbeelden van cultuursensitieve en cultuurspecifieke werkwijzen. Specifiek binnen de ggz zien we toenemende aandacht voor culturele determinanten van psychische aandoeningen en het feit dat culturele kenmerken van de patiënt belangrijk zijn binnen de behandeling. Verschillende instellingen bieden interculturele psychiatrie aan. Het ARQ (het Nationaal Psychotrauma Centrum) biedt kennis en zorg op maat aan voor mensen met complexe psychotraumaklachten en verspreidt zijn gebundelde kennis en kunde over zorg na ingrijpende gebeurtenissen onder andere via toegepaste opleidingen en trainingen. Dit heeft onder andere betrekking op zorgverlening aan vluchtelingen die vanuit oorlogsgebieden naar Nederland zijn gekomen en behoefte hebben aan zorg die rekening houdt met hun (culturele) achtergrond. Daarnaast bestaat er binnen de ggz de generieke module Diversiteit van Akwa ggz Akwa GGZ staat voor ‘alliantie kwaliteit in de geestelijke gezondheidszorg’ en is een door alliantiepartijen geïnitieerd kwaliteitsinstituut. Akwa GGZ wordt gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden GGZ van het ministerie van VWS en ZonMw. In de alliantie zijn patiënten- en beroepsverenigingen en brancheorganisaties uit de ggz vertegenwoordigd. Cultuursensitief werken: aansluiten bij de culturele en sociale context - Akwa GGZ
Het Advies interculturele zorg rondom het levenseinde op de IC van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) bevat praktische adviezen om met (naasten van) patiënten van verschillende achtergronden om te gaan voorafgaand aan of ten tijde van het staken van levensverlengende behandelingen.
Er zijn trainingen voor huisartsen en praktijkondersteuners om voor bepaalde migrantengroepen psychische klachten beter te herkennen en bespreekbaar te maken. GGZ-problematiek bij migranten in de huisartspraktijk - Pharos
Er is de publicatie ‘Onzichtbare pijn’ https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2018/10/onzichtbare_pijn-solk.pdf
Klachten). Hierin staan adviezen, tips en voorbeeldzinnen gericht op het uitvragen van psychosociale factoren, het uitleggen van SOLK en het verwijzen naar andere zorgverleners. De adviezen en tips zijn bruikbaar voor alle zorgverleners die met SOLK bij patiënten met een migrantenachtergrond te maken hebben. Nieuw: SOLK bij patiënten met een migrantenachtergrond – WHIG
Er is een folder in het Arabisch over de mondzorg in Nederland, waarin meer wordt verteld over het poetsen van de tanden, de tandarts of mondhygiënist bezoeken, en de kosten van mondzorg. Professionals en vrijwilligers in bijvoorbeeld de tandzorg of (jeugdgezondheids)zorg kunnen het beeldverhaal als hulpmiddel gebruiken.
Het uitwisselen van kennis tussen zorgaanbieders onderling en tussen zorgaanbieders en zorgverzekeraar, juichen wij toe. In het IZA is bevestigd dat het belangrijk is om meer van elkaar te leren bijvoorbeeld door best practices met elkaar te delen. Naar aanleiding van de motie den Haan en Kuzu Motie van de leden den Haan en Kuzu (Kamerstuk 35 925 XVI, nr. 176, “de aanjagersfunctie (ambassadeursrol) van de overheid en zorgverzekeraars als het gaat om het stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling tussen generieke en cultuurspecifieke zorg”).
Faciliteren van kennisuitwisseling tussen zorginstellingen
Motie van de leden Sahla, den Haan en Kuzu (Kamerstuk 29538, nr. 342).De motie van de leden Sahla, den Haan en Kuzu
binnen verschillende vormen van zorg en ondersteuning. Daarbij kan worden geconstateerd dat verschillende (kennis)producten en handreikingen beschikbaar zijn. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van leernetwerken diversiteitsensitieve zorg, waarin professionals van verschillende organisaties, experts en sleutelpersonen kennis uit wetenschap en praktijk met elkaar kunnen verdiepen. Een ander voorbeeld is het programma Kleurrijk Ontzorgen door Cordaan dat in kader 1 staat uitgelicht. Begin 2023 staat een overleg gepland met een aantal (kennis)instellingen om door te praten over uitdagingen en de rol die zij hier eventueel kunnen spelen. Hierbij zal ook het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) worden betrokken.
Versterken van de stem van cliënten en patiënten
De stem van cliënten en hun naasten is essentieel om cultuursensitiviteit verder te ontwikkelen. Cultuursensitiviteit is niet te vangen in een checklist of protocol, maar vraagt voortdurend bewustzijn dat elementen uit iemands culturele achtergrond essentieel zijn voor goede zorg. Dit vraagt ruimte voor de inbreng van cliënten en naasten met een migratieachtergrond. Hieronder gaan wij achtereenvolgens verder in op een aantal manieren om dit te waarborgen namelijk: inzet van sleutelfiguren, de ontwikkeling van leidraden cultuursensitieve zorg, input van cliënten om informatie over zorg te verbeteren, en een verruiming van de voorwaarden voor instellingssubsidie voor patiënten- en gehandicaptenorganisaties (hierna pg-organisaties).
Inzet van sleutelfiguren
https://www.pharos.nl/kennisbank/samenwerken-met-sleutelpersonen-in-de-gemeente/
Een goede manier om de stem van mensen met een migratieachtergrond te versterken, is de inzet van sleutelpersonen. Dit zijn mensen met een migratieachtergrond die al langer in Nederland wonen en volop kennis hebben van de taal, cultuur en gezondheidszorg. Zij helpen migranten een stem te geven en hen wegwijs te maken in de Nederlandse gezondheidszorg. Zij treden op als voorlichter, als rolmodel, adviseur en/of bemiddelaar, en zijn actieve bruggenbouwers tussen de mensen met een migratieachtergrond en zorg- en welzijnsprofessionals. Pharos publiceerde een handreiking voor gemeenten voor samenwerking met sleutelpersonen.
Leidraden per sector in de langdurige zorg
Persoonsgerichte zorg is een belangrijk uitgangspunt in de langdurige zorg. Cultuursensitiviteit als onderdeel hiervan wil zeggen dat zorgprofessionals óók rekening houden met de culturele achtergrond als dat voor die cliënt relevant is en dit tot uiting komt in de persoonsgerichte zorg. Organisaties in het maatschappelijk middenveld hebben een belangrijke rol om samen met de doelgroep zelf kennis te bundelen en te verspreiden over cultuursensitief werken in de langdurige zorg. De ouderenzorg loopt voorop met de leidraad cultuursensitieve ouderenzorg (zie kader 2). In lijn hiermee subsidieert het ministerie van VWS in de komende jaren soortgelijke leidraden voor de gehandicaptenzorg en de GGZ.
Verbetering informatie over langdurige zorg
Cultuursensitiviteit is ook belangrijk in de voorlichting van het ministerie van VWS. De website www.regelhulp.nl informeert cliënten en naasten over het organiseren van langdurige zorg en ondersteuning. Pharos organiseert in 2023 in opdracht van het ministerie van VWS een focusgroep van mensen met een biculturele achtergrond rond informatievoorziening en houdt diepte-interviews met mensen uit de doelgroep. Hun input zal leiden tot een advies hoe de website beter kan inspelen op de informatiebehoefte van mensen met een migratieachtergrond en een zorgvraag.
Nieuw subsidiekader voor patiënten- en gehandicaptenorganisaties Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de motie van de leden Den Haan en Kuzu (Kamerstuk 35 925 XVI, nr. 176, onderdeel “stimuleren van vertegenwoordigers van cliënten en patiënten met een migratieachtergrond om de specifieke behoeften duidelijk en indringend over te brengen”).
Een belangrijke rol voor het vertolken van de stem van de patiënt of cliënt is weggelegd voor pg-organisaties. Het huidige subsidiekader is erg sterk gericht op aandoeningsspecifieke pg-organisaties. Per 1 januari 2024 zal er een nieuwe herijkte subsidieregeling voor pg-organisatie van kracht worden die het makkelijker maakt voor aandoeningsoverstijgende organisaties om instellingsubsidie aan te vragen. Deze verandering zal vertegenwoordigers van cliënten en patiënten met een migratieachtergrond verder kunnen stimuleren om de specifieke behoeften op het terrein van cultuursensitieve zorg duidelijk en indringend over te brengen.
Voor het goed kunnen verlenen van zorg en ondersteuning is van belang dat een zorgverlener in een begrijpelijke taal kan communiceren met de patiënt of cliënt. Niet iedereen die in Nederland gebruik maakt van zorg en ondersteuning spreekt voldoende Nederlands om met hun zorgverlener te kunnen communiceren. Niet elke situatie of elk consult met anderstaligen vraagt om een professionele tolk. Andere hulpmiddelen (zoals bijvoorbeeld een informele tolk of visuele middelen) kunnen ook een rol vervullen in situaties met taalproblemen. Maar in situaties of consulten die hier wel om vragen, speelt een tolk in de eigen of andere verstaanbare taal een belangrijke rol in de zorgverlening. Er zijn signalen dat in sommige zorgsectoren en in sommige regio’s in Nederland knelpunten ervaren worden bij de inzet van een tolk door zorgaanbieders, mede vanwege financiële redenen.
Via de aangenomen motie van de leden Paulusma en Bikker Kamerstuk 35925-XVI-50 Kamerstuk 35925-XVI-197 en 36200-XVI-7
Een cultuursensitieve benadering in opleidingen en op de arbeidsmarkt
Motie van de leden Kuzu en Den Haan (Kamerstuk 35925-XVI, nr. 83) en de motie van de leden Den Haan en Kuzu (Kamerstuk 35 925 XVI, nr. 176, onderdelen: het expliciteren van cultuurspecifieke zorg en hoe dit onder de aandacht te brengen bij zorgorganisaties en zorgopleidingen ;het faciliteren en stimuleren van een opleiding cultuursensitief werken voor al het huidige zorgpersoneel en management).
Via een tweetal moties
Naast de dialoog over het onderwerp cultuursensitiviteit, kan ook gedacht worden over andere thema’s zoals preventie, duurzaamheid en digitale vaardigheden. Thema’s die goed geborgd moeten zijn in het onderwijs gezien de snel veranderende zorg en maatschappij. Daarbij kan men mogelijk gebruik maken van (bestaande) landelijke en regionale overlegtafels om deze dialoog verder te voeren, dan wel op te starten, waar dat nog onvoldoende van de grond komt. Met als doel dat daar concrete acties uit zullen volgen met betrekking tot aandacht voor onder andere cultuursensitieve zorg in de opleidingen.
Het stimuleren van een cultuursensitieve benadering en het vergroten van het urgentiebesef door VWS, onder andere met de VWS-brede aanpak discriminatie en gelijke kansen
Met deze tekst wordt tegemoet gekomen aan de toezegging dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de Tweede Kamer informeert over de stand van zaken van de VWS-brede aanpak discriminatie en gelijke kansen. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/discriminatie-en-racisme/aanpak-discriminatie-en-racisme
In de Rijksbrede aanpak discriminatie en racisme
De Aanpak zelf richt zich onder andere op VWS-brede uitgangspunten, het integraal verkennen en identificeren van vraagstukken binnen de VWS-werkterreinen, communicatie en bewustwording en het uitzetten van onderzoek.
Wat betreft het verrichten van relevant onderzoek, kan aan uw Kamer worden gemeld dat de Aanpak in 2022 een verkennend onderzoek heeft uitgezet naar discriminatie op verschillende beleidsterreinen van het ministerie van VWS. Deze verkenning wordt voorjaar 2023 gevolgd door een groot landelijk onderzoek naar discriminatie en (belemmering van) gelijke kansen in zorg en welzijn. De onderzoeksvragen uit de motie Sahla Motie Sahla, over het laten uitvoeren van een onderzoek naar knelpunten voor inclusieve zorg (36200-XVI nr. 61). Passende zorg is inclusieve zorg | Advies | Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (raadrvs.nl), p. 26
Naast bovenstaande zaken heeft het lid Kuzu op het gebied van onderzoek tijdens de regeling van werkzaamheden op 1 november 2022 om een schriftelijke reactie van het kabinet gevraagd Plenaire verslagen | Tweede Kamer der Staten-Generaal Discriminatie in de zorg - Wetenschappelijk Instituut STATERA
Tot slot
Cruciaal voor cultuursensitieve zorg is een veilige en prettige omgeving voor zowel de mensen die zorg ontvangen, als de mensen die zorg verlenen. Hierbij staat een continue dialoog, ook over lastige vragen en moeilijke thema’s, met respect naar elkaar centraal. Het werken aan cultuursensitieve zorg is namelijk een gezamenlijk continu proces.
Op veel plekken is culturele sensitiviteit in zorgverlening gelukkig al onderdeel van de dagelijkse praktijk. Zowel in generieke zorg waar rekening wordt gehouden met culturele achtergronden, als in cultuurspecifieke zorginitiatieven, waar de zorg is ingericht voor cliënten of patiënten met een migratie- of vluchtelingenachtergrond. In deze brief staat een reeks aan maatregelen uiteengezet met betrekking tot kennisuitwisseling tussen cultuurgenerieke en specifieke zorg, versterking van de stem van cliënten en patiënten, de aanpak voor de knelpunten op het gebied van tolken, een cultuursensitieve benadering in opleidingen en op de arbeidsmarkt en stimulering van het urgentiebesef van een cultuursensitieve benadering door het ministerie van VWS. De ambitie is dat deze maatregelen een
cultuursensitieve benadering in de zorg garanderen en stimuleren. Deze beleidsnota is daarmee niet bedoeld als een eindpunt. Naar aanleiding van aangekondigde acties, zal verdere afstemming met partijen in de praktijk plaatsvinden.
Hoogachtend,
de minister van Volksgezondheid, de minister voor Langdurige Zorg
Welzijn en Sport, en Sport,
Ernst Kuipers Conny Helder
de staatssecretaris van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport,
Maarten van Ooijen
Bijlage 1: Uitbreiding beleidsnota cultuursensitieve zorg: gender en seksediversiteit
Naar aanleiding van toezegging gedaan door de minister van VWS op 14 maart 2022 tijdens Nota Overleg Initiatiefnota van het lid Ploumen
Bij de behandeling van de Initiatiefnota van het lid Ploumen over "de noodzaak van gendersensitieve zorg: ongelijke behandeling is betere zorg" Kamerstukdossier 35560
Een gedeeld uitgangspunt in de Nederlandse gezondheidszorg is dat de kwaliteit van zorg voor iedereen zou moeten gelden. Dat betekent ook dat de gezondheidszorg rekening houdt met verschillen die er zijn tussen mensen, waaronder de verschillen tussen mannen en vrouwen. Met name op het gebied van vrouwspecifieke aspecten van gezondheid, preventie en zorg is minder kennis beschikbaar. Het Kennisprogramma Gender en Gezondheid heeft hier in de periode 2016-2020 aandacht aan besteed. Primair doel van het Kennisprogramma Gender en Gezondheid was het verkleinen van de kennisachterstand over man/vrouw-verschillen in gezondheid en zorg, om zo een passende kwaliteit van zorg voor iedereen te realiseren en de gezondheidsverschillen tussen mannen en vrouwen te verminderen. Om dit te bereiken is ingezet op kennisverzameling en -verspreiding, kennisontwikkeling en kennistoepassing.
Door initiatieven gericht op onderzoek, onderwijs, beleid en praktijk is binnen het programma getracht een verbeterslag te bewerkstelligen op:
kennisontwikkeling;
bewustzijn onder zorgprofessionals en wetenschappers over man/vrouw-verschillen in gezondheid, zorg en onderzoek;
sekse- en gendersensitiviteit van preventie, diagnostiek en behandeling;
verankeren van aandacht voor sekse en gender in subsidieprocedures en onderzoek.
Van het bovenstaande programma is een uitgebreide evaluatie beschikbaar. Eindevaluatie_kennisprogramma_gender_en_gezondheid_2020.pdf (zonmw.nl)
De kwaliteit van zorg voor iedereen is een onderwerp dat constant aandacht moet krijgen. Daarbij is het uitgangspunt dat iedereen passende zorg ontvangt. Dat wil zeggen zorg die bijdraagt aan de kwaliteit van leven en het functioneren van een patiënt. Bij passende zorg gaat het nadrukkelijk ook om sekse en genderverschillen. De inzet van de minister van VWS is dat door rekening te houden met diversiteit (zoals sekse- en genderverschillen) er voor iedereen optimale kansen op een goede gezondheid bestaan.
Opgedane kennis over sekse- en genderdiversiteit zou moeten opgenomen worden in richtlijnen. Zo kan de kennis snel gemeengoed worden en de kwaliteit worden verbeterd. De minister van VWS gaat niet over de kwaliteit van zorg, zorgprofessionals en wetenschappelijke verenigingen zijn in principe zelf verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van zorg en het ontwikkelen van richtlijnen.
Voor wat betreft vrouwspecifieke aandoeningen is de minister van VWS in overleg met maatschappelijke organisaties (onder andere Women Inc, Vuurvrouwen, Miriam Kaijer, patiëntenverenigingen), wetenschappelijke verenigingen (NVOG), het Kwaliteitsinsituut Medisch Specialisten (KIMS), de NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap) en ZonMw om te bezien of het mogelijk is om te komen tot een maatschappelijke agenda met daaraan gekoppeld een onderzoekagenda op gebied van vrouwspecifieke aandoeningen, inclusief een prioritering van acties daarin. Er is inmiddels een brede werkgroep aan de slag. De resultaten worden volgend jaar verwacht. Uw Kamer zal daar te zijner tijd over geïnformeerd worden.
