Machteld Huber introduceerde in 2012 het begrip Positieve Gezondheid. Dit concept legt niet de nadruk gelegd op de af- of aanwezigheid van ziekte, maar op het vermogen van de mens om met fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan. Maar hoe pas je dit toe? Met deze 8 tips leer je op een efficiënte en succesvolle wijze werken met Positieve Gezondheid.
Het gesprek, de intake of de planbespreking: het vormt de aftrap van werken met Positieve Gezondheid. Maar hoe voer je zo’n gesprek? Sla niet meteen stappen over om zo snel mogelijk tot een oplossing te komen, maar luister echt naar wat de cliënt zegt. Cliënten zijn namelijk blij met jouw getoonde interesse. Richt je daarom niet te veel op het stellen van vragen, maar maak er echt een gesprek van. Let daarbij ook op non-verbaal gedrag: wat is de houding van de cliënt? Door soms bewust de tijd te nemen kan je tijd winnen.
Positieve Gezondheid is een integraal onderdeel van het werk van een zorgverlener. Tijdens het transformatieprogramma krijg je handreikingen om ermee te werken. Het spinnenweb helpt om het gedachtengoed te begrijpen en is een hulpmiddel bij het gesprek met de cliënt. Tijdens het gesprek is er aandacht voor de hele mens en zijn of haar wensen en behoeften. Het gesprek kan plaatsvinden tijdens een intake, een planbespreking, maar ook op informele momenten. Wat kan helpen bij het houden van deze gesprekken?
• Luister echt naar de cliënt. Ga op je handen zitten en denk niet meteen in oplossingen.
• Ga het gesprek aan zonder druk vanuit de organisatie (piepers, et cetera).
• Gebruik het levensboek van bewoner als input voor het gesprek.
• Geef alle ruimte in het gesprek, het mag alle kanten op gaan.
• Cliënten zijn blij met jouw interesse.
• Richt je niet te veel op het stellen van vragen, maar maak er echt een gesprek van.
• Door soms bewust tijd te nemen kan je tijd winnen.
• Gesprekken kunnen ook tussendoor plaatsvinden, tijdens activiteiten.
• Let ook op non-verbaal gedrag (bij een goede interpretatie voelt de cliënt zich gehoord).
• Voor de gesprekken met cliënten is het van belang dat er een vertrouwensband is tussen medewerker en cliënt. Denk bijvoorbeeld aan de zorgcoördinator/EVV’er of persoonlijk begeleider.
Hoe sluiten we aan bij wat iemand wezenlijk verlangt? Hierbij is het belangrijk te realiseren dat er een groot verschil zit tussen het achterhalen van de wensen van cliënten met dementie en cliënten met somatische klachten. Bij cliënten met dementie kan gesproken worden met de bewoner zelf, maar ook met familie, kennissen en het team. Niet iedereen ziet hetzelfde en inzichten kunnen veranderen.
Naast het voeren van een gesprek zijn er ook andere manieren om erachter te komen welke wensen een cliënt heeft. Denk bijvoorbeeld aan observatie en leren van wat iemand niet wil. Of bezoek mensen thuis voor hun verhuizing. Zo leer je ze beter kennen. Het spinnenweb ondersteunt. Stel thema’s verspreid over de tijd aan de orde. Probeer of werken met afbeeldingen of andere visuele vormen beter gaat dan met woorden. Vertrouw vooral op je eigen ervaring en competenties in het vinden van goede en creatieve manieren om te achterhalen wat de wensen zijn van cliënten.
Het spinnenweb is geen meetinstrument. Toch bestaat vaak wel de behoefte in kaart te kunnen brengen wat het werken met Positieve Gezondheid teweegbrengt. Wat het oplevert. Belangrijk is dan om helder te krijgen wat je wilt meten, waarom je dat wilt meten en op welk niveau je informatie wilt verzamelen. Vraagt een nieuw gedachtengoed niet om een nieuwe manier van meten? Past evalueren niet beter bij Positieve Gezondheid dan het meten van kwantitatieve gegevens? Het ophalen en analyseren van verhalen is bijvoorbeeld een vorm van evalueren die veel organisaties aanspreekt. Bestaande meetinstrumenten kunnen ook goed aansluiten bij het werken met Positieve Gezondheid. Wees creatief in de zoektocht naar instrumenten die passen bij de visie van jouw team of jouw organisatie. Kijk hier voor een overzicht van bestaande meetinstrumenten.
Het leren werken met Positieve Gezondheid begint bij jezelf: het concept echt goed begrijpen, leer je door het op jezelf en jouw eigen persoonlijke situatie toe te passen. Je bent in feite als zorgverlener ook een instrument: hoe jij het gesprek met je cliënt aangaat, bepaalt sterk de waarde en de uitkomst ervan. Door heel goed te weten wat het concept inhoudt en hoe het voelt ermee bezig te zijn, kan je het gesprek op een andere manier voeren. Het levert je tevens inzicht op in jouw eigen vitaliteit en werkgeluk. Het helpt je bewuster in je werk en misschien zelfs in je leven te staan. Het spinnenweb kan daarom ook als instrument ingezet worden bij medewerkersgesprekken of als onderdeel van het HR-instrumentarium.
Een nieuwe ontwikkeling krijgt aandacht binnen de organisatie, maar hoe houd je de aandacht en energie vast als het allereerste ‘nieuwe’ er vanaf is?
• Laat Positieve Gezondheid terugkomen op de agenda in de teamvergadering. Dit zorgt ervoor dat het concept blijft leven.
• Creëer een soort coach/trekkersrol van de teamleden om Positieve Gezondheid te borgen. Zij kunnen andere teamleden en elkaar stimuleren.
• Houd de doelen klein en deel successen binnen het team en binnen de organisatie. Dat zorgt ervoor dat andere teamleden ook enthousiast blijven en het gaan uitvoeren.
• Door het spinnenweb onderdeel te laten zijn van de zorgevaluatie en te gebruiken om nieuwe zorgdoelen op te stellen wordt het onderdeel van een cyclisch proces en creëer je continue aandacht.
Natuurlijk vraagt een transformatietraject energie en tijd, maar focus vooral op wat het oplevert. Voor jezelf en voor de cliënt. Deelnemers aan het traject geven aan wat het hen heeft opgeleverd:
• Niet voor maar met de cliënt denken.
• Compassie.
• Meer kwaliteit in het werk.
• Rust bij de familie (cliënt is in goede handen).
• Goede weg richting zelfsturing.
• Meer vertrouwen.
• Positieve aandacht en tevredenheid.
• Betere relatie met de cliënt.
• Veel werkplezier, geluk en energie.
Het is belangrijk om de informatie die wordt verkregen uit gesprekken met cliënten en die van belang is voor de zorgverlening vast te leggen. Hoe kun je dit op een goede manier doen? Efficiënt, volledig, maar ook rechtdoend aan het concept Positieve Gezondheid. Een paar tips:
• Houd het ECD eenvoudig.
• Maak de rapportage toegankelijk/laagdrempelig voor alle medewerkers.
• Leg alleen het hoognodige vast.
• Het systeem van verslaglegging moet ondersteunend zijn en geen doel op zich.
• Het spinnenweb is een instrument om het gesprek te voeren, de resultaten kunnen in
ieder ECD gerapporteerd worden.
• Geef medewerkers duidelijkheid over hoe ze om moeten gaan met verslaglegging.
• Let op dat je geen vinklijstje maakt van Positieve Gezondheid door het in het ECD te
integreren, want dat past niet bij het concept.
Positieve Gezondheid gaat de hele organisatie aan, maar begin klein. Start met een aantal pilotteams. Daar worden ervaringen opgedaan en komen vragen naar voren. Om ook de bestuurder te betrekken bij het transformatietraject kan goed gebruikgemaakt worden van de ‘brief aan de bestuurder’. Citaten uit brieven aan bestuurders:
• “Ons beeld van iemands kwaliteit van leven strookt niet altijd met iemands eigen beleving; daar worden we ons door het spinnenweb te gebruiken veel beter bewust van.”
• “Positieve Gezondheid centraal stellen, is een bewustwordingsproces van wat in de praktijk al gebeurt. Samen met de bewoner ga je op zoek naar wat voor iemand belangrijk is. Je komt daardoor ook op andere oplossingen. Daarnaar handelen levert tijdswinst en geld op, maar vooral: een positieve beleving!”
• “Naast het kennen van de bewoner is ook ‘omdenken’ belangrijk: niet vasthouden aan ‘de regels’ en steeds aandacht voor wat de cliënt zelf kan.”
• “Zelf het spinnenweb invullen is lastig en confronterend en vraagt om openheid en vertrouwen van teamleden. Maar het draagt ook bij aan de teamgeest.”
Auteur(s):
Femke de Wit en Naomi Driessen en Institute for Positive Health
