Veel alcohol drinken is slecht voor de gezondheid. Voor jongeren is alcohol extra schadelijk, omdat het de hersenontwikkeling verstoort. Hoewel het alcoholgebruik in veel Europese landen is gedaald (1), is deze daling bij jongeren inmiddels tot stilstand gekomen. Daarom is het van belang om interventies ter voorkoming van problematisch alcoholgebruik bij jongeren verder door te ontwikkelen en te evalueren. In het Nationaal Preventieakkoord staan maatregelen tegen problematisch alcoholgebruik waaronder het reduceren van alcohol bij sportclub en beperken van alcoholreclame. Het merendeel van deze preventie initiatieven gericht op alcoholgebruik is universeel; veelal algemene maatregelen vooral gericht op de (relatief nog) gezonde populatie van jeugdigen.
Deze aanpak mist echter een groot deel van de kwetsbare jeugd. Het alcoholpreventieprogramma Preventure speelt hier goed op in door zich te richten op risicogroepen zoals jongeren die een neiging hebben tot negatief denken, angstig en impulsief zijn of sensatie zoeken. Deze vorm van selectieve preventie blijkt effectief; onderzoek laat zien dat het problematisch alcohol gebruik daalt na het uitvoeren van het Preventure programma (2,3). Wanneer we echter verder nadenken over selectieve preventie ten behoeve problematisch alcohol gebruik, zoals preventieactiviteiten gericht op risicogroepen, dan is de vraag of Preventure voldoende inclusief is voor de kwetsbare jeugd. Uit de wetenschappelijke literatuur is inderdaad bekend dat jongeren met psychische of gedragsproblemen vaker een hoog risico hebben op problematisch alcohol gebruik (4).
Psychische problematiek vindt echter ook plaats in een sociale of levensloop context die de kwetsbaarheid onder jongeren verhoogt. Vanuit dit oogpunt kan het juist van belang zijn om een brede syndemics-benadering toe te passen in dergelijke preventieve interventies. Dit houdt in dat niet alleen selectieve preventie wordt toegepast op jongeren met specifieke persoonlijkheidskenmerken maar dat de bredere sociale context, zoals de thuissituatie, hierin wordt meegenomen. Het syndemics-gezondheidsmodel gaat er namelijk van uit dat gezondheidsproblemen die vaak gezamenlijk voorkomen met elkaar interacteren binnen een bepaalde sociale- en omgevingscontext, die de negatieve effecten van deze interacties versterken (5). Hierbij worden gezondheidsproblemen niet als afzonderlijke entiteiten gezien maar afhankelijk van de sociale context waarin ze worden aangetroffen. Zo verhogen bijvoorbeeld zogenoemde Adverse Childhood Experiences (ACE’s) zoals vroegkinderlijk trauma, mishandeling en verwaarlozing, maar ook armoede, en stigmatisering, de kans op psychosociale problemen (zoals depressie). Dit kan dan vervolgens bijdragen aan een ander gezondheidsprobleem zoals problematisch alcohol gebruik (6), zoals gevisualiseerd in figuur 1.
Wanneer deze gezondheidsproblemen los van elkaar worden geadresseerd zonder rekening te houden met een ongunstige sociale- of omgevingscontext, zal de effectiviteit van de interventies naar verwachting op termijn beperkt zijn voor kwetsbare jeugdigen (5). Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat ACE’s van generatie op generatie overgedragen kan worden met alle gezondheidsconsequenties van dien. Onderzoek laat echter ook zien dat de gezondheidsimpact van deze ACE’s kan worden bepaald door bijvoorbeeld sociale wijkcohesie en dichtheid van verkooppunten van alcohol in de omgeving (7). Hoewel de effectiviteit van het Preventure programma onafhankelijk lijkt te zijn van sociaaleconomische achtergrond van de jongeren (8), is nog onbekend of dit ook geldt voor bijvoorbeeld jongeren met instabiele thuissituaties, ACE’s en wonende in achterstandsgebieden met hoge blootstelling aan alcohol in de omgeving. Juist door in preventieve interventies de gehele context mee te nemen waar de kwetsbaarheid zich voordoet kan verschil gemaakt worden voor de gezondheid van jongeren.
________
Noten
Harreveld C. et al. Alcoholpreventie bij jongeren en jongvolwassenen. Trimbos Instituut Utrecht. 2019.
Lammers J, et al. Effectiveness of a selective alcohol prevention program targeting personality risk factors: Results of interaction analyses. Addict Behav. 2017 Aug;71:82-88.
Conrod PJ et al. Effectiveness of a selective, personality-targeted prevention program for adolescent alcohol use and misuse: a cluster randomized controlled trial. JAMA Psychiatry. 2013 Mar;70(3):334-42.
Afzali MH, et al. Machine-learning prediction of adolescent alcohol use: a cross-study, cross-cultural validation. Addiction. 2019 Apr;114(4):662-671
Tsai AC, et al. Co-occurring epidemics, syndemics, and population health. Lancet. 2017 Mar 4;389(10072):978-982
Knight A, et al. The quality and effectiveness of interventions that target multiple risk factors among young people: a systematic review. Aust N Z J Public Health. 2017 Feb;41(1):54-60
Schofield TJ, Donnellan MB, Merrick MT, Ports KA, Klevens J, Leeb R. Intergenerational Continuity in Adverse Childhood Experiences and Rural Community Environments. Am J Public Health. 2018 Sep;108(9):1148-1152
Edalati H et al. The Effect of Contextual Risk Factors on the Effectiveness of Brief Personality-Targeted Interventions for Adolescent Alcohol Use and Misuse: A Cluster-Randomized Trial. Alcohol Clin Exp Res. 2019 May;43(5):997-1006.
