Nederlanders zoeken steeds vaker alternatieve behandelaars op. Volgens cijfers die De Telegraaf bij het CBS opvroeg, waren dat er meer dan een miljoen in 2023, vergeleken met 890.000 in 2018. "Het probleem is dat iedereen zich alternatief genezer, behandelaar of therapeut mag noemen," vertelt Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law. Dit creëert ruimte voor misstanden, vooral wanneer alternatieve genezers oproepen om reguliere zorg te vermijden
Alternatieve geneeswijzen omvatten behandelingen en therapieën die afwijken van de reguliere medische zorg. Ze worden ook aangeduid als niet-reguliere, aanvullende of complementaire zorg. Volgens de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd is er geen wetenschappelijk bewijs dat deze behandelwijzen ziektes kunnen genezen.
Alternatieve therapeuten staan achter hun behandelmethodes, “deze therapeuten komen ermee weg zolang niemand ernstig letsel oploopt”, stelt Buijsen recent in De Telegraaf. “En zolang tegen hen geen aangifte wordt gedaan.” Op de vraag of patiënten snel naar de politie stappen, geeft Buijsen aan dat hij vermoedt dat dit weinig zal gebeuren; uit schaamte of een stellig geloof in de heilzame werking van de therapie.
"Het probleem is dat iedereen zich alternatief genezer, behandelaar of therapeut mag noemen," stelt Buijsen. Hij legt uit dat deze titels niet beschermd zijn, in tegenstelling tot beroepen als arts of verpleegkundige. "Je hoeft hiervoor niet te hebben gestudeerd, je kunt zo een bordje in je tuin zetten en beginnen.”
Sinds de komst van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg in 2016 is er wel een rol weggelegd voor de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd als het gaat om toezicht op alternatieve zorgaanbieders. Al stelt deze zelfde wet wel andere eisen aan alternatieve zorg dan reguliere zorg. Deze laatste is verplicht tot het bieden van wat gedefinieerd is als ‘goede zorg’. Voor alternatieve zorgaanbieders geldt dat zij geen schade of aanmerkelijke kans op schade aan de gezondheid mogen veroorzaken. De Inspectie heeft de mogelijk om in te grijpen wanneer er een melding wordt gedaan. In de praktijk, evenals bij aangiftes bij de politie, gebeurt dit echter zelden.
“Dit biedt geen vrijbrief voor alternatieve genezers”, benadrukt Buijsen. Het is strafbaar om zieke mensen te ontmoedigen hun huisarts of het ziekenhuis te bezoeken voor behandeling. "Als iemand met kanker naar een gebedsgenezer gaat, mag zo’n prediker vervolgens niet zeggen dat de patiënt voortaan weg moet blijven uit het ziekenhuis," aldus Buijsen. In dat geval kan er vervolging worden ingesteld.
In werkelijkheid komt dit weinig voor, hoewel er enkele zaken zijn waarin dit wel heeft geleid tot vervolging - de meest bekende rechtszaak hiervan is de zaak Millecam. Twee alternatieve artsen werden hier veroordeeld omdat ze volgens de rechter zich niet hielden aan de professionele standaard van een arts door Millecam niet op de hoogte te stellen van de gevolgen van haar keuze. Het is namelijk van belang dat zorgverleners, vooral wanneer zij een formele medische titel hebben, hun patiënten informeren over de mogelijke gevolgen van het afwijzen van reguliere behandelingen.
De rechtszaak Millecam betreft de dood van actrice Sylvia Millecam en de daarbij betrokken paranormale genezer Jomanda en alternatieve artsen. Millecam leed in 2001 aan borstkanker. De actrice koos ervoor om alternatieve therapieën te volgen in plaats van een medische behandeling zoals het ondergaan van chemotherapie, omdat zij geloof stelde in behandeling door Jomanda en twee alternatieve artsen. Uiteindelijk overleed Millecam aan de ziekte.
Jomanda werd vrijgesproken, maar de betrokken alternatieve artsen werden veroordeeld omdat zij als artsen te weinig hadden gedaan om ervoor te zorgen dat de actrice de reguliere zorg kreeg die zij nodig had. Omdat zij op de hoogte waren van de diagnose handelden zij, naar oordeel van de rechter, niet naar de professionele standaard van een geregistreerd arts. Ondanks dat Millecam de reguliere geneeskunde afwees, hadden de alternatieve artsen haar moeten informeren over de gevolgen van haar keuze. De artsen werden veroordeeld tot voorwaardelijke gevangenisstraffen van 3 en 6 weken.
