‘Tot ruim 7% van de ouderen lijdt aan een depressie’, stelt Date van der Veen in zijn proefschrift. In bijna de helft van de gevallen gaat dit gepaard met angstklachten. Maar: gaat het dan om een op zichzelf staande angststoornis of is het een depressie-symptoom? Wij stelden promovendus Van der Veen van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) een aantal vragen hierover.
‘Samen met mijn promotieteam keek ik naar angstklachten bij depressieve ouderen’, legt Van der Veen uit. ‘Een combinatie die ik als klinische psycholoog veel in de praktijk zie. Vaak is niet duidelijk vast te stellen welke van de twee leidend is: de depressie of de angst. Met dit onderzoek willen we een aanzet geven tot een betere differentiatie. Zeker omdat de gevolgen van een depressie op latere leeftijd groot zijn en de stoornis lastiger te behandelen is als er ook angst in beeld is.’
‘Dat verschilt van persoon tot persoon. Wij vonden dat er eigenlijk twee patiënten lijken te zijn. Allereerst zijn er de mensen die een “angstige depressie” hebben; bij hen is de angst onderdeel, symptoom, van hun depressie. Dit is een subtype van depressie en komt bij 42% van de depressieve ouderen voor. De tweede groep van patiënten heeft een depressie én een angststoornis, een comorbiditeit die in de 39% van de gevallen voorkomt.
Voor zijn onderzoek gebruikte Van der Veen de data van de NESDO-studie. Een grootschalig onderzoek dat zes jaar lang 378 depressieve en 132 ‘gezonde’ 60+’ers volgde. Hier werden allerlei gegevens verzamelt die (mogelijk) samenhangen met depressie bij ouderen, zoals biologische factoren, klinische en sociale kenmerken, levensgebeurtenissen, cognitief functioneren en lichamelijke gezondheid.
Naast de twee groepen mocht Van der Veen nog een aantal interessante conclusies doen. Zo vond de Groningse onderzoeker en klinisch psycholoog dat een comorbide angststoornis volledig herstel in de weg staat. ‘In het geval van comorbiditeit is het belangrijk om ook die angststoornis nader onder de loep te nemen. Wat voor angststoornis is het? En: hoe hangt die samen met bijvoorbeeld recente ingrijpende gebeurtenissen of uit de jeugd?’
‘Bij een angstige depressie weten we iets meer over de impact van recente ingrijpende gebeurtenissen. We weten dat de ernst van de angstklachten afhangt van deze geberutenissen in combinatie met een aantal persoonlijkheidskenmerken: neurocitisme (emotionele instabiliteit), ervaren controle (mastery), extraversie en zorgvuldigheid. Als mensen emotioneel instabieler zijn en minder controle ervaren, dan zijn ze gevoeliger voor wat er gebeurt. Wat de angstlevels direct beïnvloedt.’
‘Hier hebben we geen direct onderzoek naar gedaan’, vertelt Van der Veen. ‘We hebben er zeker wel ideeën over. We verwachten bijvoorbeeld dat je bij een comorbide angststoornis zorgvuldig moet diagnosticeren en een overwogen keus moet maken voor een behandeling. Pak je eerst de somberheid aan om de motivatie te vergroten? Of eerst de angststoornis om de vermijding te verminderen. Van een angstige depressie denken we dat die (in eerste instantie) het beste medicamenteus behandeld moet worden. Psychotherapie heeft in zo’n geval minder zin, omdat mensen te veel in beslag genomen zijn door de angst. Door de juiste medicatie verminderen of verdwijnen de angstklachten samen met het depressieve toestandbeeld.’
Wanneer is de depressie leidend en wanneer de angststoornis? Van der Veen: ‘Daarvoor is verder onderzoek nodig. Een studie die mogelijk antwoorden kan geven, is de therap-i studie. In deze studie kijken we of de dagboekmethode helpt bij het beter in kaart brengen van specifieke klachten en hun onderlinge samenhang.
Van der Veen, D.C. (2021), Anxiety in Late Life Depression. Thesis; Rijksuniversiteit Groningen. Via https://books.ipskampprinting.nl/thesis/564539-vdVeen/.
