De arbeidsparticipatie van niet-westerse migranten zoals nieuwkomers (vluchtelingen en gezinsmigratie) en oudkomers (eerste, tweede en derde generatie arbeidsmigranten) ligt over het algemeen lager dan voor niet-migranten. Toeleiding naar werk voor de verschillende migrantengroepen – hen voorbereiden op de doorstroom naar werk - kent verschillende arbeidstoeleidingsvraagstukken. Passende maatregelen zouden migranten kunnen helpen op weg naar werk en maatschappelijke participatie, maar welke interventies sorteren voor hen effect?
De arbeidsparticipatie van niet-westerse migranten zoals nieuwkomers (vluchtelingen en gezinsmigratie) en oudkomers (eerste, tweede en derde generatie arbeidsmigranten) ligt over het algemeen lager dan voor niet-migranten. Toeleiding naar werk voor de verschillende migrantengroepen – hen voorbereiden op de doorstroom naar werk - kent verschillende arbeidstoeleidingsvraagstukken. Passende maatregelen zouden migranten kunnen helpen op weg naar werk en maatschappelijke participatie, maar welke interventies sorteren voor hen effect?
Met 25 deskundigen hebben wij de arbeidstoeleiding van niet-westerse minderheidsgroepen in Nederland besproken. Aan de deskundigen, die allemaal betrokken zijn bij de arbeidstoeleiding van migranten, legden we ‘successen’ voor uit ons omringende landen. Zij waren vooral te spreken over de intensieve lange termijn maatwerktrajecten met aandacht voor de verschillen tussen de groepen migranten. Dat nieuwkomers als onderdeel van de inburgering direct aan het werk gaan waardoor het spanningsveld tussen inburgering en participatie via arbeid wegvalt, waarderen zij. Aan dit soort ontwikkelingen heeft het Nederlandse arbeidstoeleidingsbeleid behoefte, volgens de deskundigen.
De verschillende ’successen’ in de ons omringende landen bevatten volgens de deskundigen weinig nieuws. Zij weten dat er in Nederland soortgelijke trajecten bestaan, maar een overzicht inclusief de aanpak en effectiviteit daarvan ontbreekt. De trajecten zijn niet altijd goed geëvalueerd, onderzocht of gedocumenteerd. Hierdoor hebben de deskundigen een selectief en incompleet beeld, waardoor moeilijk valt na te gaan welke trajecten succesvol zijn voor welke groepen. Door de beperkte documentatie blijven systeemfouten zoals tegenwerkende regelgeving en perverse prikkels minder goed zichtbaar. Overigens geldt de incomplete documentatie ook voor de buitenlandse interventies.
De deskundigen merken op dat het arbeidstoeleidingsbeleid van migranten in Nederland voortdurend wijzigt, wat zorgt voor versnippering en ineffectiviteit. Daarnaast is de arbeidstoeleiding veelal gericht op het aantallen plaatsingen, de korte termijn, en mag slechts weinig kosten. Zij wijten dat grotendeels aan een calculerend economisch discours, dat resulteert in onzekerheid voor uitvoerende organisaties en de ineffectiviteit van trajecten in de hand werkt.
Bij de huidige arbeidstoeleiding verschuilen ambtenaren en arbeidsconsulenten zich vaak achter beleidsregels, precedentwerking en procedures omdat ze geen discretionaire ruimte ervaren, wat leidt tot verstarring. Meer vertrouwen biedt hen de ruimte om afwegingen te maken die passen bij de verscheidenheid aan behoeften van migranten(groepen) en reduceert de ‘hijgerigheid’ van het calculerend economisch discours. Uitgangspunten zoals vertrouwen en de menselijke maat geven ambtenaren en arbeidsconsulenten de mogelijkheid om zelf afwegingen te maken, die de arbeidstoeleiding succesvoller kunnen maken.
De menselijke maat betekent rekening houden met de behoeften van arbeidsmigranten en die behoeften zijn volgens de deskundigen voorwaardelijk voor een effectieve arbeidstoeleiding. Als basis benoemen zij werk dat een leefbaar inkomen oplevert, stabiliteit biedt en zorgt voor vermindering van stress. Waar we vanaf moeten, zijn tijdelijke aanstellingen en werktrajecten zonder uitzicht op vast werk. Na een halfjaar ontslag krijgen omdat compensatie voor een werkgever vervalt of begeleiding stopt, demotiveert slechts en zorgt eerder voor psychische, sociale en economische schade bij de mensen die de trajecten volgen.
De deskundigen pleiten voor een consistente aanpak, een langetermijnvisie en –plan, waarin duurzame arbeidstoeleiding centraal staat. De diversiteit onder migranten vraagt om een brede en geïntegreerde benadering waarvoor betrokkenheid en nauwe samenwerking tussen overheidsinstanties, lokale gemeenschappen, maatschappelijke organisaties en werkgevers nodig is. Succesvolle arbeidstoeleiding verlangt samenhangende initiatieven vanuit verschillende beleidsdomeinen zoals werk, onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg en sociaal welzijn.
Een universele benadering van arbeidstoeleiding, die op alle migrantengroepen van toepassing is, bestaat niet. Maatwerk is nodig. Verschillende migrantengroepen hebben verschillende trajecten nodig zodat arbeidstoeleiding voor een gevluchte huisarts er anders uitziet dan een traject voor een gevluchte analfabetische kledingmaker. Voor het overwinnen van arbeidsmarktobstakels en het verkennen van loopbaanpaden is langdurige begeleiding noodzakelijk. Vanwege de effectiviteit pleiten de deskundigen voor intensieve maatwerktrajecten die zich richten op het kennen, kunnen en willen van de migranten.
Volgens de deskundigen is toeleiding naar werk niet altijd de beste en enige optie, omdat werken voor sommigen onhaalbaar is op de korte termijn. Voor hen is sociale activering een must. Het biedt mensen die minder goed tot moeilijk bemiddelbaar zijn een opstapje om actief te blijven. In een stimulerende omgeving kunnen mensen via een omweg alsnog aan passende arbeid komen. Op de lange termijn sorteren dergelijke omwegen meer effect voor zowel migranten als de samenleving. Maatschappelijke inclusie is daarmee een uitkomstmaat die meer aandacht behoeft in het huidige debat over arbeidstoeleiding. Helaas zullen er altijd mensen zijn waarvoor sociale activering ook geen oplossing biedt en blijft sociale en psychische hulp het hoogst haalbare.
Volgens de deskundigen is een herziening van (het systeem van) de arbeidstoeleiding van migranten nodig. Dat begint bij een coherente langetermijnvisie waarin maatwerk en de menselijke maat de kern vormen. Een overzicht van de bestaande initiatieven van arbeidstoeleiding met een nadruk op de doelen en effectiviteit daarvan is meer dan behulpzaam bij het leren en ontwikkelen van een nieuwe langetermijnvisie. Immers, welke initiatieven er zijn en welke werken, weten we niet.
