Bij de dood van Sinead O’Connor: misschien kan het beter

Sinéad O’Connor, via Wikimedia Commons. Fotograaf: Bryan Ledgard

Op woensdag 26 juli werd bekend dat de zangeres Sinéad O’Connor (56) dood was aangetroffen in haar huis in Londen zonder dat de doodsoorzaak bekend werd gemaakt. In De Volkskrant van de dag daarop werd aandacht besteed waarbij de verslaggever aangeeft dat ze de ‘ellende van haar jeugd van zich afschreeuwde’ bij wat de verslaggever ‘zieleroerselen’ noemt en waar de term complex trauma waarschijnlijk een betere benaming voor is dan zieleroerselen.

Het schreeuwen (zingen) was overduidelijk gebaseerd op haar eigen pijn. Die pijn en ellende zou zich in haar leven vaak herhalen, zoals we vaak zien bij complex trauma. Haar oudste zoon Shane (17) maakte anderhalf jaar geleden een eind aan zijn leven. In haar laatste tweet (1) postte ze een foto van Shane en zei erbij dat ze leefde als een ‘ondood nachtwezen’: zo miste ze hem. Het moet haar een radeloze pijn hebben bezorgd die ze ooit in haar song Jacky zo prachtig vertolkte (2).

Ze werd in verschillende keren in ziekenhuizen opgenomen en gediagnosticeerd met een ‘bipolaire stoornis’ (BPS). Vroeger werd vooral de nadruk gelegd op onderzoek dat liet zien dat BPS een erfelijke hersenziekte was (80 procent erfelijkheid) (3). Tegenwoordig denken we daar iets anders over, overigens net als bij een psychose en schizofrenie (4).

Tijd om verder te kijken dan een psychiatrische diagnose of een hersenziekte, want herhaald trauma geeft mensen levenslang, met als onbedoeld effect het doorgeven van trauma aan de volgende generatie (intergenerationele probleemoverdracht).

Complex trauma en overdracht van generatie op generatie

In Sinéad’s boek ‘rememberings’ gaat het over emotioneel en seksueel misbruik door haar moeder, die zelf ook psychiatrische problemen had en die later in een verkeersongeluk overleed. Voor de jonge en opstandige Sinéad betekende uit huis geplaatst worden en de tirannie van een nonneninternaat met nog meer trauma.

Sinds kort weten we dat stress al begint bij de conceptie en rond de geboorte veranderingen in het genetisch materiaal van de baby aanbrengt (epigenetische expressie), waardoor de gevoeligheid voor stress maar ook de gevoeligheid voor pijn toeneemt bij het kind in vergelijking tot andere kinderen (5). Zo worden problemen van generatie op generatie doorgegeven(intergenerationele overdracht).

Deze kinderen hebben vaak een laag zelfbeeld, veel angst en boosheid, faalangst, jaloersheid, depressie (negatieve emotionaliteit) en ervaren controleverlies omdat dan alles weer terugkomt in de vorm van nachtmerries en herbelevingen. Ze overdekken controleverlies soms met extreem gedrag (zelfbeschadiging, stoppen met eten en/of agressie) om verder controleverlies te stoppen maar verliezen daardoor cognitieve en emotionele zelfregulatie. Daardoor hebben ze vaak moeite met het vasthouden van relaties.

Zo kwam O’Connor waarschijnlijk aan de diagnose Bipolaire stoornis. Deze kinderen zijn later kwetsbaar voor herhaald misbruik en mishandeling door anderen en het doorgeven van de gevoeligheid voor stress in hun genetisch materiaal maakt hun kinderen ook weer kwetsbaar.

Gelukkig niet bij iedereen, want sommige kinderen zijn vanuit hun karakter weerbaarder en onderzoek heeft laten zien dat als kinderen ergens kunnen schuilen (school, bij oma) ze meer weerbaarheid kunnen ontwikkelen. Voor Sinéad was dat waarschijnlijk muziek. Maar meer en meer blijkt dat gevoeligheid voor latere cumulatieve trauma’s hun tol eisen in het leven daarna (6).

De gevolgen zijn bijna altijd problemen in cognitieve- en emotieregulatie, ook bij een bipolaire stoornis (7). Dat is niet verwonderlijk want trauma werpt je terug in het verleden. Dat gebeurt door herinneringen die zich opdringen, herbelevingen en nachtmerries. Dat zijn sloopkogels voor een kwetsbaar mens. Waarschijnlijk zijn die sloopkogels haar fataal geworden na de dood van haar zoon.

Wat te doen?

Er zijn vele Sinéads, ook in Nederland, meestal kunnen ze niet zo goed zingen, maar soms ook goed toneelspelen zoals Karin Bloemen (8) of mooie boeken schrijven, maar ook goede onderwijzers of hulpverleners en moeders worden. Maar ook zij kunnen als gevolg van hun trauma’s moeilijker door de standaard hoepels van onze samenleving en het onderwijs springen en komen sneller in aanraking met jeugdzorg net als vervolgens hun kinderen.

Andere hulpverleners vinden het gedrag van deze ouders (en kinderen) ‘moeilijk’, een eufemisme voor afkeurenswaardig en de kinderen worden net als Sinéad uit huis geplaatst, alleen zijn er nu geen nonnenkloosters, maar gesloten jeugdinstellingen (9). In het Volkskrantartikel wordt veel ruimte gegeven aan haar onaangepaste gedrag, maar er niet bij vermeld dat dat gebaseerd was op pijn.

Wanneer iemand pijn heeft als gevolg van een gebroken been of kanker snellen dokters toe om een diagnose te stellen en een therapie te bedenken. Maar wanneer iemand pijn heeft als gevolg van trauma uit het verleden vinden we dat ingewikkeld en diagnosticeren we zo iemand met een hersenaandoening en sluiten we ze in het slechtste geval op. Dat kan beter, want traumabehandeling blijkt redelijk effectief te zijn, maar dat moeten we dan wel op tijd doen want soms zijn herhaalde trauma’s te veel om te dragen.

Mensen trekken zich terug als een ‘ondood nachtwezen’ zoals Sinéad O’ Connor zo mooi beschreef in haar tweet. Vaak stoppen ze bijvoorbeeld met eten of gaan zich snijden om verlichting van pijn te krijgen en controle te herwinnen. Karen Horney, een Amerikaanse psychiater beschreef die terugtrekreactie zeventig jaar geleden al. Het is geen hersenziekte maar een vorm van coping met als doel om te gaan met pijn en angst die weer tot controleverlies leidt na seksueel misbruik.

Psychiaters, verpleegkundigen en sociotherapeuten hebben vanuit morele oordelen met die coping grote moeite en reageren soms met dwang die het gevoelde controleverlies bij de client verder doet toenemen. We zouden in onze opleidingen en behandeling daar meer aandacht aan kunnen schenken.

Ook belangrijk is de realisatie dat bestaande therapieën slechts beperkte werkzaamheid hebben en het na ontslag uit de kliniek niet over is. Daarom is een goed plan voor nazorg essentieel zoals terecht in de meeste zorgstandaarden staat en in Petra Schaftenaars proefschrift (10). Maar de werkelijkheid is vaak weerbarstig en meestal blijft nazorg en contact uit in onze geïndividualiseerde en neoliberale samenleving zoals de Belgische psycholoog Paul Verhaeghe beschrijft (11).

Dit vraagt om een fundamentele heroriëntatie van onze GGZ en de behandeling voor kinderen, jongeren, jongvolwassenen en moeders met aandacht voor het intergenerationele perspectief en de gevolgen van trauma gedurende het leven. Niemand zou in eenzaamheid hoeven te sterven, maar het gebeurt veel te vaak.

Bronnen

1. https://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-12341301/Sinead-OConnor-anguished-final-Tweets.html

3. Barnett JH, Smoller JW. The genetics of bipolar disorder. Neuroscience. 2009 Nov 24;164(1):331-43. doi: 10.1016/j.neuroscience.2009.03.080. Epub 2009 Apr 7. PMID: 19358880; PMCID: PMC3637882.

4. Etain B, Henry C, Bellivier F, Mathieu F, Leboyer M. Beyond genetics: childhood affective trauma in bipolar disorder. Bipolar Disord. 2008 Dec;10(8):867-76. doi: 10.1111/j.1399-

5. Marsman, A. (2021). Beyond dis-ease and dis-order: exploring the long-lasting impact of childhood adversity in relation to mental health. [Doctoral Thesis, Maastricht University]. Ridderprint. https://doi.org/10.26481/dis.20211103vm

6. Amy-Leigh Rowe, Tania Perich, Tanya Meade (2023). Cumulative trauma in bipolar disorder: An examination of prevalence and outcomes across the lifespan. Journal of Affective Disorders. https://doi.org/10.1016/j.jad.2022.12.041.(https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165032722013945)

7. Miola A, Cattarinussi G, Antiga G, Caiolo S, Solmi M, Sambataro F. Difficulties in emotion regulation in bipolar disorder: A systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 2022 Apr 1;302:352-360. doi: 10.1016/j.jad.2022.01.102. Epub 2022 Jan 29. PMID: 35093412.

8. https://labloemen.nl/product/karin-bloemen-mijn-ware-verhaal-boek/

9. https://sociaalweb.nl/nieuws/de-uithuisplaatsingsfabriek/

10. https://www.zorgethiek.nu/promotie-onderzoek-petra-schaftenaar-contact-gezocht/

11. We zijn verdeelde wezens | recensie