Voorzieningen voor dagbesteding sluiten door de coronacrisis massaal hun deuren. Dit heeft grote consequenties voor deelnemers, hun naasten en de dagbesteding zelf. Deelnemers missen de nodige structuur, sociale contacten en het gevoel zinvol bezig zijn. Voor hun naasten en (professionele) begeleiders heeft dit ook grote consequenties. Respijtzorg vervalt en er is onbegrip, onrust of woede bij de deelnemers. Mantelzorgers raken overbelast en de kans op ontsporing van zorg neemt toe. Hoe groot is het probleem eigenlijk? Hoeveel mensen maken gebruik van dagbesteding en wat zijn de gevolgen en alternatieven?
Dit artikel wordt in de komende tijd regelmatig geactualiseerd met nieuwe informatie. Wij zullen u hiervan op de hoogte brengen.
Mirjam Andries (Adviseur Participatie bij Movisie) & Marjet van Houten (Senior adviseur Participatie bij Movisie)
Steeds meer dagbestedingslocaties (her)openen hun deuren voor deelnemers en cliënten. Ook mogen algemene voorzieningen, zoals huizen van de wijk, per 1 juni (deels) open. Nu de waarde van dagbesteding en sociale voorzieningen zo zichtbaar is geworden, gaan locaties het liefst zo snel mogelijk weer open. Tegelijkertijd roept deze heropening vragen op bij aanbieders en gemeenten. Want hoe organiseer je dat in deze tijd van crisis?
Op dit moment is het voor veel aanbieders en gemeenten nog een flinke zoektocht. Hieronder volgt een overzicht van relevante websites met ideeën, protocollen en handreikingen voor de (her)opening van dagbestedingslocaties.
Handreiking; veilig werken bij contactberoepen
De handreiking Sociaal werk in gebouwen en locaties is te downloaden via onderstaande link.
De handreiking Heropening algemene voorzieningen is te downloaden via onderstaande link.
De voorlopige handreiking Dagbesteding in de gehandicaptenzorg. De VGN heeft een oproep gedaan aan de Tweede Kamer over de regeling van georganiseerd vervoer, lees de brief hier.
Download hier de voorlopige handreiking
De handreiking Bezoek gehandicaptenzorg. Lees hier de aansluitende blog van de VGN directeur, Frank Bluiminck.
Op deze pagina kun je antwoorden vinden op veel gestelde vragen.
Een platform met ideeën en voorbeelden van coronaprotocollen.
Een platform voor sociale firma’s. Hier kun je terecht voor informatie over dagbesteding en sociale firma’s.
Een corona invulprotocol voor buurt- en dorpshuizen.
Een handreiking voor dagopvang, dagbesteding en dagbehandeling van kinderen en jongeren.
Naar het NJi
Hier vind je antwoorden op vragen over uit de Wlz en Pgb gefinancierde dagbesteding en tijdelijke beleidslijnen van zorgkantoren.
Getapete looproutes op de grond, instructieposters, koffie laten schenken door één persoon in wegwerpbekertjes, deelnemers informeren middels brieven en de inzet van digitale leermiddelen. Dit is een greep uit de tips en ideeën die de praktijk noemt voor het heropenen van dagbestedingslocaties in deze tijd.
In deze fase van de crisis blijft het voor sociaal professionals en gemeenten een zoektocht. Een zoektocht naar het vinden van passende manieren voor het (her)openen van dagbestedingslocaties, het bieden van passende zorg aan deelnemers en tegelijkertijd rekening houden met de maatregelen van het RIVM. Het vraagt om een nieuwe manier van organiseren en ondersteunen van gemeentes en sociaal professionals. Daarom gaat deze fase gepaard met een verscheidenheid aan praktische en organisatorische vragen. Hoe bewaren we de anderhalve meter afstand? En wie draagt welke verantwoordelijkheid?
Het bewaren van anderhalve meter afstand blijkt in de praktijk lastiger dan in eerste instantie werd gedacht. Voor sommige deelnemers is het moeilijk om te begrijpen waarom de afstand bewaard moet worden en hoe anderhalve meter er in de praktijk uit ziet. Het is goed om ten eerste af te wegen of een fysieke ontmoeting noodzakelijk is. Het afwegingskader hiervoor wordt kort uitgelegd in dit filmpje. De behoefte van mensen aan ontmoeting is in de afgelopen tijd behoorlijk helder geworden.
Het is van belang dat begeleiders en deelnemers bij fysieke ontmoeting gestimuleerd worden om gepaste afstand te bewaren. Praktijkvoorbeelden laten zien dat dit kan door het ophangen van posters, het markeren van looproutes en het markeren van plekken waar wel en niet gezeten mag worden. Omdat het voor sommige deelnemers en cliënten moeilijk is om die exacte afmeting in te schatten, kun je deelnemers een voorwerp meegeven met een lengte van anderhalve meter. Groepsmomenten zoals pauzes met lunch en koffie kunnen op gepaste wijze door blijven gaan. Zo kan één persoon de koffie en thee klaarzetten in wegwerpbekertjes, waarna de deelnemers één voor één met gepaste afstand een bekertje kunnen pakken.
Bij sommige deelnemers is fysiek contact in de ondersteuning onvermijdelijk. Zoals in lijn is met de maatregelen van het RIVM blijven zieke deelnemers, cliënten en begeleiders thuis. Vertoont een deelnemer of begeleider geen symptomen, dan is contact mogelijk mits iedereen zich aan de hygiëne-maatregelen houdt. Dat betekent dat een mondkapje, handschoenen en regelmatig desinfecteren noodzakelijk zijn.
Continuering van zorg en ondersteuning zijn het uitgangspunt, waarbij de richtlijnen voor dagbesteding van het ministerie van VWS en de maatregelen van het RIVM sturing geven. Zo dienen aanbieders zorg te blijven bieden aan deelnemers en cliënten en blijven gemeentes deze zorg vergoeden. In deze fase waarin ondersteuning steeds meer fysiek geboden kan worden, is het van belang dat betrokken partijen met elkaar in gesprek blijven. Neem hierin initiatief en verantwoordelijkheid waar kan. De handreiking van Sociaal Werk Nederland kan hier handvatten voor bieden. Om te voorkomen dat onduidelijk is wie aansprakelijk is voor welke gebeurtenis, is het goed om heldere protocollen te formuleren. Daarnaast is het belangrijk om verwachtingen bij ieder helder te krijgen. Zo heeft Thuisbij protocollen opgesteld en deze openbaar gesteld. Hier vind je verschillende situaties, waaronder een coronaprotocol rondom de verantwoordelijkheden van vrijwilligers.
Deze tijd laat ons zien dat er meer mogelijk is dan in eerste instantie werd gedacht. Dat blijkt ook uit de tal van alternatieven die in korte tijd zijn bedacht voor dagactiviteiten. Digitaal communiceren nam een vogelvlucht en het gebruik van apps en andere digitale leervolgsystemen wordt steeds meer benut. Lees hier ons artikel over alternatieven van dagactiviteiten als handvat voor jouw organisatie.
Onlangs hebben LSA Bewoners en KNHM Foundation een online bijeenkomst georganiseerd, waarin een casevoorbeeld is besproken met drie experts. Lees het verslag van aanvullende tips hier.
Cliënten, mantelzorgers, begeleiders en organisaties zien de dagbesteding liever vandaag dan morgen weer opengaan. Maar hoe kan dat veilig en kunnen de cliënten wel komen? Organisaties zijn zoekende, ziet Marjet van Houten van Movisie. ‘Begin met een kleine groep om te zien hoe het gaat.’
Als de coronacrisis iets duidelijk heeft gemaakt, is het wel hoe ongelofelijk belangrijk de dagbesteding voor mensen is, zegt Marjet van Houten, senior adviseur Participatie bij Movisie. ‘Voor cliënten gaat het om veel meer dan alleen die activiteit, het gaat ook om ontmoeting, sociale contacten, om structuur en soms ook om iets basaals als de maaltijd die ze daar krijgen. Het is echt een essentieel onderdeel van hun leven.’
Movisie schat dat ongeveer tweederde van de dagbestedingsplekken de afgelopen maanden gesloten was. En de plekken die open waren, waren dat vaak maar voor een deel. Het ging daarbij met name om kleine, lokale instellingen, is Van Houtens indruk. ‘Zij zijn over het algemeen flexibeler en misschien ook wat creatiever om manieren te vinden te vinden om – deels – open te blijven.’
Tijdens de sluiting werden overal allerlei alternatieven bedacht en uitgewerkt om het contact met de cliënten te houden, ontdekte Movisie, dat hierover een enquête hield. Van Houten telde elf verschillende vormen. Van eenvoudig (beeld)bellen tot hulp aan huis en van wandelen met cliënten tot complete virtuele huiskamers en speciale televisiezenders.
Toch heeft al die creativiteit niet kunnen voorkomen dat er ook mensen buiten beeld zijn geraakt, zegt Van Houten. ‘Niet iedereen is mediavaardig genoeg, ook zijn er deelnemers die geen behoefte hebben aan een telefoontje. De meeste van deze mensen zijn geen praters, het zijn doeners. Ze willen gewoon naar hun plekkie, met mensen die ze kennen hun ding doen.’ Door de sluiting zijn veel deelnemers echt uit hun doen geraakt, zegt ze. ‘Of erger: ze hebben een terugval gekregen in hun herstel, of zijn nog verder geïsoleerd geraakt.’ Bovendien nam door de sluiting ook de druk op mantelzorgers toe. ‘Voor hen is dagbesteding een vorm van respijt: even lucht, even de zorg aan een ander overdragen. En dat viel nu weg.’
Volgens Van Houten is het voor iedereen dan ook hard nodig dat de dagbesteding weer opengaat. Hier wordt hard aan gewerkt, weet ze, maar ze ziet dat de verschillende locaties en organisaties nog erg zoekende zijn. ‘Logisch, er zijn nog veel onbeantwoorde vragen: hoe richt je de ruimte en de activiteiten zo in dat iedereen voldoende afstand van elkaar kan houden? En kunnen alle deelnemers zich ook aan de richtlijnen houden? Dementerende ouderen of bijvoorbeeld verstandelijk gehandicapte mensen zullen ze misschien niet altijd begrijpen. Ook kan je te maken krijgen met mensen die angstig zijn.’
Een ander probleem is het vervoer. ‘Kunnen deelnemers er veilig komen? En mogen ze er wel naar toe? Dat laatste geldt met name voor mensen die in een woon- of zorgvoorziening wonen. Soms zijn activiteiten buiten de deur nog niet toegestaan. Het vraagt echt om maatwerkoplossingen’, zegt Van Houten. ‘Vooral omdat de dagbesteding zo divers is, qua doelgroepen, locaties en activiteiten. Op een zorgboerderij kunnen cliënten waarschijnlijk eerder aan de slag dan in een klein atelier. Dat maakt het heel lastig om één richtlijn te geven.’
Van Houten verwacht dat er de komende tijd een combinatie zal ontstaan van de tijdens de sluiting ontwikkelde alternatieven en een gedeeltelijke openstelling. Haar advies: begin vooral met de kwetsbaarste groepen, haal de mensen die het meest onder de sluiting lijden weer binnenboord. ‘En begin met een kleine groepje om te oefenen, om echt fysiek uit te proberen hoe het loopt.’
De coronacrisis heeft voor iedereen ingrijpende gevolgen. Welke impact heeft deze situatie op (voormalig) thuiszitters? We gingen in gesprek met initiatieven die deze jongeren een plek bieden.
Meer dan de helft van de jongeren in Gelderland geeft aan dat ze sinds de corona-uitbraak niets meer hebben om naar uit te kijken (lees meer in de ‘Gelderse impactmonitor’). Scholen, cafés, sportclubs en jongerencentra zijn dicht en veel skatebanen zijn zelfs verboden terrein. De maatregelen hebben een enorme psychologische en sociale impact.
Voormalig thuiszitters weer thuis…
Als dit al voor jongeren in het algemeen geldt, hoe zit het dan met jongeren die na een periode van thuiszitten weer zover waren dat ze een dagbesteding bezochten? Jongeren die om zeer verschillende redenen zijn uitgevallen uit onderwijs of werk hebben vaak al langere tijd thuisgezeten. Met als gemeenschappelijke factor dat het ze niet lukt een plek te vinden binnen de reguliere systemen. De dagbesteding richt zich op (her)activering, ontwikkeling en toeleiding richting opleiding en werk naar vermogen. Dat vraagt om geduld en maatwerk.
Terugval
De meeste dagbestedingsplekken voor deze jongeren zijn fysiek gesloten. We hebben een aantal initiatieven uitgebreid gesproken. Daaruit kwam naar voren dat jongeren na een aantal weken terug dreigen te vallen in oud gedrag. Gedrag wat in tijden van corona gewenst is, omdat het vaak bijzonder goed past binnen de maatregelen. Maar niet gewenst voor hun persoonlijke ontwikkeling: thuis in je kamertje, de hele dag gamen of het dag- en nachtritme omdraaien.
Alternatieven
Overal wordt gezocht naar alternatieven en creatieve oplossingen vanuit betrokkenheid en zorg voor deze jongeren. Veel van deze jongeren hebben een lange weg bewandeld en de initiatieven willen voorkomen dat die nu uitgevlakt wordt. Nu fysiek contact zoveel mogelijk vermeden wordt, wordt er logischerwijs overal geëxperimenteerd met online contact, gezamenlijke workshops, lessen en spelletjes via teams, zoom of skype en het aanleveren van (huis)werk. Sommige jongeren zijn erg bedreven in de online wereld, wat nu een voordeel is. Maar de ontwikkeling op het gebied van sociaal contact in de echte wereld stagneert.
Wat als het niet genoeg is
Een aantal weken binnen blijven lukt nog wel met de nodige online afleiding. Nu dit langer en langer duurt, wordt het lastiger. Terugval is het grootste gevaar. Verslaving, depressie en angsten komen terug. Sommige jongeren reageren niet meer op telefoontjes of whatsapp. Vooral degene die zelfstandig wonen, en/of zonder adequaat netwerk, vormen een risicogroep.
Online krijgt een professional geen goed beeld van hoe het écht met iemand gaat. ‘Een halfuurtje mooi weer spelen lukt wel. Je kan signalen via het sociale netwerk rondom de jongere oppikken. Zonder netwerk, of een netwerk dat overbelast is, wordt dat onmogelijk.’ Uit onze enquête bleek dat een derde van de aanbieders live contact onderhoudt op 1,5 meter afstand met de meest kwetsbare jongeren. Wandelen of een andere activiteit, buiten of op de eigen locatie. Als mantelzorgers overbelast raken of de terugval erg groot is, dan kan niet voldoende ondersteuning geboden worden.
Geleerde lessen waardevol
Als je geen gebruik meer maakt van live contacten, wordt ook duidelijk wat je mist. Wanneer is online contact voldoende of in welke situatie is het juist beter? Hier zijn een aantal opmerkingen over gedeeld. Wanneer een jongere en de begeleider elkaar al goed kennen, kunnen sommige zaken online efficiënt afgehandeld worden. De professional kan dan het effect van het contact op de jongere goed inschatten en zijn of haar reacties beter interpreteren. Als voordeel wordt genoemd dat er door het online werken meer contact is ontstaan met het netwerk rondom de jongere. Als sociaal contact veel energie kost, is thuiswerken - met af en toe online contact - voor de jongere rustgevend. Daarentegen lukt online begeleiden niet goed als het gaat om het oefenen van sociale vaardigheden.
De rust die nu op straat heerst, is voor sommigen een verademing. Zij durven nu juist méér naar buiten. Voor hen heel fijn. Als je thuiszitter was en nu weer bent, ben je nu geen uitzondering. Anderen ervaren hetzelfde. Dat is erg prettig.
De kennis die nu wordt opgedaan in het online werken, wordt als positieve kant van de crisis gezien. Het is wel zaak om de ervaringen goed in kaart te brengen samen met de jongeren, zodat hier in de toekomst van geprofiteerd kan worden.
Zorgen over toekomst
Een grote zorg is het weer activeren van de jongere. In hoeverre is de jongere teruggevallen en heeft hij of zij er geen zin meer in? Heeft de jongere voldoende vertrouwen gehouden in de begeleiding? En hoe krijg je de jongere weer op de locatie? Organisaties bereiden zich volop voor om de terugkeer zo goed mogelijk te laten verlopen.
Triunity, Nijmegen - Triunity gelooft in de specifieke talenten van mensen met autisme. Ze bieden deze mensen ondersteuning en dagen ze uit om een zelfstandiger en zinvoller leven op te bouwen. Triunity biedt een levensbrede aanpak. Arbeidsgerichte dagbesteding kan daar een onderdeel van zijn. Triunity is een aantal jaren geleden gestart voor jongeren die thuiszitten. Inmiddels zijn ze uitgegroeid tot een organisatie die 24 mensen met autisme begeleidt naar werk, variërend in de leeftijd van 16 tot 44 jaar.
Contact
‘Sinds half maart is onze locatie gesloten. Iedere deelnemer heeft een Microsoft Teams-account gekregen. Elke dag zijn er individuele (chat)contacten met alle deelnemers over hun dagplanning, opdrachten, tips over gezond blijven en onzekerheden over corona. Daarnaast is er een gezamenlijke chat, worden er online gezelschapsspellen gespeeld en online workshops georganiseerd. Deelnemers werken samen aan een website.
Hoewel de meesten online vaardig zijn, levert de nieuwigheid van bepaalde programma’s - en de verandering van werkwijze - veel gevoelens van angst en paniek op. Sommigen vinden bellen verschrikkelijk en willen dat zéker niet met beeld. Stapje voor stapje wordt iedereen begeleid in de veranderde situatie.’
Begeleiding vanuit bekendheid
‘Wij kennen onze deelnemers heel goed. Door de intensieve contacten vóór de coronacrisis, weten we hoe iedereen begeleid kan worden. Iemand die moeilijk te motiveren was, is dat nog steeds. Hier wordt dus rekening mee gehouden in het online contact. Bijvoorbeeld door vaker te bellen, te chatten of te appen. Eén van de deelnemers was pas een aantal weken bij Triunity en het blijkt dan ook lastiger om haar online nu goed te begeleiden. We kennen haar nog niet goed genoeg.’
Nog langer thuis
‘De verlenging van de maatregelen tot 20 mei hakt er enorm in bij de deelnemers. Depressiviteit en angst nemen toe, deelnemers trekken zich terug op hun kamer en gaan niet meer naar buiten. Juist bij deze groep ex-thuiszitters verwachten we dat het enorm veel energie gaat kosten om ze weer op de locatie te laten komen als het weer mag. Ook is het nadelig om langere tijd online te begeleiden, omdat sociale vaardigheden juist een belangrijk onderdeel van de begeleiding zijn. Daarnaast kun je signalen van lichaamshouding niet zien.’
Ook voordelen
‘We doen nu veel ervaring op met online coaching. We hebben onze samenwerkingspartner, een zorginstelling, aangeboden om hen daarmee te helpen. Ook kan online coaching misschien iets betekenen ter overbrugging voor de wachtlijst van Triunity.’
Financiering
‘De financiering is op dit moment onzeker. De individuele Wmo-begeleiding gaat gewoon door, maar de financiering van de dagbesteding misschien niet. Terwijl huur, gas en elektra natuurlijk gewoon doorgaan. Elke gemeente gaat daar anders mee om en mensen komen uit veel verschillende gemeentes. Iedere medewerker werkt meer uren dan voor de crisis. Er is meer uitzoekwerk, er gebeurt meer op individueel niveau en er is meer contact met de familie van de deelnemers.’
Continuïteit
‘De continuïteit van de dagbesteding, die vaak in andere bedrijven is, is ook bijzonder belangrijk. Het opstarten van een nieuw project kost veel geld en neemt veel tijd in beslag. Dat hebben we zelf tenslotte een paar jaar geleden ondervonden. We hopen daarom, net als iedereen, dat deze periode niet veel langer gaat duren.’
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft een richtlijn dagbesteding en -opvang Zvw, Wlz, en Wmo2015 gepubliceerd. De richtlijn geeft aanbieders handvatten om tot een weloverwogen doorstart of voortzetting van het werk te komen, zolang de coronamaatregelen van kracht zijn. In deze richtlijn wordt uiteengezet wat de afspraken zijn voor de continuïteit van zorg, de veiligheid van de medewerker én wat belangrijk is voor de dagbesteding en -opvang zelf.
Bekijk de Richtlijn dagbesteding en -opvang
Kader voor zorgvuldige afwegingen
De afgelopen tijd hebben veel aanbieders van dagbesteding op een andere manier invulling aan de dagbesteding of -opvang gegeven. Veel aanbieders hebben de locatie(s) vanaf 12 maart 2020 fysiek gesloten. Sommige dagbestedingen zijn deels open gebleven. De richtlijnen van het RIVM schrijven echter niet voor dat dagbesteding en - opvang in fysieke vorm geheel moeten worden stopgezet. Onder voorwaarden is het mogelijk om in een (kleine) groep bijeen te komen. Iedere aanbieder moet het bijeenbrengen van kwetsbare mensen, met daarbij eventuele risico’s van besmetting, goed afwegen. De richtlijn geeft daarvoor een kader.
Voor wie
De richtlijn maakt deel uit van de ‘Aanpak kwetsbare ouderen die thuis wonen bij verzwaring problemen en crisissituaties’. Hoewel deze formeel gericht is op dagbesteding voor ouderen, vinden wij dat de richtlijn ook voor andere doelgroepen richting en houvast geeft. Ouderen zijn de meest kwetsbare groep in relatie tot corona. Als deze richtlijn voor ouderen veilig is, zal dat ook voor andere groepen gelden. Uiteraard vragen deelnemers met bepaalde specifieke kenmerken om een specifieke aanpak. Eigenlijk vraagt iedere maatregel op dit moment om maatwerk, toegespitst op de situatie.
Kern van de richtlijn: continuïteit
Het uitgangspunt van de richtlijn is continuïteit van zorg en ondersteuning tijdens de crisis. Dat geldt ook voor dagbesteding en -opvang, al dan niet gecombineerd met vormen van begeleiding en zorg.
Gemeenten, zorgkantoren en -verzekeraars hebben de wettelijke opdracht passende
zorg en ondersteuning te bieden. De aanbieders hebben de taak om dit uit te voeren. Dit geldt ook tijdens de coronacrisis. Er wordt van gemeenten en aanbieders uiterste inspanning gevraagd om in goed overleg - met de cliënten, naasten en hun mantelzorger - passende zorg en ondersteuning te leveren. Rekening houdend met de omstandigheden en de richtlijnen van het RIVM.
Financiën
De richtlijn geeft aan welke financiële afspraken het rijk en de VNG hebben gemaakt. Ook wordt aangegeven wat de procedure is bij meerkosten. Hierbij kan het gaan om meerkosten vanwege een noodzakelijke aangepaste invulling van dagbesteding of -opvang, maar ook om meerkosten voor het huren van alternatieve locaties of het aantrekken van extra personeel (bijvoorbeeld als gevolg van een oplopend ziekteverzuim van de vaste krachten).
Persoonsgebonden budget (pgb)
Ook pgb-aanbieders (Wmo 2015, Jeugdwet, Wlz) zijn opgeroepen zich maximaal in te spannen om te zorgen voor continuïteit van zorg en ondersteuning van kwetsbare personen. Dit geldt ook voor de dagbesteding en -opvang die wordt ingekocht met een pgb. De ondersteuning, zoals overeengekomen in de zorgovereenkomst, wordt volgens afspraak door de budgethouder doorbetaald aan de aanbieder. Indien voor de cliënt een alternatief voor de reguliere dagbesteding of -opvang noodzakelijk is, kan deze in natura worden ingezet. De cliënt kan ook extra budget van de gemeente of het zorgkantoor ontvangen om de alternatieve dagbesteding, behandeling en -opvang zelf in te kopen. Het ministerie van VWS is nog in gesprek met de Sociale Verzekeringsbank (SVB) om hier duidelijke afspraken over te maken en praktische uitvoering aan te geven.
Veiligheid
De richtlijn geeft handvatten om de nodige veiligheidsmaatregelen in acht te nemen om zowel de medewerkers als de deelnemers te beschermen. Naast de algemeen geldende regels van social distancing worden een aantal punten specifiek uitgelicht.
Vervoer
De richtlijn bevat ook een aantal aanwijzingen over het vervoer van en naar de dagbesteding. Als er sprake is van een taxi of groepsvervoer, wordt er verwezen naar de afspraken die met aanbieders van speciaal vervoer zijn gemaakt. In de praktijk zal het veelal gaan om het vinden van maatwerkoplossingen voor specifieke situaties en personen.
Rijk, gemeenten en aanbieders proberen ervoor te zorgen dat kwetsbare mensen zo lang als mogelijk thuis blijven wonen. Hierdoor wordt de druk op de medische zorg niet verder vergroot. In deze richtlijn wordt uitgelegd wat is afgesproken over de continuïteit van zorg, wat belangrijk is rondom dagbesteding, -behandeling en -opvang en wat geldt voor de veiligheid van medewerkers.
Bekijk de Richtlijn dagbesteding en -opvang
Veel kwetsbare ouderen maken gebruik van dagbesteding. Het zorgt voor een zinvolle daginvulling én ontlast de mantelzorgers (lees hier ook het verhaal van Joop & Carla). De meeste locaties voor dagbesteding in de wijk, bijvoorbeeld in een buurthuis, zijn gesloten. En alle zorginstellingen houden sowieso hun deuren gesloten. Ouderen die van buiten naar de dagbesteding komen, kunnen daar dus niet meer terecht. Het georganiseerde vervoer ligt stil en ouderen zijn zelf ook vaak te bang om te komen. Ook voor ouderen die in de zorginstellingen wonen, vervalt grotendeels hun dagbesteding. De groepsdagbesteding wordt soms vervangen door bijeenkomen in kleine groepjes of één op één activiteiten, maar dat is heel beperkt.
Zwaar getroffen
Zorginstellingen zijn zwaar getroffen door de coronacrisis; veel bewoners en personeel zijn besmet en de deuren zijn gesloten voor bezoekers van buiten. Ook de vrijwilligers kunnen of mogen niet meer komen, terwijl die normaal juist zo’n belangrijke rol spelen in het bieden van dagbesteding. Veel vrijwilligers zijn zelf ook oud en behoren tot de kwetsbare doelgroep. Een enkele aanbieder biedt nog dagbesteding aan voor een hele beperkte groep. Vooral wanneer dit een crisis moet voorkomen en alleen als ze zich houden aan de richtlijnen van het RIVM.
Consequenties
Het wegvallen heeft grote consequenties voor de ouderen, hun naasten en de dagbesteding zelf. Ouderen missen de structuur, sociale contacten en het bezig zijn. Bezoek is binnen de zorginstellingen niet meer nodig en gebeurt nog maar sporadisch bij thuiswonende kwetsbare ouderen. Eenzaamheid en depressieve gevoelens liggen op de loer. Voor hun naasten en verzorgenden heeft dit ook grote impact. Respijtzorg vervalt en er is onbegrip, onrust of woede bij bijvoorbeeld ouderen met dementie. Mantelzorgers raken overbelast en de kans op ontsporing van zorg neemt toe. Verpleegkundigen en verzorgenden in zorginstellingen raken overbelast door ziekte van collega’s en toegenomen maatregelen. Activiteitenbegeleiders, fysiotherapeuten en bewegingsagogen kunnen geen centrale activiteiten meer bieden, maar moeten dit één op één of in kleine groepjes doen. Hierdoor neemt de werkdruk toe.
Alternatieven
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. Movisie haalde via een enquête en een online meeting alternatieven op om dagbesteding en ondersteuning te kunnen blijven bieden aan kwetsbare ouderen. Een aantal zijn specifiek op thuiswonende ouderen gericht, die gebruik maken van extramurale dagbesteding. Anderen ook op ouderen in zorginstellingen die gebruik maken van intramurale dagbesteding. Hieronder een greep uit de alternatieven:
Telefonisch of online contact (beeldbellen, groepsapp, virtueel koffie drinken). Meestal wekelijks of soms ook vaker. Vanuit begeleiders en vrijwilligers, maar ook door ouderen onderling.
Huisbezoeken aan de meest kwetsbaren. Vaak in samenwerking met welzijnsinstellingen en/of online platforms die in de wijk hulp of ondersteuning aan huis bieden.
Digitaal contact, bijvoorbeeld doormiddel van belmaatjes. Of vrijwilligers bellen met hun cliënten.
Gevarieerde activiteiten voor thuis: online cursussen, workshops, beweegoefeningen, stoelgymnastiek, quizjes, meezingen met liedjes of andere meetings.
Pakketjes bezorgen bij ouderen (of per post), met tijdschriften, knutselmateriaal, puzzels en kaartjes om naar anderen te sturen.
Uit de praktijk: Ons Welzijn
Bij de Udense welzijnsorganisatie ‘Ons Welzijn’ is een coördinatiepunt ingericht om vraag en aanbod van Udense inwoners bij elkaar te brengen. Zo is de maaltijdvoorziening voor extramurale cliënten overgenomen door vrijwilligers van 'Ons Welzijn'. Verder worden er op dit moment Ipads verzameld voor de zorginstelling, zodat ouderen op afstand contact kunnen hebben. Daarnaast bellen vrijwilligers, die werkzaam zijn binnen de multifunctionele accommodaties, meerdere malen per week met inwoners die normaal gebruik maken van de activiteiten.
Aandachtspunt: (digi)taal
Bij al deze alternatieven is het belangrijk om een aantal zaken in de gaten te houden. Bijvoorbeeld om een mix te houden in aanbod van digitale en analoge activiteiten. Er moet rekening gehouden worden met de groep ouderen die digitaal niet zo vaardig is, of geen computer/internet heeft. Het moet ook niet leiden tot abonnementen of andere financiële verplichtingen. Voor ouderen met een migrantenachtergrond is de situatie meestal nog complexer. Zij spreken de Nederlandse taal vaak slecht of niet. Of ze zijn digibeet en heel erg aangewezen op ondersteuning van familie, die nu grotendeels wegvalt. Het is belangrijk om voor deze groep ouderen oplossingen op maat en in eigen taal aan te bieden.
Uit de praktijk
Imean biedt in Almelo cultuursensitieve dagbesteding voor migrantenouderen met dementie. De dagbestedingslocatie is nu gesloten: ‘Wij bellen drie keer per week en als het niet telefonisch kan, gaan wij met inachtneming van de richtlijnen van RIVM op huisbezoek. Wij brengen activiteiten naar de cliënten toe. We zetten beeldbellen in eigen taal op zodat ze structuur, begeleiding en ondersteuning krijgen op afstand. We doen activiteiten virtueel, samen met andere cliënten. Ze worden hierin ondersteund door studenten. Maar we signaleren ook problemen. Veel migrantenouderen zijn digibeet en krijgen noodgedwongen te maken met systemen die ze niet kennen. Ze klagen niet snel waardoor ze achteruit zullen gaan, zowel fysiek als mentaal. Hun mantelzorgers zijn overbelast. Eenzaamheid neemt toe, net als heimwee nu ze niet meer naar familie kunnen gaan. Er zijn ouderen die geen kinderen en/of mantelzorgers hebben, niet kunnen koken, geen boodschappen kunnen doen en financiële problemen hebben.’
Hoe nu verder?
Als dit langer gaat duren is het belangrijk om met structurele oplossingen te komen. Uit de enquête blijkt dat er behoefte is aan een duidelijke koers van de overheid in combinatie met afstemming van landelijke en lokale overheid. Wat is het perspectief voor de komende weken/maanden betreffende het aanbieden van dagbesteding? Er is een grote wens tot een landelijk eenduidig beleid van gemeenten in opties voor dagbesteding, gewenste verantwoording van zorg en financieringsafspraken.
Uit de praktijk: BrabantZorg
BrabantZorg is een grote aanbieder van ouderenzorg in Noordoost Brabant. Vanuit 35 locaties bieden zij elke dag ondersteuning, welzijn, zorg en wonen op maat aan zo’n 6.000 cliënten in de regio Oss, Uden, Meierijstad en Den Bosch.
Direct na het uitbreken van de coronacrisis ging de afdeling zorgtechnologie aan de slag om te kijken hoe ze ouderen, die normaliter gebruik maken van hun dagbesteding, kunnen ondersteunen bij een zinvolle daginvulling. Voor de meeste ouderen vervalt hun dagstructuur, nu de zorglocaties gesloten zijn voor bezoek en de groepsactiviteiten grotendeels afgelast zijn. Daarnaast valt de naaste familie weg. Activiteitenbegeleiders komen nog wel af en toe samen met kleine groepjes ouderen voor groepsactiviteiten in de woonkamer, binnen de richtlijnen van het RIVM. En er zijn sporadisch één op één activiteiten. Op veel locaties zijn uitbraken van het virus en zijn speciale corona-afdelingen ingericht waar ouderen in isolatie zitten. Er zijn ook veel zorgmedewerkers ziek. Daarom worden de medewerkers van het hoofdkantoor nu ingezet op de locaties, maar de werkdruk blijft enorm en er is helaas weinig ruimte voor extra aandacht.
De afdeling zorgtechnologie is gestart met de locaties van digitale apparatuur voorzien; laptops, tablets, telefoons, etc. Zo kunnen de ouderen contact maken en houden met anderen. Vervolgens hebben ze een online activiteitenprogramma opgezet. Zoals deze tv-gids met online activiteiten die elke dag beschikbaar zijn, of dit programma speciaal voor Pasen. Ze worden via het intranet en per mail gedeeld met alle locaties, maar ook daarbuiten via de lokale welzijnsinstellingen, thuiszorgmedewerkers en wijkverpleging van thuiswonende ouderen voor wie geen dagbesteding meer mogelijk is. Zorgtechnologie is een relatief nieuwe afdeling. Meestal houden ze zich bezig met andere technologie, zoals automatische medicijndispensatie, maar deze crisis gaf een impuls aan digitale ondersteuning bij een zinvolle daginvulling. Hopelijk blijven ze ook in de toekomst hiermee bezig. De afdeling werkt zelfstandig, maar deelt de resultaten wel met anderen. Zo hoeft niet iedereen opnieuw het wiel uit te vinden.
Blijf thuis en houd afstand! Corona blokkeert de toegang van dagbestedingslocaties voor mensen met een verstandelijke beperking. Veel locaties zijn gesloten. De richtlijnen van het RIVM zijn: geen fysieke contacten, geen bezoek en anderhalve meter afstand. Dat doet de deur dicht voor veel geliefde en zinvolle arbeidsmatige activiteiten in zorgboerderijen, horeca, winkels etcetera. Hoe leg je dat uit aan deelnemers? En hoe moeten we verder?
Dagbesteding zorgt voor structuur, sociale contacten en zingeving. Dat komt door de coronacrisis allemaal stil te liggen. Experts in dagbesteding zoeken elkaar in hoog tempo op om alternatieven te bedenken. Ze maken zich zorgen over zelfstandig wonende cliënten en thuiswonende kinderen, die nu een zwaar beroep op hun ouders doen. En wat als er meer een meer personeel met het coronavirus besmet raakt? Ouders en begeleiders worstelen ook met de boodschap. Het is lastig om elke dag opnieuw geschikte woorden en manieren te vinden om de gevolgen van de crisis telkens weer uit te leggen. De beelden op televisie maken indruk. Iedereen doet zijn best, maar de onmacht is door het scherm te voelen.
Wat doe je als iedereen thuis moet blijven? En hoe kunnen we de dagbesteding zo snel en goed mogelijk voortzetten? Een door Movisie uitgezette enquête levert de pijnpunten én een palet aan alternatieven op. Eén oplossing duikt overal op: aanbieders zetten hun medewerkers in als ‘thuisbezorgers’ en doen hun werk voortaan in de woningen. Ze zijn van nature creatief en improviseren makkelijk. Verder worden digitale netwerken - zoals Facebook, Youtube en Whatsapp – veelvuldig ingezet. Net als samen wandelen, koken, bewegen, klusjes doen en dingen opknappen. En als de zon schijnt, gaan de mensen graag naar buiten.
Dagbestedingsexperts bundelen hun krachten voor alternatieven. Er duiken in razend tempo verschillende websites op met ideeën (je vindt hier een overzicht). Er zijn televisiekanalen met dagprogramma’s en het aanbod eenvoudige uitleg over Corona groeit dagelijks. Zo vind je op Digidagbesteding.nl ontzettend veel tips om dagbesteding thuis aan te bieden en mensen met een licht verstandelijke beperking kunnen ook bij Steffie.nl terecht.
Aanbieders zijn 24/7 bereikbaar via digitale kanalen. Ze houden contact met hun deelnemers, die moeten wennen aan een totaal nieuw dagritme. Zij missen hun vrienden en bekenden van de dagbesteding. Er zijn extra zorgen voor mensen die zelfstandig of bij hun ouders wonen. In steeds meer thuissituaties lopen de spanningen op. De aanbieders zoeken naar maatwerk voor deze cliënten. Die verlichting thuis is hard nodig. De huidige oplossingen zijn noodoplossingen en nu de periode van thuisblijven langer duurt, gaat de rek er steeds meer uit. Er zijn daarnaast ook deelnemers waarbij het digitale contact niet werkt, omdat ze niet beschikken over de middelen of omdat deze vorm van contact niet voor ze werkt.
De zorgen groeien, met name bij ouders van kinderen met een ernstige meervoudige beperking. Ze nemen hun kind uit voorzorg in huis (zie ook dit artikel). Belangenorganisaties, zoals Ieder(in), hebben meldpunten ingericht. Daarnaast zijn er virtuele huiskamers waar mensen met psychische klachten, die klem komen te zitten door alle veranderingen, terecht kunnen.
Naast de deelnemers die naar dagbestedingslocaties gaan, zijn er ook nog mensen met beperkingen die niet ‘op een lijst’ voorkomen. Ze wonen zelfstandig, maar hebben wel hun vaste daginvulling buiten de deur. Bijvoorbeeld door als vrijwilliger een lunch te maken in een verzorgingstehuis of buurthuis. Of bij zogenaamde buurtkoffies, speciaal voor LVB-ers. Buurtcoaches zoeken naar oplossingen nu deze belangrijke vormen van ontmoetingen wegvallen. Sommige locaties bellen met hun deelnemers, maar dat is toch anders. Cliënten missen de gezelligheid van het samenzijn. Het is belangrijk dat we ook bij deze groep een vinger aan de pols houden.
We zijn nu een aantal weken onderweg en de innovators in de dagbesteding draaien overuren. Enkele zorgkantoren en gemeenten hebben aangegeven dat ze de financiering van dagbesteding, net als die van zorg en begeleiding, zullen continueren. Ze beloven tot het uiterste te gaan en alternatieven mogen eventueel meer kosten. Onderaannemers in de gesloten kleinere garages, zorgboerderijen en lunchcafés hopen dat die maatregelen hun ook gaan helpen met de oplopende kosten. Zodat ook zij kunnen blijven voortbestaan.
Voor een aantal groepen komt de sluiting van dagbestedingslocaties extra hard aan. Voor mensen met psychische problematiek valt er veel weg: ontmoeting, structuur, dagritme en zingeving. Nu de periode van isolatie langer duurt, vragen aanbieders zich af wat de impact zal zijn. Ze werken hard aan alternatieven, maar lopen ook tegen beperkingen aan. Zo is digitaal contact voor veel deelnemers niet mogelijk. Vanwege beperkte digitale middelen of omdat deze vorm van contact niet werkt voor hen.
Grote impact
Veel organisaties zijn druk bezig met creatieve oplossingen om contact te houden met deelnemers. Deelnemers hebben onderling ook allerlei manieren van contact. Voor de eerste nood helpt dit zeker. Uit een enquête van Mind blijkt dat de helft van de mensen met psychische problemen nu meer last heeft van angst, depressiviteit, paniek en slecht slapen. Men lijdt onder het stoppen van de dagbesteding en de versoberde zorg vanwege de coronamaatregelen. Een toename van eenzaamheid dreigt en naasten voelen zich hierdoor extra belast.
Gesloten of toch open?
Veel organisaties zijn vanaf 12 maart gesloten, maar een aantal is (deels) open gebleven. Nu de impact steeds helderder wordt, vragen meer aanbieders zich af of het niet beter is om weer geheel of gedeeltelijk open te gaan. De organisaties die al deels open zijn, ervaren aan de andere kant ook dat het geen garantie is dat mensen daadwerkelijk komen.
Richtlijn op komst
Veel organisaties zijn zoekende in wat wel of niet mag. Daarom komt de overheid binnenkort met een richtlijn die meer duidelijkheid zal bieden. Zodra deze definitief is, zullen we het hier plaatsen. In dit artikel lees je daarnaast meer over verschillende ondersteuningsmogelijkheden bij verward gedrag.
Nu veel dagbestedingslocaties gesloten zijn, wordt er met man en macht gewerkt aan het vorm geven van alternatieven. Veel aanbieders zijn ook bereid de ideeën over alternatieven te delen. Hieronder volgt een overzicht van interessante (verzamel)websites met tips, handleidingen en alternatieven.
Digi Dagbesteding
Een platform met online ideeën voor dagbestedingsactiviteiten.
Kennisplein Gehandicaptensector
Een verzamelsite met tips voor activiteiten, zowel binnen als buiten.
Hallo thuis
Hallo thuis is een dagelijkse online televisie uitzending voor mensen met verstandelijke beperking/LVB.
Sociaal Werk Nederland goede voorbeelden
Sociaal Werk Nederland heeft een nieuwsbrief special uitgebracht met goede voorbeelden uit de praktijk.
Platform Klink
Platform Klink is voor iedereen die kennis en ervaringen wil delen zodat mensen met een beperking volwaardig mee kunnen doen.
Thuisbuis
Het YouTube kanaal van Arkin waar elke dag verschillende soorten activiteiten worden aangeboden.
Interakt Contour
Interakt Contour heeft op hun website een weekprogramma gepubliceerd met activiteiten die je thuis kunt doen.
Dichterbij
Dichterbij stelde een activiteitenboek samen om begeleiders te helpen en te inspireren cliënten een fijne dag te bezorgen.
101 tips van 's Heeren Loo
Op de website van 's Heeren Loo vind je 101 tips voor een leuke en leerzame dag met structuur.
Tips van de Hartekamp Groep
Op de website van de Hartekamp Groep vind je tips en ideeën over wat je kunt doen om een goede dag te hebben.
HVO-Querido DOET! - Online
Op de website van HVO-Querido vind je alternatieve vormen van dagbesteding in zes categorieën: bewegen, muziek, creatief, koken, buiten en tours.
Tips van Amarant
Wat kun je thuis allemaal doen? Amarant heeft tips op een rij gezet om de dag leuk door te komen.
Nuttige handleidingen van Visio
Hier vind je handleidingen, filmpjes met uitleg en tips voor online cliëntcontact in coronatijd.
Kennisplein Gehandicaptensector
Hoe praat je met mensen met een verstandelijke beperking over wat het coronavirus is en over waarom ze niet meer naar dagbesteding en familie kunnen?
Zo Digitale daginvulling
Hier vind je aanbod voor een digitale daginvulling, inclusief online herstelcursussen.
Twee meter sessies, telebakkie, thuis-tv, raamkoffie, wandelen met deelnemers, online knutselen, samen zingen; een greep uit de alternatieven die de laatste weken zijn ontstaan.
Afgelopen week plaatsten wij een oproep om ervaringen en knelpunten rondom dagbesteding met ons te delen. Velen hebben hierop gereageerd. We zien dat er met man en macht wordt gewerkt om alternatieven te vinden en vorm te geven. We zien en horen ook dat het niet gemakkelijk is, zowel voor de deelnemers als voor de medewerkers. ‘Hoe houden we dit vol, we werken allemaal vier keer zo hard’, verzuchtte een begeleider. Veel organisaties maken zich grote zorgen en vragen zich af of ze het financieel kunnen blijven redden. Vanuit de overheid is er daarom een richtlijn op komst die organisaties in de dagbesteding en -opvang helpt tijdens de coronacrisis.
Deels gesloten, deels anders georganiseerd
Niet alle dagbestedingslocaties zijn fysiek gesloten. Ongeveer een derde van de locaties is deels open en een klein deel is helemaal open. Er is overal een aangepast programma; met een aangepast aantal deelnemers en de ruimtes worden anders benut. Een aantal deelnemers ziet zelf af van dagbesteding, gezien de landelijke instructies om thuis te blijven. Dit zijn vooral fysiek kwetsbare mensen en ouderen. Intramurale dagbesteding in groepsvorm is op de meeste plekken vrijwel stilgelegd, soms wordt er in kleine groepjes doorgewerkt. We zien daar twee typen oplossingen ontstaan; vervanging door individuele (activerende) begeleiding, of activiteitenbegeleiders worden toegevoegd aan de woonvormen of leefgroepen. Zo krijgt dagbesteding vorm binnen de eigen leefomgeving.
Contact op afstand
Vrijwel alle aanbieders houden contact met deelnemers. Meestal via de mobiele telefoon, tablet of computer: bellen, mailen, appen, beeldbellen, chatten en sms-en. Sommige aanbieders hebben dagelijks contact met hun deelnemers en geven tips of instructies voor de dag. Anderen hebben het contact terugbracht tot waakvlamcontact van één keer per week. Een uitzondering hierop zijn de niet geïndiceerde vormen van dagbesteding en -opvang. Kenmerkend is hier de open inloop, er is dus meestal geen bestand met gegevens van mensen. Hier is het contact afhankelijk van de mate waarin men gegevens heeft. Dit zien we vooral bij dak- en thuislozen, verslaafden en mensen met ggz-problematiek, maar ook bij de laagdrempelige inloop buurthuizen en inloopcentra.
Digitaal contact soms onmogelijk
Voor digitaal contact moeten deelnemers wel in staat zijn om op deze manier contact te maken. Lang niet alle deelnemers beschikken over de technische middelen hiervoor. Of ze hebben zeer beperkte mogelijkheden qua beltegoed of wifi. Hier speelt de digitale kloof zeker een grote rol.
Een deel van de mensen mist ook de vaardigheden en voor een ander deel werkt het simpelweg niet om op zo’n manier contact te maken. Het is behoorlijk intensief en direct, dat vindt lang niet iedereen prettig. Ook aan de kant van aanbieders is het wennen; professionals zijn vaak praktische doeners, geen praters.
Andere vormen van contact
Aanbieders organiseren ook ander contact. Zij gaan op huisbezoek, in kleine groepjes wandelen of bieden hulp in geval van nood. Verder gaan ze langs bij cliënten waarbij digitaal contact niet mogelijk is. Een enkele aanbieder organiseert dat er boodschappen gedaan worden.
Zorgen over deelnemers
Veel aanbieders maken zich ernstige zorgen over de consequenties voor deelnemers. Ze zien al behoorlijk wat terugval en benoemen specifieke kwetsbaarheden; het wegvallen van de vaste structuur is voor velen een enorme aderlating. ‘Mensen komen voor dagbesteding uit hun bed, dat valt nu weg.' Het is hun sociale context, hun zingeving maar ook hun werk. En dat werk kan meestal niet thuis gedaan worden. De druk op de thuissituatie verhoogt enorm. ‘Dit moet niet te lang duren, want dan denk ik dat er noodsituaties gaan ontstaan’, aldus een aanbieder.
Cruciaal beroep?
Sommige groepen worden extra hard geraakt. Mensen die eenzaam, angstig of depressief zijn, hebben het zwaar te verduren. Aanbieders vragen zich af waarom hun aanbod niet tot de essentiële zorg behoort. Nu de crisismaatregelen langer gaan duren, is het essentieel om te kijken hoe er continuïteit van goede zorg geboden kan worden.
Zorgen van aanbieders
De maatregelen hebben ook consequenties voor de aanbieders zelf. Zij hebben te maken met een gigantische werkdruk. De een-op-een begeleiding vraagt veel meer mankracht dan ondersteuning in een groep. Sommige werknemers zijn ziek of willen geen risico’s lopen. Er zijn veel vragen en zorgen over wat wel en wat niet kan en mag. De huidige maatregelen bieden daarin onvoldoende duidelijkheid.
Financiële zorgen
Bijna de helft van de organisaties, vooral de kleinere, maakt zich ook zorgen over zijn eigen voortbestaan. Veel aanbieders draaien op een mengeling van verschillende financieringsvormen: deels uit WMO, Wlz, en/of uit PGB’s. Daarnaast vallen er inkomsten weg uit diensten of producten die normaal verkocht worden. Ze vragen zich af of gemeenten en zorgkantoren blijven betalen en hoe het zit met de PGB cliënten.
Richtlijn op komst
Het Rijk doet, samen met VNG, een dringende oproep richting gemeenten om aanbieders in het sociaal domein te blijven betalen. Met deze afspraken kunnen aanbieders de continuïteit van zorg en ondersteuning garanderen en professionals inzetten waar ze het meest nodig zijn. Daarnaast wordt er gewerkt aan een richtlijn voor de dagbesteding en -opvang. Wij publiceren deze hier zodra het definitief is.
Dagbesteding (/-opvang) bestaat uit verschillende vormen van aanbod voor een hele brede groep mensen. Deelnemers worden vanuit verschillende wettelijke kaders geïndiceerd en gefinancierd. Het wordt vaak aangeboden als een vorm van groepsbegeleiding en soms is het een vorm van persoonlijke begeleiding voor mensen die niet in een groep kunnen functioneren. Dagbesteding wordt zowel intramuraal als extramuraal aangeboden. Om dit te verduidelijken heeft Movisie een factsheet gemaakt.
Er maken in Nederland naar schatting zo’n 70.000 tot 100.000 mensen gebruik van dagbesteding. Het is belangrijk als daginvulling en vervult vele functies: zingeving, structuur, dagritme en sociale ontmoeting. Het is daarnaast een leer- of ontwikkelplek en draagt bij aan allerlei maatschappelijke behoeften. Nu de dagbestedingslocaties gesloten zijn, valt dit allemaal weg. Voor mensen voor wie de structuur van belang is - denk aan mensen met een licht verstandelijke beperking, autisme of een psychiatrische aandoening - zijn maatwerkoplossingen belangrijk. Begeleiders kunnen ondersteunen door een op maat gemaakte dagindeling te maken. Het is daarbij belangrijk om dagelijks contact te houden, bijvoorbeeld via beeldbellen. En vraag buren of zij ook een oogje in het zeil kunnen houden. En als het echt nodig is, moet dagbesteding open om grotere problemen voor de client en mantelzorger te voorkomen, vindt het ministerie van VWS.
Gevolgen voor naasten
Dagbesteding is ook voor naasten belangrijk. Zo is het voor de mantelzorger een vorm van respijt; als de partner of het kind een dag(deel) weg is, biedt dit verlichting. In dat geval heeft het sluiten van de dagbesteding een groot risico, omdat de druk op de mantelzorger nog groter wordt. We weten dat bij kwetsbare mantelzorgers, die zorgdragen voor mensen met dementie, de druk al hoog is. Hier kan het leiden tot extra klachten, zoals depressie. Met de toenemende druk vraagt het extra creativiteit om bijvoorbeeld het huishouden te laten draaien. Naast de oproepen om boodschappen te doen voor kwetsbare ouderen, kunnen we bijvoorbeeld ook oproepen tot ondersteuning van mantelzorgers.
Consequenties voor aanbieders
Voor aanbieders van dagbesteding heeft de coronacrisis ook consequenties. Trouw berichtte afgelopen week dat er gemeenten zijn die weigeren 'niet adequaat' geleverde hulp als gevolg van de coronacrisis te vergoeden. Daardoor is het mogelijk dat de zorg voor zeer kwetsbare mensen gestaakt moet worden. Het Rijk doet dan ook, samen met VNG, een dringende oproep richting gemeenten om aanbieders in het sociaal domein te blijven betalen. Met deze afspraken kunnen aanbieders de continuïteit van zorg en ondersteuning garanderen en professionals inzetten waar ze het meest nodig zijn.
Verhalen uit de praktijk
Coffeemania By Boogh, een brasserie voor de buurt Kanaleneiland in Utrecht waar mensen met NAH (Niet Aangeboren Hersenletsel) een leer- en werkplek hebben, is ook dicht. ‘We proberen onze cliënten zo goed als mogelijk op afstand te ondersteunen. Als het echt noodzakelijk is, hebben we nog wel opvangmogelijkheden voor een paar uur op een dag, maar alleen als de thuissituatie nood heeft. Het is mooi om te zien dat er veel digitaal ontstaat via Facebook, etcetera. We proberen onze cliënten te voorzien van ideeën en bezigheden en ze zo goed mogelijk te ondersteunen. De hele sector wordt creatief en dat is echt heel mooi om te zien. Veel kan ook prima op afstand, veel ook niet. Maar ik denk dat er voor altijd wat zal veranderen in de werkwijzen…’ - Ilse, Coffeemania By Boogh.
Athos Eet-Maakt-Doet is een ontmoetings- en ontwikkelingsplek in de Maastrichtse wijk Biesland voor iedereen die een zinvolle daginvulling zoekt (met of zonder indicatie, kwetsbaar of minder kwetsbaar). ‘We hebben met de deelnemers afgesproken dat ze ons kunnen benaderen op de gebruikelijke manieren. Medewerkers nemen regelmatig contact met ze op en zullen, als het echt noodzakelijk is, op huisbezoek gaan. Deelnemers geven aan het verschrikkelijk te vinden om niet naar het werk te kunnen gaan en missen ook de mensen om hen heen. Aan de andere kant zien we ook dat deelnemers hulp aanbieden aan collega-deelnemers en dat ze op verschillende wijze zorg willen dragen voor elkaar. Dat is heel mooi om te zien.’ - Anita, Athos.
LaNSCO (Landelijke Netwerk Sociaal Coöperatief Ondernemen) behartigt de belangen van coöperatieve scharrelondernemers, hun kartrekkers en alle mensen en organisaties die hiermee te maken hebben. 'In sociale coöperaties werken we vaak met kwetsbare mensen. Momenteel kunnen we niet bij elkaar komen. We houden wel contact via de telefoon. Maar het zijn voor verschillende mensen best angstige tijden en we verwachten dat sommigen een terugval zullen krijgen in hun eigen proces. Juist het bij elkaar komen en elkaar ontmoeten, is bij sociale coöperaties een belangrijk element. Ook zullen verschillende leden en coöperaties minder inkomsten verkrijgen, omdat het land zo goed als plat ligt.’ - Jessica, LaNSCO.
Omvang en invulling dagbesteding
Het is lastig om in te schatten hoeveel mensen precies gebruik maken van de dagbesteding. Sinds de decentralisaties zijn exacte aantallen niet duidelijk, maar naar schatting maken tussen de 70.000-100.000 mensen gebruik van dagbesteding. Movisie werkt aan een groot onderzoek naar aantallen in het kader van Simpel Switchen in de participatieketen, maar die aantallen zijn momenteel nog niet voorhanden.
Uit de concept literatuurstudie van het onderzoek kun je wel een heel globaal beeld van de deelnemers krijgen. In 2014 maakten naar schatting rond de 100.000 mensen gebruik van de dagbesteding (Eijkel, van, Remco e.a., 2019). Dit was het laatste jaar dat de dagbesteding nog gefinancierd werd vanuit de AWBZ, daarna is het ondergebracht in de Wmo of Wlz. Sinds dagbesteding zowel vanuit de Wmo als de Wlz wordt aangeboden, zijn aantallen niet inzichtelijk, aangezien dagbesteding geen aparte indicatiegrond is. De groep die dagbesteding vanuit de Wlz krijgt, is naar verwachting meer afhankelijk van dagbesteding dan de groep die dagbesteding vanuit de Wmo krijgt. Verschillende gemeenten geven in de rapportage over de Wmo aan hoeveel mensen gebruik maken van de maatwerkvoorzieningen en soms wordt daarbij onderscheid gemaakt naar dagbesteding en individuele begeleiding, maar al met al valt daar geen landelijk beeld uit op te maken.
Om een beeld te krijgen bij de verhouding van de arbeidsmatige dagbesteding, gebruiken we een onderzoek uit de regio Haarlem (Wight, M., 2016). Ruim 32% van de ruim 1350 deelnemers zijn ouderen. De groep met psychiatrische problematiek is met 46% nog groter, terwijl er minder mensen met een lichamelijke of een verstandelijk beperking deelnemen aan dagbesteding (22%). (Verwijzingen en cijfers uit concept literatuurstudie onderzoek dagbesteding i.h.k.v. Simpel Switchen).
Doelgroepen
Globaal maken de volgende doelgroepen gebruik van dagbesteding:
Mensen met een fysieke, verstandelijke of psychische beperking
Mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt en het onderwijs, m.n. arbeidsmatige dagbesteding
Mensen die kampen met eenzaamheid
Mensen met verslavingsproblematiek
Ouderen in een kwetsbare situatie
Mensen met (lichte) dementie
Dak- en thuislozen
Type dagbesteding
Het onderscheid in doelgroepen zegt niet altijd iets over het type dagbesteding. Op veel dagbestedingslocaties zitten verschillende doelgroepen door elkaar. Er zijn grofweg drie type dagbesteding te onderscheiden:
Dagbesteding gericht op een zinvolle daginvulling, denk hierbij aan (dementerende) ouderen en mensen met een zwaardere verstandelijke en/of psychische beperking.
Dagbesteding gericht op herstel en sociale activering, denk hierbij aan mensen met een verslaving of psychische problematiek.
Dagbesteding gericht op leren en ontwikkelen richting onderwijs en arbeid, denk hierbij aan mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt en onderwijs met ontwikkelperspectief.
De laatste twee vallen in de praktijk soms ook al samen of liggen in elkaars verlengde.
