Het water staat aan de lippen van de jeugd-GGZ. Het aantal crisismeldingen is in 2020 door de coronacrisis met 30 tot 60 procent gestegen. Niet alleen ervaren jongeren eenzaamheid of stress door de lockdown, ook het aantal meldingen van suïcidaliteit en ernstige eetstoornissen is het afgelopen jaar sterk toegenomen. Genoeg bedden om deze stijging het hoofd te kunnen bieden zijn er echter niet. Dit leidde tot Kamervragen van maar liefst vier verschillende politieke partijen (SGP, CDA, Groenlinks, PvdA), die actie eisen van staatssecretaris Blokhuis.
Door de maatregelen om het coronavirus te beteugelen wordt de crisisopvang van de jeugd-ggz overspoeld met jongeren die last hebben van mentale problemen. Eind december nam de Nederlandse ggz een rondvraag af onder ggz-regio's. De conclusie was verontrustend: in 2020 was een stijging van 30 tot 60 procent zichtbaar in het aantal crisismeldingen binnengekomen bij de jeugd-ggz. Het vaakst werden er meldingen gedaan van zelfmoordneigingen en ernstige eetstoornissen, waarbij zelfs acute dwangvoeding soms noodzakelijk bleek.
Twee maanden eerder deed het Amsterdam UMC al onderzoek onder 1000 jongeren naar de effecten van de lockdown op hun (mentale) gezondheid, ten opzichte van 2018. Ook daaruit bleken de verstrekkende gevolgen van het wegvallen van hun dagelijkse structuren, verminderde sociale contacten en de onzekerheid van de toekomst: er waren meer meldingen van slaapproblemen (+5%), somberheid (+10%) en angstklachten (+15%).(1)
Ook voor het kabinet kwam het stijgende beroep van jongeren op jeugdhulp en jeugd-ggz niet uit de lucht vallen. Al sinds het begin van de crisis in maart 2020 is van het doorgang vinden van deze hulpverlening prioriteit gemaakt. Voor de ggz geldt al sinds het begin het devies van zoveel mogelijk face-to-face-contact. Mocht dit om wat voor reden dan ook niet kunnen, dan is er voor elke grote ggz-instelling de mogelijkheid contact op te nemen met de 'accounthoudende' gemeente in kwestie om de zorgcontinuïteit te garanderen. Daarnaast is er wekelijks overleg binnen de stuurgroep Zorg voor de Jeugd en Corona, waarin tientallen organisaties uit het jeugddomein samenkomen en -werken, mede om hiermee zo goed mogelijk problemen uit de praktijk op te lossen.
Ondanks de afspraken tussen instelling en gemeente en het bestaan van een stuurgroep is het nog steeds onduidelijk waar precies de capaciteitsgrens en knelpunten zitten binnen de specialistische jeugd-ggz. Om dit beter in kaart te krijgen loopt op dit moment een uitvraag bij 42 jeugdhulpregio's en en aanbieders. De resultaten daarvan worden op korte termijn verwacht.
Uit de antwoorden op de Kamervragen die staatssecretaris Blokhuis vandaag naar de kamer verzond blijkt ook dat er op dit moment geen landelijk beeld is van het aantal behandelingen in de jeugd-ggz dat ook daadwerkelijk is doorgegaan. Dit komt mede door het eerder genoemde devies van zoveel mogelijk face-to-face-contact tussen behandelaar en cliënt. Het is des te opmerkelijker aangezien in de eerste lockdown in het voorjaar van 2020 een deel van de behandeling geen doorgang heeft kunnen vinden. De staatssecretaris geeft echter aan dat bij hem 'geen signalen bekend zijn dat behandelingen in de tweede lockdown structureel geen doorgang vinden'.
Het ontbreken van dit landelijke overzicht rondom het aantal crisismeldingen en hulpvragen in de jeugdhulp is volgens Blokhuis mede het gevolg van de decentrale organisatie die de jeugdhulp sinds 2015 kent. Dit zorgt ervoor dat het primair aan de gemeente en regio is om maatregelen te nemen zodra de jeugdhulpplicht niet wordt nagekomen. Daardoor verschilt het per regio hoe de '24/7-crisisdienst' is ingevuld. Veel ggz-instellingen bieden daarom één voor zowel jeugdigen als volwassen geïntegreerde crisisdienst. Ondanks dat jeugdigen wel op een afdeling voor jeugdigen terechtkomen, bleek uit een rondvraag van De Nederlandse ggz bleek dat sommige ggz-instellingen genoodzaakt waren jeugdigen op volwassenenbedden op te nemen.
Ondanks dat er een app is ontwikkeld om het aantal beschikbare bedden per regio weer te geven, lijkt niet iedereen daarvan op de hoogte. Daarom gaat de staatssecretaris met de VNG, de Nederlandse ggz en beroepsorganisaties in gesprek over de vraag wat nodig is om het overzicht op de beschikbare crisisbedden te versterken.
Om de beddencapaciteit te vergroten en daardoor jongeren de passende zorg te kunnen bieden die zij nodig hebben heeft de staatssecretaris een aantal maatregelen afgekondigd. Allereerst wordt er gebruik gemaakt van acht bovenregionale expertisecentra jeugdhulp die deze passende zorg moet organiseren. De bedoeling is dat deze centra binnen de jeugdhulpregio het gesprek aangaan om zo in kaart te brengen wat er vanuit het expertisecentrum nodig is om om de jeugdige te helpen, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van een nieuw zorgaanbod.
Daarnaast ligt er al langer een wetsvoorstel Verbetering beschikbaarheid zorg voor jeugdigen op de plank, die gemeenten verplicht een regiovisie op te stellen. Dat zou de beschikbaarheid van specialistische zorg moeten vergroten, omdat het meer collectieve sturing vanuit de jeugdzorgregio's vereist. Vanaf dit jaar wordt elke jeugdhulpregio verplicht zo'n regiovisie op te stellen.
Ook krijgen gemeenten 58.5 miljoen euro van het kabinet om in de winter activiteiten te organiseren voor jongeren. Dit zogenoemde Jeugdpakket moet ervoor zorgen dat jongeren meer mogelijkheden krijgen voor activiteiten en ontmoetingen, binnen de geldende beperkingen om het coronavirus in te dammen. Bij het vormgeven van dit plan worden ook jongeren zelf betrokken.
Op 10 december berichtte Nieuwsuur over de verstrekkende gevolgen van de lockdown op jongeren met een eetstoornis. Waar in 2019 het nog slechts een enkeling betrof, is het aantal jongeren met een eetstoornis dat afgelopen jaar volledig is gestopt met eten en drinken flink gestegen.
Het ministerie van VWS heeft daarom met K-EET, het landelijke samenwerkingsverband rondom de aanpak van eetstoornissen, een aantal acties opgezet om te zorgen dat jongeren met eetstoornissen zo snel mogelijk de zorg krijgen die zij nodig hebben. Zo geven ggz-instellingen vaker voorrang aan jongeren met eetstoornissen en pakken ook ziekenhuizen dit op. Ook wordt er een consultatielijn opgezet die professionals in de eerste lijn gaat ondersteunen in het sneller herkennen en behandelen van eetstoornissen. Het toverwoord voor de komende tijd is en blijft echter capaciteit, want ook bij de behandeling van jongeren met eetproblematiek blijft de geringe beschikbaarheid van bedden het grootste probleem.
