Toeslagen kunnen geen goed meer doen. D66 heeft inmiddels een voorstel(1) gedaan om de toeslagen te vervangen door een verzilverbare heffingskorting, die afhankelijk zal worden van de gezinssituatie. Ook wil D66 het minimumloon verhogen en om werken aantrekkelijker te maken werkt dit maar voor de helft door in de uitkeringen. Daarnaast wil D66 gratis kinderopvang en dit wordt betaald uit hogere belastingen. Ook wordt de hypotheekrenteaftrek afgeschaft en dit wordt besteed aan heffingskortingen. Het verdient waardering dat D66 een allesomvattend plan presenteert. De voorstanders van een basisinkomen zullen gecharmeerd zijn van het voorstel van een verzilverbare heffingskorting. Toch overtuigt deze poging om toeslagen te vervangen door een basisinkomen niet.
Op de eerste plaats komt D66 acht miljard euro tekort. In de initiatiefnota wordt een oproep gedaan met voorstellen te komen om dit gat te vullen, maar zo werkt dit niet. Mijn stelling is dat er veel meer nodig is dan acht miljard euro om het plan rond te krijgen. Door de afschaffing van alle toeslagen zullen gezinnen met meer toeslagen er fors in inkomen op achteruit gaan. In de IBO toeslagen is eerder melding gemaakt van een groep van 72.000 huishoudens, waarbij het inkomen voor meer dan de helft uit toeslagen bestaat. Nu staat daar een heffingskorting van 2600 euro voor paren en 3600 euro voor alleenstaanden (voor gezinnen met kinderen een hoger bedrag) tegenover, maar het zal al snel duidelijk zijn dat deze huishoudens er vele duizenden euro’s in inkomen op achteruit kunnen gaan. Het geld dat nu gericht wordt gebruikt om gezinnen met hoge huren en zorgkosten te compenseren wordt immers over een grote groep Nederlanders verspreid. Ook middeninkomens die net met veel moeite en eigen spaargeld een huis hebben gekocht zijn de pineut. Hun woonlasten schieten omhoog met mogelijke betalingsproblemen als gevolg. Voor deze groepen zal verdere compensatie noodzakelijk zijn.
Op de tweede plaats zal de werkgelegenheid als gevolg van het D66-plan met 45.000 arbeidsplaatsen dalen.(2) Nu zitten in het plan een aantal voorstellen met een tegengesteld effect op de werkgelegenheid. De hogere uitkeringen en de hogere belastingtarieven zullen een negatief effect op de werkgelegenheid hebben. Het afschaffen van de toeslagen en een groter verschil tussen minimumloon en uitkering heeft een positief effect op de werkgelegenheid. Als men echter de koppeling tussen minimumloon en uitkeringen niet wil loslaten, dan zal de daling veel forser zijn dan 45.000 arbeidsplaatsen. Ook wordt om te voorkomen dat AOW’ers profiteren van de verhoging van het minimumloon een gedeeltelijke fiscalisering van de AOW voorgesteld. De maatschappelijke weerstand juist ook in een tijd dat het pensioeninkomen onder druk staat laat zich raden.
Op de derde plaats suggereert de nota dat betalingsproblemen met de fiscus achter de rug zijn. Nu is het inderdaad zo dat laagbetaalde werknemers met een fluctuerend inkomen te maken kunnen hebben met terugvorderingen. Toeslagen worden nu gebaseerd op inkomensgegevens uit het voorafgaande jaar en worden maandelijks door middel van een voorschot voor het volle bedrag uitbetaald. Dit leidt bij de definitieve vaststelling tot de nodige terugbetalingen van vaak een beperkt bedrag en onnodige rompslomp. Maar het is niet zo dat dit probleem door het D66 voorstel uit de wereld is. Dit probleem wordt verplaatst naar de IB en de verzilverbare heffingskorting. Omdat deze ook vooraf worden uitbetaald zullen terugvorderingen aan de orde blijven. Beter is het voorstel van de IBO-toeslagen(3) om vooraf de uitbetaling te beperken tot 80% of 90%, waardoor veel terugvorderingen achterwege kunnen blijven. In het huidige stelsel van toeslagen zijn nog veel vereenvoudigingen mogelijk, die voorkomen -zoals in het D66 voorstel- dat het kind van gerichte inkomensondersteuning met het badwater wordt weggegooid.
Dit artikel is ook terug te vinden in ons dossier Basisinkomen
