De oplevering van het rapport van de Commissie de Winter over geweld in de Jeugdzorg heeft betrekkelijk weinig aandacht in de media gehad, in ieder geval minder dan de commissie Alink (seksueel misbruik in de Jeugdzorg). Onterecht, want geweld hoort niet thuis in de residentiële jeugdzorg. Maar wat was de reden van dit gebrek aan aandacht en wat is er nodig om vooruit te komen en het geweld uit te bannen?
De oplevering van het rapport van de Commissie de Winter over geweld in de Jeugdzorg heeft betrekkelijk weinig aandacht in de media gehad, in ieder geval minder dan de commissie Alink (seksueel misbruik in de Jeugdzorg). Onterecht, want geweld hoort niet thuis in de residentiële jeugdzorg. Maar wat was de reden van dit gebrek aan aandacht en wat is er nodig om vooruit te komen en het geweld uit te bannen?
De belangrijkste aanbevelingen uit het rapport waren: Verbeter de hulp aan slachtoffers van geweld in de jeugdzorg. Praat met kinderen in de jeugdzorg over geweld en onderzoek hoeveel geweld nu nog voorkomt in de jeugdzorg’.
Zie hier het euvel: hulp aan slachtoffers verbeteren, praten en onderzoeken. Maar niet stoppen met dat geweld!
Jeugdzorg Nederland kwam met een betrekkelijk lauwe reactie: ‘Jeugdzorg Nederland heeft in een reactie excuses aangeboden voor het geweld dat de afgelopen zeventig jaar plaatsvond in de jeugdzorg en wil de aanbevelingen van de commissie waar mogelijk zo snel mogelijk in praktijk brengen’.
Maar hoe dan? Door slachtofferhulp, meer praattafels en uitstelonderzoeken?
Er werd in het rapport voornamelijk teruggekeken naar wat er gebeurd was en er zijn nauwelijks concrete plannen. En dat terwijl uit diverse recente onderzoeken blijkt dat er nog steeds veel geweld is in de residentiële jeugdzorg. Kijk naar de alarmerende rapporten van Defence for Children en de inspecties. Het leefklimaat in de residentiële jeugdzorg staat momenteel onder druk. We weten ook dat de rechtsbescherming van de jongeren in de gesloten jeugdzorg faalt. Zie bijvoorbeeld het recente proefschrift van Maria De Jong de Cruijff en dat van Sophie de Valk over repressie in de jeugdzorg. We weten namelijk dat repressie in het leefklimaat leidt tot agressie. Daarom moeten we vooruit kijken, vooral zorgen dat er minder repressie komt in de residentiële jeugdzorg en moeten we beter gaan luisteren naar kinderen. Daarvoor is een goede verklarende probleemanalyse en gezamenlijke besluitvorming nodig.
De oplossing is dus geen ingewikkelde wiskunde maar gewone menskunde. Waarom zeggen de commissie De Winter en Jeugdzorg Nederland niet dat ze concreet streven naar een beter leefklimaat met minder repressie en dat ze beter naar kinderen gaan luisteren?
Het heeft er waarschijnlijk allemaal mee te maken dat de residentiële jeugdzorg momenteel als gevolg van de transitie in zwaar weer zit. Op budgetten is beknibbeld en personeel loopt weg als gevolg van de goede arbeidsmarkt (de gemeente betaalt beter, je hebt geen onregelmatige diensten en je krijgt geen stoel naar je hoofd). De GGZ ambulantiseert en de Jeugdzorg krijgt meer kinderen met ingewikkelde multiproblematiek waar ze vaak geen antwoord op heeft, behalve dan repressief optreden zoals fixeren, afzonderen, 1 op 1 begeleiding, vastbinden, overplaatsen etcetera. Complexe multiproblematiek kan je alleen behandelen door de juiste verklarende probleemanalyse (zie het onderzoek van Hilde Tempel en Charlotte Visschenberg uit 2018). En door vervolgens de juiste zorg te leveren op een kleinschalige wijze in open instellingen en gezinshuizen, waarbij ‘het gewone leven’ met verbondenheid, competentie en autonomie van kinderen voorop hoort te staan. Dit zijn namelijk de psychologische basisbehoeften van ieder kind (Zelfdeterminatietheorie van Ryan & Deci, 2017)
Een betere verklarende probleemanalyse kan leiden tot de juiste zorg: ‘matched care -de juiste zorg- in plaats van stepped care -stapsgewijze opstapeling van zorg’, en uithuisplaatsingen voorkomen. Gezinshuizen hebben al begrepen dat het klimaat voorwaardelijk is en gelukkig is hun aantal afgelopen jaren al naar 1000 gegroeid (nu nog 2000 extra!). Ook sommige residentiële instellingen zijn bezig te transformeren van gesloten naar open en kleinschalige oplossingen met kleinere groepen en een aantoonbaar beter klimaat. Dit is het integrale concept van High Intensive Care, High Safety en Intensive Education. Het gaat om het combineren van intensieve zorg zonder repressie in combinatie met perspectief (school). Nieuwe manieren om beter naar kinderen te luisteren zoals ‘Mijn Pad’ en de ‘JIM’ aanpak zijn in ontwikkeling. De ‘beweging van nul’ van een groot aantal psychiaters, psychologen en gedragsdeskundigen streeft naar nul uithuisplaatsingen, nul fixeren, nul afzonderen, nul vastbinden, nul overplaatsen etcetera. Het Ondersteuningsteam Zorgen voor Jeugd van de VNG weet overal in Nederland vastgelopen hulpverlening weer vlot te trekken en daardoor opname in gesloten instellingen als ‘sprong door de brandende deur’ te voorkomen. Die kennis gaat ons straks veel opleveren.
Kortom, er wordt momenteel veel in Nederland in de residentiële jeugdzorg vooruitgekeken en in de praktijk onderzocht en ontwikkeld. Dat geeft hoop. Laten we vooral investeren in hoop voor kinderen die het in onze samenleving minder getroffen hebben.
