Met de Hervormingsagenda Jeugd gaan Rijk, gemeenten en hun partners op meerdere fronten aan de slag om de idealen van de decentralisatie in 2015 dichterbij te brengen. Zo’n brede aanpak heeft als risico dat het proces verzandt. Hoe kun je op een slagvaardige manier wel verbeteringen realiseren?
De bedoeling en de realiteit
Hulp dichtbij, vroegtijdig, maatwerk, in samenhang met andere domeinen, de vraag van de inwoner centraal. Dat was de kern van de decentralisatie van de Jeugdwet in 2015. Resulterend in een zorgzame participatiesamenleving en een financieel houdbaar stelsel voor de toekomst.
Sindsdien is er door gemeenten en jeugdhulpaanbieders hard gewerkt om deze doelen te realiseren. Er is fors geïnvesteerd in lokale teams, in procesregie, in gemeentelijk opdrachtgeverschap, het ontwerpen van inkoopstrategieën, in het uitdenken van bekostigingssytemen en sturingsmechanismen en in het vormgeven en verbeteren van de samenwerking.
Anno 2023 constateren we dat er sindsdien meer jongeren jeugdhulp ontvangen, trajecten langer duren, de totale kosten van de jeugdzorg flink zijn gestegen, wachtlijsten zijn opgelopen, de administratieve last is toegenomen en ook het aantal aanbieders van jeugdhulp flink is gegroeid.
Dit wil niet zeggen dat we de plank compleet hebben misgeslagen. Er zijn maatschappelijke ontwikkelingen aan te wijzen die direct van invloed zijn op de ontwikkeling van de vraag naar hulp: De COVID-crisis betekende voor veel jeugdigen en jongeren een aanslag op hun welzijn. Een individualiserende samenleving met de nadruk op presteren en uitblinken brengt druk en stress en heeft gevolgen voor zelfbeeld en -waardering van jongeren. Er zijn grote globale uitdagingen waardoor de toekomst voor veel jongeren onzeker voelt. De arbeidsmarktkrapte maakt dat aanbieders van jeugdhulp soms lastig aan goede mensen kunnen komen (en die houden). Et cetera.
Maar los van deze maatschappelijke ontwikkelingen is er terechte zorg over de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van het huidige jeugdzorgstelsel.
De Hervormingsagenda
De Hervormingsagenda Jeugd is ontwikkeld als reactie op die behoefte aan verbeteringen in de jeugdzorg en het jeugdbeleid. De inhoud ervan laat ik hier buiten beschouwing. Een aantal zaken wil ik hier aanstippen omdat, ondanks de onderliggende goede bedoelingen, grote hervormingsplannen en massieve implementatieprogramma’s ook een gevaar in zich dragen.
De implementatie van een hervormingsagenda van deze omvang brengt een heel eigen dynamiek en drukte met zich mee. Op bestuurlijk, management- beleids- en op uitvoeringsniveau. Bij gemeenten en aanbieders. Dat heeft het gevaar in zich dat er veel energie en tijd gaat zitten in interne processen, in systeemdiscussies, in organisatiebelang, in juridische, politieke en pseudostrategische aspecten die niet per se het doel van de hervormingsagenda en het belang van inwoners op de eerste plaats zet. Of beter gezegd, waardoor dat doel en belang gaandeweg uit het oog raakt.
Aanbevelingen
De aanpak bestaat al te vaak uit het optuigen van een topzwaar plan waarin alle ambities met elkaar verknoopt zijn en wendbaarheid verloren gaat. De behoefte aan integrale sturing vraagt om coördinatiesystemen die de complexiteit en bureaucratie alleen maar groter maken ten koste van de menselijke maat. Het maakbaarheidsideaal zorgt voor onrealistische doelen en dus teleurstelling op de lange termijn. Daarbij komt dat hervormingen vragen om tijd, geduld en een lange adem voordat tastbare resultaten te zien zijn. Resultaten die bij aanvang van de plannen bovendien onzeker zijn. Een gegeven dat zich niet altijd goed verdraagt met de politieke werkelijkheid. En niet op de laatste plaats komen de hervormingsplannen met fikse financiële doelstellingen voor gemeenten.
Als je je bewust bent van het gevaar dan kun je maatregelen nemen. En die klinken eenvoudig en soms zelfs als dooddoeners. Maar eenvoud is niet altijd makkelijk te realiseren:
Breng focus aan in de aanpak. Ga op zoek naar de hefbomen en lift mee op bestaande dynamiek en energie. Niet alles is op elk moment even belangrijk. Belangrijk zijn de zaken waarmee het doel gediend wordt. Laat je hierbij leiden door de 80/20-regel. Een klein deel van de oorzaken is verantwoordelijk voor een groot deel van de gevolgen.
In dat verband is het raadzaam om meer gericht te zijn op verbetering dan op verandering. Verandering is een gegeven maar geen doel op zich. Verbetering is dat wel. Door een grondige probleemanalyse uit te voeren, krijg je een dieper inzicht in de aard, oorzaak en omvang van het probleem.
Dat legt de basis voor gerichte, effectieve doelstellingen. Stel concrete en haalbare doelen vast en wees realistisch over verwachtingen.
Zoek de praktijk buiten (de uitvoering, ervaringsdeskundigheid) op en betrek die gedurende het hele proces.
Maak een plan om beoogde effecten te monitoren en onderzoeken. Denk na over noodzakelijke data en gooi ballast overboord.
