De gemeente Den Haag is vorig jaar gestart met een ‘onorthodoxe oplossing’ voor jongeren in een schuldensituatie. De gemeente saneert de schulden en vraagt in ruil daarvoor een tegenprestatie. Wat is het idee achter deze aanpak, hoe werkt het in de praktijk en wat levert het de jongeren op?
Een interview met Rabin Baldewsingh (wethouder Den Haag), Ingrid Leentvaar (projectleider JPF) en Esther van der Wel (trajectbegeleider JPF).
In Den Haag zijn 18.000 jongeren die risico lopen op het ontwikkelen van problematische schulden. 1 Om wat voor jongeren gaat het?
Leentvaar: We hebben 18.000 jongeren die een of meer schulden hebben. Die jongeren zijn heel divers. Er zijn jongeren bij die op meerdere leefgebieden problemen hebben, waarvan financiën het topje van de ijsberg is. Er zitten ook jongeren bij die puur op financieel gebied schulden hebben, waarbij het nog niet zo is dat het problematisch is, maar wel dat ze er op dat moment niet uitkomen.
Wat verstaan jullie onder ‘problematische schulden’?
Leentvaar: Jongeren met schulden die aan het totaal van de gevraagde aflossing(en) meer moeten afdragen dan ze financieel kunnen dragen. Waarbij de jongere geen zicht heeft op een schuldenvrije situatie.57
Van der Wel: Perceptie van de jongere is ook belangrijk. Wij hebben nu een jongere die zwaar in de stress raakt van het hebben van schulden en dan gaat het over 1.500 euro.
Wat is de top 3 van schulden die jullie zien bij jongeren in Den Haag?
Leentvaar: De meest voorkomende schulden van jongeren hebben te maken met respectievelijk zorg- en ziektekosten, studie, huishoudelijke lasten, rijksbelasting en de mobiele telefoon.
Hoe komen die jongeren op zo’n relatief jonge leeftijd in de schulden terecht?
Leentvaar: Een veel voorkomend beeld is bijvoorbeeld dat een jongere achttien jaar wordt en zorgtoeslag aanvraagt. De premie ziektekosten blijft door verschillende oorzaken vaak liggen. Vaak gaat de jongere ook een telefoonverplichting aan, blijven kosten rondom opleiding onbetaald en wordt er een debetstand opgebouwd. Als de jongere zelfstandig gaat wonen en weinig inkomen heeft zie je vervolgens de schulden verdiepen door vaste lasten en rekeningen die blijven liggen. Doordat geld ontbreekt of door denkwijze van de jongere volgt dan vaak zwartrijden. Zo heb je een basis aan schulden die zich gaandeweg verdiept en verbreedt. Het hebben van schulden werkt door op andere leefgebieden waardoor perspectief van de jongere letterlijk weg kan vallen.
Van der Wel: Er zijn ook jongeren die achttien jaar worden en dan een eigen bedrijf van een familielid op hun naam krijgen, met alle gevolgen van dien. Dat komen we ook veel tegen.
Leentvaar: Jongeren met schulden raken qua regelgeving tussen wal en schip en daarom zijn veel gemeenten bezig met een zoektocht naar de best passende aanpak op dit gebied. In diverse gemeenten wordt dan ook geëxperimenteerd.
Baldewsingh: Jongeren met schulden lopen een groot risico langdurig, of zelfs definitief, op een onoverbrugbare maatschappelijke achterstand te komen staan. Dat is voor de jongere zelf vreselijk, maar kost de samenleving ook heel veel geld. Binnen de reguliere schuldhulphulpverlening zijn veel jongeren niet te helpen omdat ze, zoals dat in jargon heet, geen of amper aflossingscapaciteit hebben, of omdat de begeleiding niet aansluit op wat de jongere nodig heeft. Dit is niet alleen in Den Haag het geval, dit speelt landelijk. Bovendien veroorzaakt het hebben van schulden zoveel stress, dat zij niet of nauwelijks in staat zijn iets aan hun situatie te veranderen. In het belang van zowel de jongere als van de maatschappij moest er dus een onorthodoxe oplossing komen om dit probleem op te lossen. Die oplossing is er in de vorm van het Jongeren Perspectief Fonds (JPF).
In de zomer van 2016 is de pilot JPF van start gegaan. Daaraan namen 53 jongeren deel. Hoe zijn deze jongeren geselecteerd?
Leentvaar: Binnen een paar weken hadden we al 72 jongeren die zich aanmeldden. Voor de pilot hebben we bekeken welke jongeren graag hulp willen, maar ook regulier geholpen kunnen worden. Deze jongeren hebben we doorgeleid naar de reguliere schuldhulpverlening. Na deze eerste selectie hadden we uiteindelijk een pilot van 53 jongeren. De jongeren binnen het JPF hebben een schuldensituatie waar ze op eigen kracht niet uitkomen, waarbij tevens sprake is van problemen op één of meer andere leefgebieden.
Hoe kwamen jullie deze jongeren op het spoor en andersom, hoe kregen zij jullie in beeld?
Leentvaar: De maatschappelijke organisaties hebben de jongeren aangemeld. Er waren ook jongeren die zichzelf hebben aangemeld. Op de website van het schuldenlab hebben we ook informatie over het JPF gezet, met telefoonnummer erbij, want we willen drempels wegnemen en bereikbaar zijn. We hebben een zo breed mogelijk scala aan doelgroepen jongeren binnengehaald bij de pilot, omdat we willen leren van deze verschillende doelgroepen. Bijvoorbeeld jongeren met een participatiewetuitkering met gebrek aan startkwalificatie, jongeren met studiefinanciering met en zonder structurele bijbaan, zorgjongeren met bijvoorbeeld psychische problemen en dak- en thuisloze jongeren. We hebben ervoor gezorgd dat al deze doelgroepen vertegenwoordigd zijn.
In hoeverre bereiken jullie nu echt de hele problematische gevallen?
Leentvaar: Bereik je al die 18.000 jongeren? Dat denk ik niet. We zijn ons bewust dat we niet alle jongeren in één keer kunnen bereiken.
Het JPF maakt jongeren ‘schuldenzorgvrij’ door de schuld te saneren. Het saneren van schulden, hoe gaat dat in werking?
Baldewsingh: Met het JPF doen we de schuldeiser het aanbod een deel van de schuld af te lossen. Enerzijds betekent dat een verliespost voor de schuldeiser, aan de andere kant weet hij dat hij nu in ieder geval een deel krijgt, hij hoeft er verder niet achteraan te gaan en hij hoeft ook niet lang op zijn geld te wachten.
Leentvaar: Samen met de jongeren brengen we de financiële administratie in beeld. We vragen de schuldeisers om een schriftelijke opgave van de openstaande vordering in te dienen. Als de schulden in beeld zijn gebracht wordt een vast percentage van de schulden aangeboden aan de schuldeisers.2 Op voorwaarde dat ze na betaling het restant kwijtschelden.
Van der Wel: Een vraag van de zorgverzekeraar is regelmatig, wie geeft mij een garantie dat ze nu wel gaan betalen. Daarom zetten wij budgetbeheer in. In de pilot hadden we dit niet standaard verplicht gesteld, maar dat hebben we snel alsnog bijgesteld. Want de jongeren bleken alsnog niet zelf vaste lasten, zoals hun zorgverzekering, te betalen. Dat hebben we nu ingekaderd in het nieuwe project, bereidheid tot het aangaan van budgetbeheer is een van de randvoorwaarden wil een jongere meedoen aan het JPF.
Leentvaar: Instanties zoals CZ, VGZ, DSW en Staedion, stellen vertrouwen in ons en wij willen het vertrouwen teruggeven door in ieder geval te garanderen dat de vaste lasten worden bijgehouden.
Ik kan me voorstellen dat jullie met heel veel verschillende schuldeisers te maken krijgen. Hoeveel zijn dat er gemiddeld?
Leentvaar: Gemiddeld hebben wij per jongere ongeveer elf schuldeisers. In totaal hebben wij te maken met honderden schuldeisers.
Welke uitdagingen spelen daarbij?
Leentvaar: Vele uitdagingen. Bijvoorbeeld dat door jongeren met schuldeisers (herhaaldelijk) afspraken zijn gemaakt, maar jongeren deze afspraken vervolgens niet nakwamen (niet na konden komen). Schuldeisers zijn daar niet blij mee. Het lastigste vind ik als iemand zegt: “hij is jong, hij wacht maar een paar jaar, dan zal het perspectief wel verbeteren. Parkeer de invordering maar”. Maar zo werkt dat niet, want de schulden zijn dusdanig groot en leveren dusdanig veel stress, dat de jongeren niet meer goed functioneren, geen arbeidskwalificatie halen en dus ook na verloop van tijd niet over genoeg inkomsten beschikken om de schulden te kunnen aflossen. Niet meewerken in het hier en nu vanwege leeftijd verschuift daarmee alleen maar het probleem in tijd.
In hoeverre verschilt de aanpak van het JPF van reguliere schuldhulp?
Leentvaar: Het reguliere traject verschilt op twee onderdelen: de begeleiding en de schuldregeling. Voor wat betreft begeleiding: waar bij regulier de focus ligt op het financiële domein, hebben wij de focus op alle leefgebieden. Sterker nog, wij kijken niet alleen naar de jongere, maar ook naar sleutelfiguren om de jongere heen. In de pilot hadden we bijvoorbeeld te maken met een meisje van wie de vader ook problemen had. Dat meisje woonde bij haar vader. De vader was alcoholverslaafd en dreigde uit de woning te worden gezet. Als wij alleen met haar aan de slag gaan en we doen intussen niets met die vader, dan helpen we haar ook niet. Dus we zijn ook voor die vader bezig gegaan. Verder begeleiden wij zowel individueel als in groepsverband. Ook ontwikkelen we trainingen op de verschillende leefgebieden. Een tweede verschil betreft de schuldregeling. Anders dan bij het reguliere traject worden voorstellen binnen het JPF gedaan op basis van vaste percentages.
Baldewsingh: Het JPF betekent veel meer dan alleen het regelen van schulden. We verwachten van de jongere een maximale inzet om zijn situatie te verbeteren en te werken aan financiële zelfredzaamheid. Dat betekent: school afmaken, aan het werk of meedoen in een re-integratietraject. Daarnaast loopt de jongere een maatschappelijke stage. Maatwerk is het uitgangspunt. De afspraken en tussentijdse mijlpalen worden vastgelegd in het ‘perspectief-plan’.
Lees dit interview verder in het gratis online magazine 18-/18+
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Rabin Baldewsingh is wethouder Sociale zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport in de gemeente Den Haag. Samen met twintig partners heeft Baldewsingh het Schuldenlab070 opgericht.
Ingrid Leentvaar is projectleider van het JPF. Ingrid geeft sturing aan het team JPF. Naast coördinatie van het project is zij onder meer bezig met het zoeken naar aansluiting en samenwerking met interne en externe organisaties rondom jongeren en maatschappelijke initiatieven gericht op jongeren.
Esther van der Wel is trajectbegeleider van het JPF. De trajectbegeleiders pakken samen met de jongeren problematiek aan binnen alle leefdomeinen. Zij begeleiden de jongeren zowel individueel als in groepsverband. Waarbij het perspectiefplan met door jongeren opgestelde doelen de leidraad vormt. Voor schuldhulpverlening werken de trajectbegeleiders samen met ‘technische schuldhulpverleners’.
