Werken vanuit burgerperspectief is essentieel, omdat daardoor meer kennis en inzicht op tafel komt en er meer draagvlak voor beslissingen is. De theoretische én praktische kennis rondom het organiseren van participatieprocessen neemt steeds verder toe. Veel van deze kennis komt samen bij het Kennisknooppunt Participatie (KKP), een initiatief van de IenW-directie Participatie. Janneke de Jong geeft sinds augustus 2022 leiding aan deze directie en deelt haar visie op burgerperspectief.
‘In de publieke sector, maar ook daarbuiten, vindt men participatie vaak een best ingewikkeld instrument’, aldus Janneke. ‘In welke fase laat je burgers en bedrijven meepraten? Hoe krijg je alle perspectieven aan tafel en hoe kun je dat gesprek het beste vormgeven? Binnen het KKP merken we dat we rijksbreed tegen dezelfde vraagstukken aanlopen. Daarom delen we succesvoorbeelden van participatie en koppelen we deze aan wetenschappelijk onderzoek. Participatie is immers een vak – en dat moeten we samen ontwikkelen.’
Janneke is ook algemeen secretaris van het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving. Daarin ontmoeten zes departementen, burgers, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven elkaar voor overleg en samenwerking op het gebied van thema’s als klimaat, landbouw, natuur, energie en water. ‘Zo zorgen we dat burgers en bedrijven niet bij verschillende overheden hoeven aan te kloppen om te praten over departementoverstijgende vraagstukken’, legt Janneke uit. ‘Een ander voordeel is dat wanneer je alle stakeholders samen aan tafel zet, er vanzelf meer begrip ontstaat. Begrip voor elkaars standpunten en belangen, maar ook voor de politiek-bestuurlijke besluitvorming.’
Begrip kweken lukt volgens Janneke alleen door een participatieproces op de juiste manier te begeleiden. Ze geeft een voorbeeld. ‘Ik ben in het verleden ook betrokken geweest bij het luchtvaartdossier. Een gepolariseerd thema, zeker in de omgeving van luchthavens en aanvliegroutes. Hoe voer je dan een goed gesprek met burgers, vliegverenigingen en luchthavenmedewerkers, met alle emoties die daarbij komen kijken? We kozen niet voor een zaal met een podium, maar voor gesprekstafels. Zodat iedereen zijn of haar verhaal kon doen. Aan het eind van de avond was de boosheid grotendeels weg – puur omdat mensen zich gehoord voelden. Wat mij hielp, was dat ik niet bij elk verhaal hoefde te denken: “Wat ga ik hier tegen inbrengen?” Ik hoefde alleen maar te luisteren. Dat maakt het makkelijker om je open te stellen voor wat de ander zegt.’
Janneke realiseert zich dat participatie zich soms moeilijk laat organiseren. ‘Je hebt te maken met de maatschappelijke druk om een vraagstuk op te lossen en met de druk vanuit een bewindspersoon, die soms al een oplossing heeft klaarliggen. Het vergt dan moed om een stap naar achteren doen en te reflecteren. Hebben we goed zicht op het vraagstuk en op alle perspectieven? En hebben we dat ook getoetst bij de mensen om wie het gaat? Door het gesprek met hen aan te gaan, voorkom je later verrassingen en kun je een veel completer plaatje neerleggen.
´Hoe dichter we bij de leefwereld van burgers en bedrijven staan, hoe beter de uiteindelijke oplossing zal landen´, aldus Janneke. ‘Dat betekent ook dat we hen expliciet moeten opzoeken in hun eigen omgeving. Daar is ook de middengroep te vinden die nog niet zo stellig is en zich actief uit als voor of tegen beleid. In die gesprekken vind je vaak meer nuance en een neutrale blik op vraagstukken. Heel relevant, naast de luidste meningen die vanzelf bij de overheid binnenkomen.’
Dicht bij de leefwereld van burgers staan betekent ook dat de Rijksoverheid profiteert van initiatieven die de samenleving zelf al op touw zet. Janneke: ‘Neem Buurkracht: een landelijk platform waarop bewoners bij elkaar komen om bijvoorbeeld samen te investeren in zonnepanelen en regentonnen. Dat zijn voor de overheid mooie aanknopingspunten voor het gesprek over de energietransitie en klimaatadaptatie, en over waar burgers tegenaan lopen als ze daarin zelf stappen willen zetten. We kunnen als overheid niet alles alleen doen. En dat hoeft ook niet.’
