“We zijn allemaal onderdeel van het probleem, dus we zijn ook samen onderdeel van de oplossing”, aldus Georgette Bouman van Aanpak Wachttijden. Rik Post, Adviseur Jeugd Gooi en Vechtstreek: “Jeugdzorg gaat over problemen van kinderen en jongeren in relatie tot de omgeving. En de omgeving zijn wij”
Het jeugdzorgstelsel kraakt en piept. Jeugdzorgprofessionals en bestuurders zoeken naar oplossingen voor minder wachttijden, snellere diagnoses, betere hulp en vaart in de hervormingsagenda. Hoe zorg je voor een grondige en duurzame verandering, zodat je niet een nieuwe boemerangbeslissing neemt?
Georgette Bouman van Aanpak Wachttijden: “De aanpak wachttijden van de regio Gooi en Vechtstreek, ondersteund door Aanpak Wachttijden, laat zien dat het veranderen van het jeugdzorgsysteem draait om het kraken van het proces en creëren van overzicht. Hoe vreselijk on-sexy dat ook klinkt. Oplossingen bedenken, lost niet per se direct iets op.
En eerlijk gezegd: alle betrokkenen kunnen oplossingen bedenken. Het régelen is een veel hardnekkiger probleem. Wie overziet wat er speelt? Hebben we echt alle betrokkenen aan tafel? Kunnen we tot een formulering komen waar we ons allemaal in vinden? Wat zijn de verhoudingen, wie draagt of neemt verantwoordelijkheid als we het in co-creatie oplossen?”
“Veranderen van een systeem vereist dat je fundamentele vragen stelt. Klopt bijvoorbeeld de aanname dat er veel kinderen en jongeren op een wachtlijst staan? Toen we die vraag onderzochten in de Gooi- en Vechtstreek, zagen we dat vooral wachttijden in het langdurige verblijf heel hoog zijn. En zonder direct in de oplossingsmodus te schieten, zoals zorgen voor meer personeel of uitbreiding, is het bijvoorbeeld relevanter om te kijken of je kunt voorkomen dat jongeren hier komen. Dat zijn maatschappelijke vragen die thuishoren bij gemeentes, scholen, gezinnen zelf. En dat hoort ook zo: we zijn allemaal onderdeel van het probleem, dus we zijn ook samen onderdeel van de oplossing.”
“De bal van zo’n goede, duurzame systeemverandering ligt in het midden. In samenwerken met scholen, huisartsen, aanbieders, gezinnen en jongeren. Het gaat niet om eigenaarschap, wat je vaak hoort. Want iedereen voelt zich echt eigenaar van zijn deel van het probleem.
Het gaat om ‘samenaarschap’: hoe speel je elkaar de bal toe? Hoe zorg je dat degene die waarde kunnen toevoegen aan de oplossingen dat ook daadwerkelijk doen? En hoe ga je om met bijdragen die ooit waardevol waren maar dat in de huidige context niet meer zijn? Wat verliest de ander als je het anders gaat doen?”
"Als het draait om samenwerking wil je dat iedereen aan boord is. We merkten dat een adviseur in de regio die iedereen, echt iedereen in de regio kent, het verschil maakt.
Rik Post was voor ons die persoon in de regio. Hij zorgde voor draagvlak naar buiten en wist de lijntjes te verbinden. Hij zorgde zelfs dat op de aftrap in de regio, op de laatste werkdag voor de kerstvakantie om drie uur ‘s middags, iedereen er was. Op zo’n moment iedereen aan boord hebben ... dat maakt voor je start echt het verschil.”
“.... dat moment voor kerst herinner ik me ook nog goed. Ik had inderdaad veel mensen opgetrommeld. Het voelde echt als ‘nu of nooit’: we zagen de wachttijden oplopen en spraken er bijna wekelijks over. Maar de keten als geheel overzien, lukte niet. Het aanpakken van wachttijden volgens een nieuwe, andere, fundamentele manier via de Aanpak Wachttijden. Die kennis kwam als geroepen. We zagen het probleem, wilden veranderen maar wisten het probleem niet zelf te kraken.”
“Dat het probleem van iedereen is en dat iedereen onderdeel is van de oplossing: dat klopt. Maar er moet wel een begin en overzicht zijn. En juist dat ontbrak in de regio Gooi en Vechtstreek. Want 'de jongere' met ‘een probleem’ die je verwijst naar ‘een professional’ en ‘een wachtlijst’: het bestaat allemaal niet.
Er zijn jongeren met angsten, autisme, ADHD – en wie doet wat? En waarom verwijst de huisarts altijd naar de een en niet naar de ander? Durven aanbieders cliënten naar elkaar te verwijzen als ze vol zitten? Wat zit in het kind zelf, wat wordt veroorzaakt door het gezin en wat door maatschappelijke tendensen zoals individualisering die je ziet in de samenleving?”
“Er zijn zoveel relevante vragen die je, voordat je start met oplossen, eerst moet durven te stellen. En dat kan alleen maar als je elkaar kent, anders durft te kijken naar de vraagstukken en de verbinding durft aan te gaan.”
“Samen met Team Aanpak Wachttijden werken aan dat gedeelde beeld met al die partijen, was een belangrijke voorwaarde. En dat gesprek voeren voor voldoende draagvlak kost tijd. Want we doen altijd alsof een jeugdzorgregio één loket is. Maar het bestaat bij ons uit zes gemeenteraden, diverse wethouders, verschillende adviseurs en meer dan tweehonderd aanbieders."
“Het bijzondere is dat we zijn gestart vanuit het probleem wachttijden, maar dat we het met alle partijen nu hebben over het hervormen van de jeugdzorg omdat je zo systemisch kijkt. Je kunt het bijvoorbeeld niet hebben over de zorg van kinderen met ADHD zonder het te hebben over onderwijs of vechtscheidingen. Over wat normaal en abnormaal gedrag is, over individualisering of over de marktwerking in de zorg.
Jeugdzorg gaat over problemen van kinderen en jongeren in relatie tot de omgeving. En de omgeving zijn wij. En juist daarom start de aanpak van wachttijden met hoe wij het systeem willen veranderen.”
“Om die ‘wij’ daarin goed te laten slagen, heb je tijd, geduld en vertrouwen nodig. En dat is voor bestuurders soms best lastig. Zij willen graag een steen in de vijver gooien om een verandering te forceren. Maar het systeem veranderen, komt neer op zaaien. De oogst zal zijn voor de collega’s die na jou komen.
Voor die systemische verandering in de jeugdzorg, is het belangrijk dat je een lange adem hebt en elkaar veel gunt. En dat je heel veel betrokkenen dan goed kent omdat je al lang in de regio werkt en woont, tja ... Dat is dan inderdaad heel erg fijn.”
