De Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving geeft in haar rapport van 6 december 2023 (‘Kinderen uit de knel’) aan dat ‘’de context waarin kinderen opgroeien belangrijk is voor hun ontwikkeling’’. Daarom wordt aanbevolen om bij jeugdhulp niet alleen naar de kinderen te kijken maar ook naar de levensdomeinen van ouders, zoals bijvoorbeeld woonomstandigheden, schulden of gezondheid. Dat moet volgens de Raad samen met sociale netwerken, de buurt en de wijk. Het lijkt een dooddoener maar dat is het niet volgens recent onderzoek.
In Nederland is de zorg vaak gefragmenteerd, waarbij een scherp onderscheid gemaakt wordt tussen Jeugdhulp (Jeugdwet) en volwassenzorg (Ziektewet en Wet Maatschappelijke Ondersteuning). Die wetten bepalen welke zorg vergoed wordt. Bovendien is veel psychische zorg ook gefragmenteerd aan de hand van het ‘medisch model’, waarbij de juiste (DSM) diagnose met de juiste ‘evidence based’ behandeling voor genezing zorgt. Binnen dat medische zorg is de kennis soms ook gefragmenteerd. Een voorbeeld is de aandoening neurofibromatose, een erfelijke aandoening waarbij goedaardige gezwellen op zenuwen kunnen ontstaan. Psychische gevolgen kunnen angst zijn en trauma waardoor bijvoorbeeld eetstoornissen ontstaan. Die kennis is recent (1) en dat laatste weten kinderartsen en psychiaters niet altijd waardoor de gebruikelijke behandeling voor eetstoornissen niet aansluit. En kwetsbaarheid leidt ook nog eens tot een verhoogde kans op bijvoorbeeld gepest worden en seksueel misbruik. In een casus van een lange ziektegeschiedenis van behandeling van die eetstoornis volgde veel dwang (en nog meer onbegrepen angst) en nog meer interventies, toen die niet hielpen kregen de ouders de schuld van Veilig Thuis, die de ouders beschuldigde van kindermishandeling en dreigde het kind uit huis te plaatsen. Pas later kwam ook vroegkinderlijk misbruik buiten de directe familie naar boven (het geheim waar niet over gepraat mocht worden). De ouders hebben hulp nodig want er is te veel gebeurd, precies zoals de RVS aangeeft. Maar de context is vaak ingewikkeld en gelaagd en niet meteen zichtbaar.
We weten dat de werkelijkheid veel complexer is dan dat het medisch model doet vermoeden. Veel interventies en behandelingen die zich richten op een enkele oorzaak zijn maar beperkt effectief -door die gelaagdheid en doordat de context ertoe doet. (2) Bovendien kunnen onze behandelingen of interventies ook kwaad doen, kijk bijvoorbeeld naar de uithuisplaatsingen van de Toeslagenaffaire.
Hoe sluipend die context levens kan verwoesten bleek uit een recent onderzoek van Mc Coy (2022) waarbij heel jonge kinderen tot 4 jaar in achterstandswijken in Sao Paulo, Brazilië die bijna niet buiten kwamen, gedragsproblemen ontwikkelden naarmate er in de buurt meer moorden waren gepleegd zonder dat ouders of kinderen daar getuige van waren geweest. (3) De auteurs van dit stuk hebben in hetzelfde tijdschrift een commentaar gegeven op deze ‘droge’ onderzoek feiten (4) Stress bij ouders leidt tot problemen in de opvoeding, waar vervolgens de ouders in ons land vaak de schuld van krijgen en soms zelfs als veroorzaker van het kwaad worden gezien, maar net als in Brazilië kunnen ouders moeilijk verkassen of komen niet van hun schulden of andere problemen af. De Raad voor de Volksgezondheid had gelijk, maar had ook wel eens kritischer kunnen kijken naar de fragmentatie in de zorg en het feit dat in ons stelsel van jeugdbescherming we soms ongewild kwaad doen en beter naar ouders en kinderen moeten luisteren voordat we ingrijpen.
De Raad geeft een tweede behartenswaardig advies, namelijk, ook de cohesie in de buurt te bevorderen. Maar ook hier geeft de Raad geen oplossing voor het wegvallen van sociale verbanden en de toenemende competitie in een neoliberale samenleving met invloed van sociale media waar het ieder voor zich is en materiele welvaart het ultieme doel van velen. Er is bewijs dat vooral in achterstandswijken veel eenzaamheid en angst heerst. (5) Verschillende onderzoeken naar methoden om die cohesie te bevorderen laten daarom waarschijnlijk weinig resultaat zien (6) maar ook de resultaten van interventies in scholen zijn niet overtuigend (7) en echoën de ‘prachtwijken’ aanpak genoemd naar minister Vogelaar in 2007. Ofschoon mensen geneigd zijn tot het goede zijn de sterke krachten van de structurele kenmerken van onze samenleving, met name armoede, gebrek aan perspectief, eenzaamheid en angst en ieder voor zich kennelijk sterker. Daar maken politici handig gebruik van door die angst voor de ander aan te wakkeren. En dat helpt weer niet bij het opvoeden van kinderen, zo laat het onderzoek van mc Coy zien. En die angst gaat over van generatie op generatie.
Er zijn niet veel zaken waarop we invloed uit kunnen oefenen. De Raad beveelt aan om de rechten en belangen van kinderen in regelgeving, wetgeving en beleid te borgen. Maar daar waar angst en politieke of financiële belangenconflicten overheersen over taakconflicten (wat is het beste voor het kind?) sneuvelt het recht. Zie bijvoorbeeld hoe wij minderjarige vluchtelingen in ter Apel opvangen. Het veranderen van de organisatie van de hulpverlening en het opbouwwerk en een groepsgewijze aanpak is een mooie aanbeveling, maar strookt niet met de huidige organisatie van de hulp en veranderen kost veel geld.
We pretenderen niet het beter te weten, maar op basis van veel onderzoek (8) denken we dat die structurele factoren zoals minder oorlog, minder competitie, het beter verdelen van welvaart, het bevorderen van opleiding, kunst en cultuur de beste kansen kan geven op kinderen die minder in angst, geweld en eenzaamheid opgroeien.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36789625/
Effectiviteit van interventies moet en kan beter
https://acamh.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jcpp.13799
https://acamh.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcpp.13929
Fone D, White J, Farewell D, Kelly M, John G, Lloyd K, Williams G & Dunstan F (2014).Effect of neighbourhood deprivation and social cohesion on mental health inequality: a multilevel population-based longitudinal study. Psychological Medicine 44 (11), 2449-2460.
Van Dijken, M.W., Stams, G.J.J.M, & de Winter, M. (2016). Can community-based interventions prevent child maltreatment? Children and youth services review, 61, 149-158.
Hoek,L.(2023. 'Output-Driven Citizenship Education. A Focus on Learning Outcomes to Improve the Quality of Citizenship Education'. Thesis Amsterdam University
https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Better_Angels_of_Our_Nature
