Mensen met (een risico op) schulden zo snel mogelijk in beeld krijgen en de schulden binnen drie jaar oplossen. Dat is de kern van het schuldenoffensief dat de gemeente Tilburg in 2018 startte. Voor het offensief zette de gemeente 4,5 miljoen euro extra in voor drie jaar om schulden te voorkomen en terug te dringen. Met succes.
‘We hebben nu voor 35 miljoen euro aan schulden geregeld zonder tussenkomst van de rechtbank’, vertelt Joke de Kock, manager schuldhulpverlening bij de gemeente Tilburg. ‘Dat is veel meer dan de jaren ervoor.’ In totaal werd ruim 5000 keer actie ondernomen om met 3100 Tilburgers in contact te komen, zo blijkt uit de evaluatie die onlangs verscheen. In contact komen lukte bij 2100 mensen: bij 850 mensen werd een hulptraject ingezet.
De aanpak bestaat grofweg uit drie sporen, licht De Kock toe. ‘Jaarlijks melden zich circa 4000 mensen bij schuldhulpverlening op een centrale plek in de stad. Denk aan een vader die een deurwaarder aan de deur heeft gehad voor zijn 21-jarige zoon. Maar ook mensen die een uur voordat ze hun woning worden uitgezet langskomen met de vraag: wat kan ik doen?’
Daarnaast zijn er mensen die bekend zijn bij het wijkteam, de GGZ of GGD door bijvoorbeeld opvoed- of relatieproblemen. Soms blijken er dan ook financiële problemen te spelen. De Kock: ‘Een gezamenlijke aanpak is dan belangrijk. Als de financiën niet op orde zijn, heeft het weinig nut om bijvoorbeeld aan relaties te werken. Schulden brengen veel stress met zich mee.’
Dan is er een groep mensen waarvan de gemeente niet weet dat ze schulden hebben of risico lopen op schulden. Om hen in beeld te krijgen richtte de gemeente Tilburg onder meer een spreekuur in op roc’s om jongeren met een financiële hulpvraag tijdig te bereiken.
Ook werkt de gemeente samen met het Centraal Administratie Kantoor (CAK), zorg-, wateren energiebedrijven en woningbouwcorporaties. ‘Als mensen structurele of onverwachte betalingsachterstanden hebben, krijgen wij een seintje’, aldus De Kock. Ook als mensen verhuizen, zijn de schuldhulpverleners alert. ‘
Er zijn zo’n 2000 mutaties per jaar bij woningcorporaties van mensen die doorverhuizen naar een andere huurwoning of starten op de woonmarkt’, legt ze uit. ‘Dat zijn in potentie situaties waar schulden kunnen ontstaan. Vooral jonge mensen weten vaak onvoldoende wat er komt kijken bij zelfstandig wonen. Daarom gaan we het liefst in een vroeg stadium het gesprek aan.’
Nog een voorbeeld. De gemeente kreeg onlangs een melding van de woningcorporatie over een echtpaar dat jaren de huur stipt op tijd betaalde, maar opeens niet meer. Wat bleek? Zowel de man als de moeder van de vrouw was kort na elkaar overleden aan corona. De Kock: ‘De man deed altijd de financiën. De vrouw wist niet hoe ze online moest bankieren. Nu konden we tijdig helpen.’
‘Ga eropaf en kijk breder dan alleen de financiën’
Elke dag zitten speciaal hiervoor opgeleide schuldhulpverleners in Tilburg op de fiets om “onzichtbare schuldenaren” te bezoeken. ‘We bellen aan en vragen: We hebben gehoord dat er problemen zijn met het betalen van de huur, zorgpremie of licht en water, kunnen we helpen?’, vertelt schuldhulpverlener Jeroen Vermetten.
‘Een inwoner vertelde me onlangs: ‘Toen ik de brief ontving was ik in eerste instantie wel wat sceptisch. Vooral omdat het gekoppeld was aan de woningbouw. Ik vroeg me af waarom de gemeente ingeschakeld werd voor huurincasso. Ik heb het daarom eerst laten gaan. Toen ik een kaartje aantrof dat jullie langs waren geweest om te helpen, heb ik besloten om toch te bellen. Ze hebben me goed uitgelegd wat de bedoeling is.’
Achter de voordeur troffen de schuldhulpverleners regelmatig complexe sociale problematiek aan. Sommige mensen zaten al jaren financieel aan de grond. ‘Ook signaleerden we financieel misbruik door kinderen’, vertelt Vermetten.
Ook weten mensen de weg naar hulp vaak niet te vinden. ‘Bij een migrantenfamilie had de dochter de zorg van haar vervuilde vader op zich genomen, niet wetende dat ze thuiszorg kon inschakelen. Deze mensen waren anders buiten beeld van de gemeente gebleven, terwijl hulp vaak hard nodig was.’
Eenmaal in beeld brengt de schuldhulpverlener samen met het huishouden de financiën en problemen op andere leefgebieden in kaart. De Kock: ‘Soms is dit al voldoende om een betalingsachterstand te herstellen. Zijn de financiële problemen ernstiger, dan plannen we een afspraak in voor reguliere schuldhulpverlening.’ Trots: ‘Sinds we dit doen is niemand meer afgesloten van het water, afgezien van 5 onbewoonde huizen.’
In totaal werd voor 363 mensen op deze manier een “quick fix” gevonden om kleinere achterstanden weg te werken en problemen te voorkomen. ‘Meestal komt dit neer op een snelle betalingsregeling met een schuldeiser of helpen met de aanvraag van een uitkering, toeslag of subsidie’, aldus De Kock.
Nog eens 164 mensen die aanvankelijk de deur dichthielden of aangaven geen probleem te hebben, meldden zich later alsnog bij schuldhulpverlening. Voor 80 inwoners werd met de voorziening Niet Oplosbare Schulden een doorbraak in een schuldregeling bereikt. Daarmee is een bedrag gemoeid van circa 50.000 euro per jaar.
In 700 huishoudens saneerde de gemeente de schulden. In dat geval treft de gemeente een regeling met álle schuldeisers. ‘We onderhandelen met schuldeisers, maar kijken uiteraard ook naar hun belangen’, aldus De Kock.
De gemeente betaalt een deel van de schuld af aan de schuldeisers, op basis van de aflossingscapaciteit van het huishouden in kwestie. Mensen krijgen 36 maanden om het bedrag aan de gemeente terug te betalen. ‘Dus als iemand 100 euro per maand kan betalen, bieden we een bedrag aan van 3600 euro aan de schuldeisers’, aldus De Kock. ‘De termijn voor terugbetalen is maximaal 36 maanden, zodat mensen zicht hebben op een schuldenvrije toekomst en gemotiveerd blijven.’
Ook bij een lage aflossingscapaciteit vraagt de gemeente 50 euro per maand van de inwoner. De Kock: ‘Ook helpen we bij het beperken van hun uitgaven en het verhogen van hun inkomen. We houden intensief contact: we willen mensen zien en spreken.’ Schuldeisers krijgen meestal maar een klein deel van het bedrag terug. De Kock: ‘Voordeel voor schuldeisers is dat zij direct de boeken kunnen sluiten.’
Niet zelden blijkt de gemeente zelf een van de schuldeisers. ‘Bij sommige mensen hebben we bijvoorbeeld beslag gelegd op hun inkomen’, vertelt De Kock. ‘Denk aan mensen die een terugvordering krijgen op hun bijstandsuitkering, omdat ze zwart hebben gewerkt. Die schulden nemen we ook mee in de regeling. Daarbij kijken we ook naar schulden bij de Belastingdienst of het CJIB.’
Wat levert het Tilburgse schuldenoffensief onderaan de streep op? Baten zijn onder meer vermeden kosten zoals het voorkomen van een uithuiszetting of hoge zorgkosten. Maar die vermeden kosten laten zich lastig berekenen, erkent De Kock. ‘Is het voorkomen van een uithuiszetting volledig te danken aan schuldhulpverlening?
En zou die inwoner bij een uithuiszetting aanspraak hebben gemaakt op dure maatschappelijke opvang?’ Meer overzicht en inzicht, een hoger besteedbaar inkomen en een betere gezondheid zien ze als belangrijke baten. Wat zeggen Tilburgers zelf over het schuldenoffensief?
Een inwoner: ‘Als je schulden hebt, kun je alleen in het nu leven. Ik kan het nu allemaal overzien en weer over mijn toekomst nadenken.’ Mijn gezondheid is verbeterd, aldus een andere inwoner. ‘Elke maand moet ik een beetje betalen; ik heb nu rust, regelmaat, reinheid. Ben niet meer ziek geweest, dat heeft allemaal met dit te maken.’
‘Het gevoel dat er iemand naast je staat en kijkt naar het totale plaatje is essentieel voor een succesvolle schuldenaanpak’, benadrukt De Kock. Haar advies aan andere gemeenten is dan ook: ‘Ga eropaf en kijk breder dan alleen de financiën.’
