Het boek van Floortje Scheepers, hoogleraar en zelf psychiater, gaat over de mens en over de psychiatrie. Ze beschrijft dat de mens en de psychiatrie niet altijd goed samengaan en haar boek gaat over hoe dat beter kan. De kern van haar betoog is dat de psychiatrie veel kenmerken bevat van een systeem.
Boekrecensie door Peer van der Helm
En dan komen we vanzelf uit bij de beroemde uitspraak van de cyberneticus Anthony Stafford Beer uit 1985 (p.99): “Het doel van een systeem is wat het doet, Er is daarom geen reden om te zeggen dat het systeem continu faalt in wat het doet” (The purpose of a system is what it does. There is after all, no point in claiming that the purpose of a system is to do what it constantly fails to do).
Daarom sluiten systemen ook niet op mensen aan. De systeemwereld is niet hetzelfde als de mensenwereld omdat mensen ingewikkeld zijn en niet in systemen passen. Dat geldt voor de psychiatrie, maar net zo goed voor de Belastingdienst (zie de Toeslagenaffaire). Floortje Scheepers onderneemt een dappere poging om de psychiatrie meer menselijk te maken.
Dit doet ze door eerst de systeemkanten te beschrijven, in het bijzonder de ‘bijbel van de psychiatrie’, de DSM-V.(1) Ze geeft aan dat de 541 (!) categorieën van psychische stoornissen in de DSM een systeem zijn gaan vormen die oorzaak-gevolg-relaties suggereren, maar dat is in wezen een denkfout. Die denkfout noemt ze reverse causation bias, de denkfout van het omdraaien van een oorzaak. Het is volgens Scheepers niet zozeer de stoornis die de ontregeling veroorzaakt, maar een combinatie van (micro)trauma’s en kwetsbaarheid daarvoor. Deze denkfout heeft zich in ‘het systeem’ van de psychiatrie en haar Bijbel, de DSM, in de praktijk vastgezet.
Het gevolg is een systeem waar mensen niet meer uitkomen en zichzelf categoriseren als ‘ziek’. Dat is voor de mensen zelf en de hulpverleners prettig, want dat geeft (een valse) zekerheid en schept orde en kaders en dwingt disciplinering af, desnoods met dwang (‘de zorgmachtiging’). Vervolgens voegen we daar een juiste interventie aan toe, bij voorkeur toegediend door een deskundige vanuit ‘het systeem’ en liever niemand anders om de markt te beschermen, en voilà: de juiste interventie leidt tot het juiste gedrag. En dan noemen we deze behandeling valselijk, tegen alle wetenschappelijke evidentie in, evidence based. Zorgverzekeraars vergoeden daardoor alleen het evidence-based zorg, terwijl Scheepers juist pleit voor een integrale, holistische aanpak. Daar hebben zorgverzekeraars echter geen boodschap aan, want ook zij zijn onderdeel van ‘het systeem’ geworden. De Diagnose-Behandel-Combinatie (DBC) en het weren van mogelijke innovaties uit ‘het systeem’ behoudt namelijk het overzicht.
Helaas, zo beschrijft Scheepers in haar boek, en met haar invloedrijke Nederlandse psychiaters als Frank Verhulst en Jim van Os, heeft dit ‘systeem’ de wetenschap en de patiënt op een dood spoor gebracht. Het ‘systeem’ is daar echter niet van overtuigd omdat haar doel is wat ze doet en falen geen optie is, omdat het systeem toch doet wat haar doel is?
Gelukkig draagt Scheepers in haar boek alternatieven aan voor ‘het systeem’ die vooral te maken hebben met het ‘loslaten van het systeem’, en de ingewikkelde mens in zijn context en zijn netwerk (ook onderwijs!) te leren zien. Want, zo betoogt ze, dan ontstaat er ruimte. Daar kan ik het uiteraard alleen maar mee eens zijn.
(1) De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) is een classificatiesysteem waarin internationale afspraken zijn gemaakt over welke criteria van toepassing zijn op een bepaalde psychische stoornis.
