Geef gemeenten ruimte voor eigen bekostigingskeuzes, binnen duidelijke kaders

Dit advies roept bij mij de nodige vragen op. Lenen medebewindstaken zich dan niet voor een lokaal politiek discours? Wat te doen met de bijstand? Maakt deze ook deel uit van deze medebewindsuitkering, terwijl de huidige constructie met een gebudgetteerde uitkering in het kader van het gemeentefonds al jaren naar volle tevredenheid werkt? Juist bij de bijstand zien we dat gemeenten heel goed in staat zijn om een eigen afweging te maken, zoals over het fraudebeleid of de koppeling met andere bestanden in de gemeentelijke administratie. Ook als het gaat om werk-naar-werk-trajecten is een lokale invulling wenselijk. En zelfs na de recente discussie over de gemeente Wijdemeren, die 7.000 euro terugvorderde van een vrouw in de bijstand nadat zij jaren wekelijks 50 euro had gekregen voor haar boodschappen van een familielid, is daar geen reden toe. Zoals Thomas Sanders aangaf in het FD is de Haagse verontwaardiging over strenge bijstandsregels een masterclass hypocrisie.(2) Terecht geeft hij aan dat dat Kamerleden er goed aan doen eerst in de spiegel kijken in plaats van de vinger automatisch te wijzen naar gemeentebestuurders, rechters en ambtenaren.

En dan het in 2019 ingevoerde vaste Wmo-abonnementstarief. Nu merkt de ROB terecht in dit advies op dat het Rijk heeft gewinkeld in de portemonnee van gemeenten. Maar vervolgens lijkt het erop dat de ROB de handdoek in de ring heeft geworpen en alleen nog over financiële compensatie wil praten. In 2019 tekende de ROB, net als de Raad van State, bezwaar aan tegen deze ingreep van rijkswege. Zij wezen er terecht op dat dit voorstel haaks stond op de uitgangspunten van de decentralisatie. Gemeenten kunnen beter inspelen op de specifieke behoeften en omstandigheden van hun burgers. Daarom was bij de decentralisatie in 2015 de eigen bijdrageregeling voor de Wmo en ook de ruimte voor gemeenten om daarin keuzen te maken verruimd. Minister de Jonge veegde alle fundamentele bezwaren van tafel en deed alsof gemeenten een uitvoeringsloket van het Rijk waren. Het gemak waarmee nu de ROB dit fundamentele punt terzijde legt en alleen over compensatie praat, verbaast des te meer omdat bijna alle politieke partijen in hun programma (m.u.v. VVD en PVV) dit abonnementstarief weer inkomensafhankelijk willen maken.(3)

Gemeenten zouden zich er niet bij neer moeten leggen dat ze bij gedecentraliseerde taken niets meer te zeggen hebben. Mijn oproep zou dan ook een andere zijn: geef gemeenten de ruimte om binnen duidelijke kaders zelf keuzes te maken. Dit geldt voor de Wmo, voor de Participatiewet en bijstand, en tot bepaalde hoogte ook voor de jeugdzorg. Daarbij zijn verschillen onontkoombaar en daar is democratisch gelegitimeerd ook niets mis mee. De uitkering voor het sociaal domein kan prima binnen het gemeentefonds plaatsvinden, maar zorg wel dat de discussie over verdeelsystematiek (eindelijk) wordt beslecht. Er is geen enkele reden om bij de uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied niet door te pakken. In eerdere adviezen was de ROB nog glashelder en beval het aan om gemeentelijk belastinggebied met 4 miljard euro uit te breiden (en terug te sluizen via IB/LB). Concreet dacht men aan een herinvoering van het gebruikersdeel van de OZB en de introductie van een ingezetenenbelasting. Nu staan er onheldere teksten in en wordt ook de opcenten van de loonbelasting weer als mogelijkheid genoemd. Voor het functioneren van de lokale democratie is een zichtbare belasting echter veel voor de hand liggender. Het ROB zou, als hoeder van de lokale democratie, die reinheid moeten opbrengen.