Dat de kosten en lasten van het sociaal domein zwaar drukken op de begrotingen van gemeenten, kan geen verrassing meer heten. Uit de nieuwste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat die lasten in 2024 flink verder doorstijgen. PONT | Zorg & Sociaal werpt een blik op de cijfers en de benarde en onzekere staat van het Gemeentefonds.
Nederlandse gemeenten begroten in totaal 74,7 miljard euro aan lasten in 2024. Dat is 9,2 procent meer dan de begroting voor 2023, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van eigen onderzoek (1). De stijging van de begrote lasten groter dan die van de begrote baten – de feitelijke inkomsten van de gemeenten (8,8 procent).
Op vrijwel alle beleidsterreinen gaan de begrote lasten omhoog. Het valt op dat met name de cijfers voor het sociaal domein een zorgwekkend beeld laten zien: een kwart van alle verwachte lasten over 2024 houden verband met dit beleidsterrein. De begrote lasten stegen van 16,6 miljard naar 18,4 miljard euro. Het gaat om een toename van 11,2 procent.
“Hieronder vallen kosten die te maken hebben met onder meer de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), jeugdhulp, maatschappelijk werk, de aanpak van huiselijk geweld en vluchtelingenopvang”, aldus het CBS. Gemeenten zijn, na de decentralisatie in 2015, verantwoordelijk voor onder meer de jeugdhulp en ondersteuning aan inwoners, uiteraard in samenwerking met tal van maatschappelijke organisaties.
En dan nog even wat achtergrond, zeker met het oog op dreigende bezuinigingen vanuit het Rijk. Het budget voor de taken uit het sociaal domein wordt bekostigd uit het Gemeentefonds. Dat is de belangrijkste bron van inkomsten voor gemeenten, maar wel gekoppeld (en dus afhankelijk) aan de hoogte van de uitgaven van het Rijk. Dat budget staat flink onder druk, blijkt wel uit verschillende berichten van de afgelopen maanden.
Zo bleek uit onderzoek van accountancykantoor BDO eind januari (2) – ze maken elk jaar een benchmark – dat er een “onwerkbaar financieel perspectief” dreigt voor de lokale overheden. Het zijn niet mis te verstane woorden: “De Nederlandse gemeenten verwachten in 2026 een gezamenlijk tekort van 1,1 miljard euro. De begrotingen tot en met 2027 kleuren voornamelijk rood. De vraag is of gemeenten in staat blijven om grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en woningbouw te realiseren en de taken binnen het sociaal domein uit te voeren.”
Daar komt bij dat niet alleen het geld vanuit het Rijk minder wordt, ook de krapte op de arbeidsmarkt bedreigt de slagkracht van gemeenten. Ze komen moeilijk aan personeel om alle uitdagingen en opgaven aan te kunnen.
De seinen staan dus op rood. 2026 wordt een “ravijnjaar” als er niets gebeurt, zo valt te lezen. Gemeenten dienen zich voor te bereiden op een verslechterende situatie en zullen prioriteiten moeten stellen, is het advies van Rob Bouman, partner Audit & Assurance bij BDO.
Terwijl de opgaven dus groot zijn, en burgers verwachten dat gemeenten met hun dienstverlening dichter bij hen komen te staan (dat kost ook geld), moeten de verschillende gemeenten juist gaan bezuinigen om het huishoudboekje op orde te houden. Wel is het zo dat het kabinet al eerder 1 miljard euro beschikbaar stelde voor het gemeentefonds. Maar wat er daarna gebeurt, blijft hoogst onzeker (3).
Daags na het verschijnen van het rapport nam de gemeente Utrecht bij monde van het college van B&W ook het woord ‘ravijn’ in de mond bij het beschrijven van de toekomstige financiële situatie. Vanaf 2027 is het extra tekort met 40 miljoen groter dan verwacht. Zo zal op diverse gemeentekantoren, in de raden en binnen de colleges flink worden gepeinsd: hoe nu verder?
1) https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/12/gemeenten-begroten-ruim-9-procent-meer-lasten-voor-2024
2) https://www.bdo.nl/nl-nl/nieuws/2023/bdo-benchmark-nederlandse-gemeenten-onwerkbaar-financieel-perspectief-voor-gemeenten-24-ps-dzb-bm-ge
3) https://www.gemeente.nu/bedrijfsvoering/financien/financiele-slagkracht-gemeenten-in-gevaar/
