Jan-Willem Sies leverde een bijdrage aan het rapport ‘Een wereld te winnen’, over zorgfraude in de Wmo en Jeugdwet. Gezien de aard van de fraude en de soms schokkende voorbeelden ziet hij het rapport als een must read voor betrokken ambtenaren en bestuurders. De aanbevelingen noemt hij compact, noodzakelijk en uitvoerbaar.’
‘Ik herken veel van de bevindingen over de aard van zorgfraude uit het rapport, maar ben toch geschrokken van een aantal voorbeelden, begint Jan-Willem. ‘Met name waar het gaat om de lijntjes met criminele netwerken en de meedogenloze manier waarop kwetsbare mensen worden misbruikt voor eigen gewin.’ Als teammanager Fraudebestrijding heeft hij zich vastgebeten in het vormgeven van de aanpak van zorgfraude in zijn gemeente Tilburg. ‘Die criminele connectie zien we hier gelukkig minder’, geeft hij aan. ‘Dat die in andere delen van het land zichtbaar is, maakt wel dat we in Tilburg ook daar continu alert op zijn.’
Het rapport onderscheidt netwerkfraude, organisatiefraude en informele fraude, zoals een aantal fictieve pgb’s binnen een gezin. Bij de eerste gaat het om (criminele) zorgaanbieders die enkel opereren vanuit financiële motieven. ‘In Tilburg lijken we vooral te maken te hebben met organisatiefraude’, zegt Jan-Willem. ‘De zorgaanbieder is met een goede intentie gestart, maar langzaam ontstaat ‘een beetje’ onrechtmatigheid, dat in sommige gevallen steeds georganiseerder wordt. Lever je een uur – à 60 euro – minder zorg per cliënt per week, dan levert je dat bij 100 cliënten ruim 3 ton per jaar op! Naast deze grotere fraudes, denk ik dat het op kleinere schaal bij meer aanbieders gebeurt, soms niet eens heel bewust. Ze gebruiken het zorggeld bijvoorbeeld voor administratiekosten of richten hun 24-uurs toezicht ondermaats in. Hier gebruiken we niet de botte bijl, maar dwingen wel af dat het niet meer gebeurt.’
Het rapport noemt 6 strategieën en een groot aantal tactieken die fraudeurs gebruiken. Het genoemde kruimelwerk valt onder de kaasschaaf-strategie. ‘De oorzaak van deze fraude lijkt vooral te liggen in een gebrek aan kostendekking of in de wens om te groeien’, licht Jan-Willem toe. ‘Vergeet niet dat we veel vragen van onze aanbieders en dat er veel zijn die financieel nét renderen. Is het dan redelijk eenvoudig om te frauderen, dan ligt daar een verleiding. Het is lastig om deze zaken met regulier toezicht te vinden en te bewijzen. Helemaal als je werkt op basis van resultaatsturing. Misschien moeten we ons toezicht hier vanaf een andere kant aanvliegen. Dus niet vanuit de cliënt, de kwaliteit of het resultaat, maar goed kijken waarom de winsten of rendementen hoger zijn dan gemiddeld. Geld verdienen en winst maken mag, ook binnen dit domein. Het is aan ons om ervoor te waken dat dit niet ten koste gaat van de zorg.’
In het rapport staan maar liefst 63 fraudetactieken, waarvan Jan-Willem er veel herkent uit zijn dagelijkse praktijk. ‘Neem het ronselen van cliënten. Wat je bijvoorbeeld ziet is dat malafide zorgaanbieders op zoek gaan naar vooral jongvolwassenen met psychische problemen, een verslaving en vooral een zeer zwak netwerk, waarbij ze de woon- en zorgbehoefte kunnen combineren. Ze minimaliseren de noodzakelijke zorg en betalen de huur uit het zorgbudget. Niet te tolereren natuurlijk. Maar ook weer lastig om aan te pakken. Cliënten zijn vaak heel tevreden met een dak boven hun hoofd, een boterham, blowtje en biertje, zeker als je dat vergelijkt met waar ze vandaan komen. Sluit de gemeente zo’n instelling, dan ontstaat er een groot woonprobleem. Een goed voorbeeld van de delicate praktijk van toezicht en handhaving. Maar ook een voorbeeld dat laat zien dat we vol moeten inzetten op meerdere aspecten, zoals preventie, een goede indicering en inkoop.’
Voor de aanpak van zorgfraude beschikt Jan-Willem sinds september vorig jaar over 5,25 fte voor toezicht, één coördinator en één beleidsmedewerker. Jan-Willem: ‘Naast het uitvoeren van onderzoeken naar rechtmatigheid en in samenwerking met de GGD naar kwaliteit, zorgen we dat we continu in verbinding staan met alle betrokkenen binnen de gemeente. Wij zoeken daarbij echt onze weg naar de voorkant. Zo willen we bij alle wijkteams een dag per week een toezichthouder plaatsen, als vraagbaak en klankbord. Daarnaast werken we aan een inkoopbeleid waarin meer aandacht is voor de screening van aanbieders. Ook hebben wij als team nauw contact met onze contractmanagers over signalen bij aanbieders. Zij kunnen – onder de vlag van relatiebeheer – het goede gesprek voeren over vermoedelijke onrechtmatigheden.’
Jan-Willem beseft dat zijn team op dit moment vooral in actie komt als het eigenlijk al te laat is. ‘In deze positie moeten we onrechtmatige situaties stoppen, maar er ook voor zorgen dat we preventief leren van wat we aantreffen.’
De Tilburgse werkwijze sluit aan bij een van de belangrijke aanbevelingen in het rapport: zorg voor een stevige positionering van preventie en bestrijding van zorgfraude in de hele organisatie, van bestuur tot toegang. Wat ook in de aanbevelingen naar voren komt, is het versterken van de samenwerking en informatie-uitwisseling tussen betrokken ketenpartners. Jan-Willem ziet dat de huidige samenwerking te veel gefragmenteerd en te weinig versterkend is. ‘Daar valt in combinatie met informatie-uitwisseling echt nog veel winst te behalen.’
Jan-Willem denkt ook graag alvast een paar stappen vooruit. ‘Datasturing biedt enorm veel mogelijkheden als het gaat om goede en betaalbare zorg op de juiste plek. Zou het niet mooi zijn als we beschikken over een datasysteem waarmee een zorgaanbieder eenvoudig kan aantonen dat hij de gevraagde kwaliteit heeft geleverd? Of dat je op basis van data met meerdere partners daar kunt ingrijpen waar morgen of overmorgen de meeste schade dreigt te ontstaan. Op die manier kunnen we aanbieders met goede bedoelingen tijdig bijsturen en de louter op geld beluste fraudeurs en criminele netwerken buiten de deur houden of vroeg in het proces de pas afsnijden. Zo behoeden we onze kwetsbare burgers voor een hoop narigheid.’
