In een complexe en veranderlijke maatschappelijke context moeten gemeenten steeds vaker buiten hun eigen grenzen kijken om een breed scala aan uitdagingen aan te pakken. Hier komt de intergemeentelijke samenwerking in beeld. Door samen te werken kunnen gemeenten hun krachten bundelen, efficiëntie vergroten en kennis en expertise delen.
Maar om deze samenwerkingen effectief te maken, is een solide governance-structuur essentieel. Het sociaal domein is in dat verband een belangrijk gebied waarin gemeenten (moeten) samenwerken om het welzijn van hun burgers te bevorderen. Gezondheid overstijgt louter medische zorg en omvat aspecten zoals preventie, welzijn, participatie en sociale inclusie. Intergemeentelijke samenwerking op dit vlak kan resulteren in een holistische benadering die leidt tot betere gezondheidsresultaten voor alle inwoners. Gemeentelijke samenwerking op dat vlak is daarbij in toenemender mate minder vrijblijvend. Zo stuurt de rijksoverheid, maar ook de gemeenten zelf via de VNG op duurzame en integrale regionale samenwerking rond het sociaal domein.
In de context van intergemeentelijke samenwerkingen verwijst governance naar het geheel van afspraken, processen, regels en structuren die richting geven aan de samenwerking en waarborgen dat doelen worden bereikt. Goede governance zorgt ervoor dat verantwoordelijkheden duidelijk zijn, besluitvorming transparant is en conflicten effectief worden beheerd.
De impact van intergemeentelijke samenwerkingen is groot. Ze hebben invloed op beleidskeuzes, financiële middelen en de kwaliteit van dienstverlening aan burgers. Dit maakt het des te belangrijker om de spelregels van deze samenwerkingen duidelijk te definiëren.
Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden: Door duidelijke afspraken te maken over wie waarvoor verantwoordelijk is, kunnen taken efficiënt worden uitgevoerd en overlappen of hiaten worden voorkomen.
Transparantie: Goede governance zorgt voor helderheid in besluitvormingsprocessen, wat vertrouwen wekt bij de betrokken gemeenten en hun inwoners.
Risicobeheer: Samenwerkingen brengen risico's met zich mee, zoals financiële risico's of risico's op het gebied van kwaliteit. Een gestructureerde aanpak helpt deze risico's te identificeren en te beheersen.
Integratie van diensten: Een van de grootste uitdagingen in het gezondheids- en sociaal domein is de fragmentatie van diensten. Burgers hebben vaak te maken met verschillende organisaties voor hun zorg- en welzijnsbehoeften. Door gemeentelijke samenwerking kan er een meer regionaal geïntegreerde en gecoördineerde dienstverlening worden aangeboden, wat niet alleen efficiënter is, maar ook zorgt voor een betere ervaring voor de burger.
Ondanks de voordelen kunnen er ook uitdagingen opduiken:
Verschillende culturen en werkwijzen: Elke gemeente heeft zijn eigen cultuur en manier van werken. Dit kan leiden tot wrijving en misverstanden.
Politieke verschillen: Samenwerkende gemeenten kunnen verschillende politieke samenstellingen hebben, wat invloed kan hebben op beleidskeuzes en prioriteiten.
Complexiteit: Hoe meer gemeenten betrokken zijn bij een samenwerking, hoe complexer de governance kan worden.
Verschillen in grootte tussen gemeenten: Grotere gemeenten kunnen over meer middelen en infrastructuur beschikken, terwijl kleinere gemeenten wellicht meer flexibel zijn en beter in staat zijn om specifieke lokale behoeften te identificeren. Het vinden van een balans waarbij elke gemeente zijn unieke sterktes kan inzetten zonder dat er een gevoel van overheersing of marginalisering ontstaat, is cruciaal. Hierbij is het belangrijk om te accepteren dat er verschillen in grootte zijn en met elkaar het gesprek aan te gaan over hoe hiermee om te gaan.
De manieren waarop gemeenten kunnen samenwerken zijn divers en variëren in complexiteit en formaliteit. Eén veelvoorkomende methode is via dienstverleningsovereenkomsten, waarbij specifieke diensten of taken worden uitgewisseld of gedeeld. Een meer formele en gestructureerde bestuursrechtelijke benadering is de oprichting van Gemeenschappelijke Regelingen (GR's). Er zijn verschillende typen GR's zoals o.a. de centrumregeling, het gemeenschappelijk openbaar lichaam en de bedrijfsvoeringsorganisatie et cetera.
In de meer privaatrechtelijke sfeer zijn er andere opties zoals een stichting of een overheids-b.v. Deze kunnen elk variëren in hun zwaarte, afhankelijk van de behoeften en voorkeuren van de deelnemende gemeenten. Alle opties hebben voor- en nadelen en de keuze voor een optie dient plaats te vinden in een gedegen en gedragen proces.
Echter, zoals met veel intergemeentelijke initiatieven, komen er uitdagingen naar voren wanneer er verschillen zijn in de grootte en/of beschikbare capaciteit van de deelnemende gemeenten. Grote gemeenten met een uitgebreidere doelgroep kunnen geneigd zijn om een dominantere rol in de samenwerking te spelen, terwijl kleinere gemeenten mogelijk het gevoel hebben dat hun belangen en die van hun inwoners over het hoofd worden gezien.
Dit kan leiden tot spanningen en het gevoel van onevenwichtigheid in de machtsverdeling. Een goede governance-structuur met heldere afspraken over hoe er bijvoorbeeld gezamenlijke beslissingen genomen worden en/of met welke stemverhoudingen is daarbij van groot belang.
Daarnaast is het ook essentieel om een evenwicht te vinden tussen de autonomie van elke deelnemende gemeente en de noodzaak van enige uniformiteit in de aangeboden diensten. Dit zorgt ervoor dat alle inwoners, ongeacht hun woonplaats, toegang hebben tot kwalitatieve zorg en ondersteuning, terwijl gemeenten toch in staat blijven om specifieke programma's aan te bieden die aansluiten bij de unieke behoeften van hun gemeenschap. Harmonisatie van processen waar mogelijk en wenselijk is daarvoor vaak een belangrijke randvoorwaarde.
Het is daarom belangrijk dat er in de vorming van dergelijke samenwerkingsverbanden duidelijke afspraken worden gemaakt die rekening houden met zowel de behoeften van grotere gemeenten als de belangen van kleinere. Het gaat immers niet alleen om aantallen; elke gemeente heeft de verantwoordelijkheid om haar inwoners te vertegenwoordigen, ongeacht haar grootte.
Naast een goed gestructureerde samenwerking is het ook essentieel om een cultuur van vertrouwen en wederzijds respect te bevorderen. Dit gaat verder dan formele overeenkomsten en raakt aan de kern van de intermenselijke relaties binnen en tussen de deelnemende gemeenten. Training, teambuilding en regelmatige communicatie kunnen hierbij van onschatbare waarde zijn. Door een solide basis van vertrouwen te creëren, kunnen gemeenten de uitdagingen van samenwerking aangaan met een gedeeld begrip en een gezamenlijke toewijding aan het welzijn van alle betrokken inwoners.
Binnen de dynamiek van intergemeentelijke samenwerking is vertrouwen altijd erkend als een cruciaal, maar ietwat ontastbaar, element. Echter, in recente jaren is het vakgebied van vertrouwen verder geëvolueerd en geformaliseerd. Wetenschappers en organisatie-experts hebben toenemend onderzoek verricht naar methoden om vertrouwen niet alleen kwalitatief maar ook kwantitatief te evalueren.
In de context van intergemeentelijke samenwerkingen is het hebben van deze objectieve inzichten in vertrouwen uiterst waardevol. Het stelt gemeenten in staat om niet alleen op basis van gevoel, maar ook met harde data te werken aan het versterken van de onderlinge relaties en daarmee de effectiviteit van hun samenwerkingsverbanden te verhogen. Het is een stap vooruit in het professioneel managen van een van de meest cruciale aspecten van succesvolle samenwerking: het bouwen en onderhouden van wederzijds vertrouwen.
Als laatste eindigen we eigenlijk met waar eenieder mee zou moeten beginnen, namelijk de vraag wat bindt ons in de samenwerking en wat willen wij als deelnemers daarmee bereiken. Hoe concreter dit wordt geformuleerd en wordt gedragen, hoe eerder er overeenstemming wordt bereikt over alle eerdergenoemde onderwerpen.
Intergemeentelijke samenwerking biedt gemeenten de kans om gezamenlijk te werken aan het welzijn van hun burgers op een manier die de individuele capaciteiten van elke gemeente overstijgt. Een doordachte governance, gebaseerd op een weloverwogen keuzeproces op het beoogde doel van de samenwerking met daarbij voldoende aandacht voor elkaars belangen, gebaseerd op vertrouwen, is hierbij essentieel om ervoor te zorgen dat samenwerkingen zowel effectief als inclusief zijn.
