Het sociaal domein en de kever van Kafka

De kever van Kafka
In het boek de gedaanteverwisseling (Die Verwandlung) van Franz Kafka wordt Gregor Samsa op een dag wakker en komt hij erachter dat hij ’s nachts veranderd is in een enorme kever. Dat is uitermate ingewikkeld, want eenmaal op zijn rug gerold is hij volledig hulpeloos en kan hij niet meer zelf terugrollen. Gregor vraagt zich steeds af waarom hij toch in een kever is veranderd. Wat heeft hij fout gedaan? Zijn familie heeft geen idee wat ze met hem aan moeten en besluiten dat ze van hem af willen. Gregor Samsa begrijpt dat en besluit zelf te sterven. Een tragische afloop van een totaal onverwachte verandering.

Wat heeft een kever met het sociaal domein te maken?
In het boek transformeert Gregor Samsa, in de echte wereld transformeert de maatschappij. Gelukkig niet zo onverwacht en rigoureus als Gregor, maar we moeten toch zien te voorkomen dat de gemeente op een dag ‘ontwaakt’ en ontdekt dat ze in een kever is veranderd. Een kever waarvan niemand weet wat hij er mee aan moet en die ook geen enkel bestaansrecht voor zichzelf ziet.
Door het woud aan regels, opgenomen in de wetten die de gemeente moet uitvoeren, is de overheid nu vrij log. Als maatschappij zijn we behoorlijk wantrouwend, zeker als het gaat om mensen met een uitkering. De reactie van de politiek hierop is om steeds meer dicht te timmeren met regelgeving, waardoor de regelvrije ruimte voor gemeenten wordt beperkt. Die grondhouding van wantrouwen botst met de rol die gemeenten de komende jaren moeten uitvoeren als gevolg van de drie decentralisaties, namelijk het faciliteren van initiatieven van burgers en het mogelijk maken dat mensen regisseur zijn van hun eigen leven. Daarvoor moet de gemeente juist leren loslaten en vertrouwen op de burger. Loskomen van de regels en kijken naar de beoogde resultaten. 

Grassprieten van 4 cm
Dat loslaten moeilijk is blijkt uit het volgende voorbeeld. De gemeente waar ik woon vond het maaien van het gras in het plaatselijke speeltuintje te duur en kondigde aan dat het betegeld zou worden. Wij als omwonenden boden aan om het gras te maaien voor de gemeente. Dat was akkoord en drie dagen later viel tot onze grote verbazing een overeenkomst in de bus met de meest wonderlijke eisen. Het gras moest wekelijks worden gemaaid (ook in de zomervakantie!), het afval wekelijks uit het grasveld verwijderd en op de juiste wijze gescheiden in de kliko’s van de omwonende worden gedeponeerd. Grassprieten diende te allen tijde tussen de 3 en 5 centimeter lang te zijn. Waarom haal ik dit voorbeeld aan? Het is bij uitstek een manier om een burgerinitiatief in de kiem te smoren. Toch is deze reactie logisch in het oude denken, waarin beheersing centraal staat. Een andere optie was geweest om een jaar later te gaan kijken of het er nog een beetje toonbaar uitzag. Dat creëert meer verantwoordelijkheidsgevoel en dus een grotere kans op succes!

Liever een vlinder dan een kever
Zoals gezegd hoeft deze transformatie gelukkig niet in één nacht te gebeuren. Daar werden in het boek alle partijen ongelukkig van en dit leidde zelfs tot een heel tragisch einde. Het is prima om een tijdje in een cocon te kruipen en je te bezinnen op een nieuwe werkwijze. Loslaten en vertrouwen betekent namelijk niet dat de gemeente helemaal achterover kan leunen. Zij blijft er verantwoordelijk voor dat burgers toegang hebben tot voldoende en kwalitatief goede voorzieningen. Ook als ze die niet zelf leveren en organiseren, zullen ze toch moeten monitoren of de burger krijgt wat hij nodig heeft.  Misschien wel nog belangrijker is de rol die de gemeente speelt bij burgers die zelf (tijdelijk) niet in staat zijn om zelf iets te organiseren. Daarvoor is een goede informatievoorziening nodig en vooral heel veel vertrouwen!

Eerdere blogs van mr. Evelien Meester van Stimulansz

• Verdringing op de arbeidsmarkt

• Bijstandsgerechtigden niet geschikt als gastheer vluchteling?

• Democratie 2.0

• Handhaving en zachte heelmeesters

• Is een onvoorwaardelijk basisinkomen juridisch mogelijk?

• Wat hebben sociale diensten met voetballers en zangers?

• Werken naast de bijstand: drama of zegen?

• De gemeente als oplossing en oorzaak van armoede

• Balanceren tussen zorgplicht voor kwetsbare burgers en kostenbewustzijn - deel 2

• Balanceren tussen zorgplicht voor kwetsbare burgers en kostenbewustzijn

• Onderzoek naar vermogen in het buitenland: discriminatie of niet?

• Hennepkwekerij: waar ligt de grens tussen kweken voor eigen gebruik en professioneel kweken?

• Vereenvoudiging beslagvrije voet