Jongeren zijn vatbaar voor misleidende informatie op sociale media. Maar inzichten uit de ontwikkelingspsychologie tonen aan dat ze ook sterke kanten hebben die weerbaarheid bevorderen. In een nieuw onderzoek van ontwikkelingspsycholoog Ili Ma worden onderzoekers en scholen handvatten geboden om samen misinformatie tegen te gaan.
Jongeren groeien op in een digitale wereld waarin sociale media een vast onderdeel zijn van het dagelijkse leven. Ze onderhouden vriendschappen online, volgen het nieuws via hun tijdlijn en nemen deel aan maatschappelijke discussies. Toch betekent ‘altijd online’ zijn niet dat ze automatisch ook in staat zijn om misinformatie te herkennen of te weerstaan.
Nieuw onderzoek, onder leiding van Ili Ma en gepubliceerd in Nature Human Behaviour, laat zien dat de adolescentie, de overgang van kind naar volwassene, een belangrijke fase is om weerbaarheid tegen misinformatie te ontwikkelen. De onderzoekers benadrukken dat de sociale, emotionele en cognitieve veranderingen in deze levensfase invloed hebben op hoe jongeren omgaan met informatie online. ‘Jongeren gebruiken andere platforms dan volwassen, volgen andere soorten accounts en hechten veel waarde aan wat hun vrienden of favoriete influencers vinden,’ vertelt Ma. ‘Dat maakt hen kwetsbaar voor misinformatie, maar biedt ook kansen om hun digitale veerkracht te versterken.’
In de adolescentie draait veel om identiteit en erbij horen. Jongeren zoeken daarom vaak naar de meningen en ervaringen van hun leeftijdsgenoten. Op sociale media worden die volop gedeeld in video’s en verder verspreid via likes en volgers. Sociale media geven echter vaak een vertekend beeld, doordat misleidende, sensationele en extreme berichten de meeste aandacht krijgen. Dat kan jongeren vatbaarder maken voor misinformatie. Toch kan diezelfde sociale gevoeligheid ook positief uitpakken, benadrukken de onderzoekers. Wanneer eerlijkheid en feitelijke juistheid binnen een groep als belangrijk worden gezien, kunnen jongeren elkaar juist stimuleren om zorgvuldig met informatie om te gaan.
Jongeren reageren vaak sterker op emotionele boodschappen dan volwassenen. Misinformatie speelt daar handig op in, door emoties als angst of verontwaardiging op te wekken. Tegelijkertijd zoeken jongeren eerder naar positieve en inspirerende content. Die voorkeur kan bescherming bieden tegen negatieve misinformatie waar volwassenen wel gevoelig voor zijn. Het vergroot echter ook de kans dat ze positieve misinformatie, zoals motiverende wellnesstrends en “hacks”, eerder als betrouwbaar zien.
Ook op cognitief gebied is de adolescentie een periode van groei. Jongeren leren kritisch na te denken en te reflecteren, vaardigheden die essentieel zijn voor digitale weerbaarheid. Omdat dit nog volop in ontwikkeling is, vertrouwen adolescenten vaak op intuïtie of herkenning, waardoor herhaalde informatie al snel geloofwaardig lijkt. Gelukkig maakt hun nieuwsgierigheid en leergierigheid jongeren ook juist ontvankelijk voor onderwijs dat kritisch denken en mediavaardigheden stimuleert.
Het onderzoek biedt verschillende aanknopingspunten voor ouders, scholen en beleidsmakers die jongeren willen helpen om beter met misinformatie om te gaan. Door met lesprogramma’s nieuwsgierigheid en eigen initiatief te stimuleren, kunnen jongeren zelf ontdekken waar informatie vandaan komt en hoe algoritmes hun tijdlijn beïnvloeden. Ook ouders kunnen een belangrijke rol spelen door open in gesprek te gaan over online ervaringen. Wanneer jongeren actief betrokken worden bij oplossingen, groeit hun autonomie om bij te dragen aan een gezonde digitale cultuur.
Maak onderwijs leeftijdsgericht
Veel lesprogramma’s over misinformatie zijn ontwikkeld voor volwassenen. Bij jongeren is het belangrijk aan te sluiten bij hun nieuwsgierigheid en behoefte aan autonomie. Laat hen zelf uitzoeken waar informatie vandaan komt, hoe algoritmes hun tijdline beïnvloeden en waarom kritisch denken belangrijk is.
Geef jongeren een stem
Jongeren willen graag positief bijdragen aan de samenleving en maken zich ook zorgen om misinformatie. Omdat jongeren sterk worden beïnvloed door leeftijdsgenoten, werken interventies die positieve groepsnormen benadrukken het best. Denk aan klasgesprekken, peerprojecten of jongerenambassadeurs die betrouwbare informatie en factchecking stimuleren.
Leer jongeren hun aandacht te sturen
Niet elke misleidende bewering hoeft te worden weerlegd. Jongeren kunnen leren om twijfelachtige bronnen te negeren en hun online omgeving bewust te beheren, door dubieuze accounts te dempen of schermtijd te beperken.
Maak manipulatie zichtbaar
Laat zien hoe misinformatie werkt, bijvoorbeeld door te tonen hoe emotie of schijnexpertise wordt ingezet om te overtuigen. Oefeningen met realistische voorbeelden van veelgebruikte online platforms maken dit herkenbaar en effectief.
Bouw aan vertrouwen in journalistiek
Weerbaarheid gaat niet alleen om twijfel, maar ook om weten wat wél betrouwbaar is. Jongeren leren veel van inzicht in hoe journalistiek werkt en hoe dit verschilt van influencer content.
Betrek ouders actief
Ouders versterken digitale veerkracht door online onderwerpen open te bespreken, nieuwsgierige vragen te stellen en kritisch denken te demonstreren. Dat werkt het best als zij zelf digitaal vaardig zijn en zonder oordeel het gesprek aangaan.
Ontwikkel interventies samen met jongeren
Effectieve programma’s sluiten aan bij de online leefwereld van jongeren. Door ze te betrekken in het ontwerpen en testen van lesmateriaal, voelen jongeren zich gehoord en mede-verantwoordelijk voor een gezondere digitale cultuur.
De onderzoekers benadrukken dat het beschermen van jongeren tegen misinformatie verder gaat dan het corrigeren van onjuiste overtuigingen. Het gaat om het versterken van kritisch denken, empathie en verantwoordelijkheidsgevoel in het digitale tijdperk. ‘We moeten jongeren niet zien als passieve ontvangers van informatie,’ zegt Ma. ‘Ze spelen zelf een actieve rol in het vormgeven van een betrouwbare digitale samenleving. Door hen de juiste kennis en vaardigheden te geven, versterken we niet alleen hun eigen veerkracht, maar ook die van de samenleving van geheel.'
