De ouderenzorg moet drastisch veranderen. Minister Helder heeft een aanzet gegeven met een visie op de ouderenzorg. Voor ze deze visie kon realiseren, viel het kabinet: wat heeft Rutte IV bereikt op ouderenzorg? En wat moet een volgend kabinet oppakken? PONT | Zorg & sociaal sprak met Anneke Westerlaken, voorzitter van de brancheorganisatie van de ouderenzorg ActiZ.
‘Dit kabinet begon met de publicatie van het regeerakkoord, en daar stonden dingen in waar wij ons nogal over verbaasden. Of liever gezegd, er ontbraken onderwerpen die we hadden verwacht’, zegt Westerlaken. ‘Er stond namelijk niks in over de vergrijzing en wat dat betekent voor de samenleving. Er was weinig aandacht voor de demografische ontwikkeling en het effect dat dat op de zorg gaat hebben. We misten echt een visie daarop.’
Daarnaast miste ActiZ een goede beloning voor zorgmedewerkers in de begroting. ‘Toen Rutte III demissionair was, is er voor Prinsjesdag 2021 675 miljoen begroot om iets te doen aan de koopkracht van zorgmedewerkers. Dat leek ons een mooie eerste stap om het salarisgat van 6 tot 9 procent te dichten dat er is tussen zorgmedewerkers en mensen die op vergelijkbare functies in andere sectoren werken. Maar in het regeerakkoord was daar niks van terug te vinden.’
Vervolgens werd Conny Helder aangesteld als minister voor langdurige zorg. Helder, die daarvoor bestuurder was van ouderenzorgorganisatie Tante Louise, kende de ouderenzorg goed. Dit kabinet belegde langdurige zorg bij een minister, waar het dossier voorheen meestal bij een staatssecretaris belegd was. ‘Dat ze langdurige zorg bij een minister hadden belegd, was wel een signaal dat ze langdurige zorg een belangrijk onderwerp vonden’, aldus Westerlaken. Helder praatte mee met de ministerraad en stond op hetzelfde niveau als Hugo de Jonge, die de opdracht en ambitie had om de woningbouw vlot te trekken.’
Toch is het moeilijk om aan te wijzen welk effect het ministerschap heeft gehad op de ouderenzorg en of Helder meer bereikt heeft dan een staatssecretaris zou hebben gedaan. ‘Dat is moeilijk meetbaar.’
Waar Helder wel mee kwam, was een visie voor de ouderenzorg in de vorm van de WOZO, het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen. Opgesteld samen met ouderenorganisaties, patiëntenorganisaties, mantelzorgorganisaties, verzekeraars, beroepsorganisaties en ActiZ. ‘De WOZO is een mooi visiedocument, met beleidsvoornemens waar bijna alle issues rondom de ouderenzorg en vergrijzing inzitten. Daar zijn we heel blij mee. Maar door de korte periode dat het kabinet geregeerd heeft, is ze nog niet toegekomen aan het waarmaken van dit beleid. Het is de vraag of het doorgang gaat vinden nu het kabinet demissionair is.’
Minder blij was ActiZ met de mededeling van Helder dat het aantal verpleeghuisplekken in Nederland bevroren wordt; er komen geen extra plekken bij. En dat terwijl het aantal mensen dat recht heeft op zo’n plek, omdat ze hulpbehoevend zijn, groeit. Westerlaken: ‘We snappen heel goed dat je daarnaartoe wil. De meeste ouderen wíllen ook het liefst thuis blijven wonen. En we hebben niet voldoende personeel om de groeiende groep hulpbehoevende ouderen de zorg te geven die we ze nu geven. Maar de randvoorwaarden om het aantal verpleeghuisplekken te bevriezen zijn er niet. Als iemand een indicatie krijgt voor een verpleeghuis, heeft diegene nu wettelijk recht op verblijf. Er is geen goede mantelzorgondersteuning en er zijn niet voldoende woningen waar mensen in kunnen blijven wonen.’
Nu het kabinet gevallen is, moet de Tweede Kamer besluiten welke onderwerpen controversieel verklaard worden en welke niet. Een demissionair kabinet heeft geen mandaat om verder te regeren. Het mag geen nieuw beleid ontwikkelen, alleen staand beleid uitvoeren. Hierover voert de Tweede Kamer in september debat.
Een grote groep veldpartijen hebben opgeroepen om het Integraal Zorgakkoord niet-controversieel te verklaren en verder te gaan met deze afspraken. ActiZ ondertekende deze oproep. Wat betreft de WOZO zit het iets anders: ‘Daarin staat dat de langdurige zorg forse kortingen krijgen. Dat kan op termijn misschien wel, maar zonder voldoende woningen en mantelzorgondersteuning gaat dat vooral problemen opleveren. Als de wet niet wordt veranderd, en mensen dus wettelijk recht hebben op een verblijfplek, dan kan je de Wlz niet korten’, legt Westerlaken uit.
Ondertussen schrijven alle politieke partijen nu aan hun verkiezingsprogramma’s. Wat ActiZ betreft moeten alle partijen een visie hebben op de vergrijzing. ‘De vergrijzende samenleving is, net als het klimaat of de woningbouw, een van de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken’, stelt ActiZ in een brief die ze in juli naar de Tweede Kamer stuurde.
Westerlaken: ‘Het vergrijzingsvraagstuk mag niet alleen een vraagstuk zijn van de zorg. Het is een vraag die ons allemaal aangaat. Daarom moeten we aandacht besteden aan hoe wij de samenleving van de toekomst voor ons zien.’
Die invulling is natuurlijk aan alle partijen zelf. ‘Al heb ik nog geen enkele partij gehoord die er oké mee is dat straks een op de vier mensen werkt in de zorg. Of zelfs een op de drie, zoals uit het WRR-rapport kwam.’
Voor een volgende bewindspersoon voor langdurige zorg hoopt Westerlaken op een minister met lef. ‘Iemand die durft te benoemen dat de zorg gaat veranderen. Dat ouderen niet meer de zorg zullen krijgen die we nu gewend zijn te geven en krijgen. En ik hoop dat die minister ervoor kan zorgen dat ook andere ministeries ervan doordrongen raken dat vergrijzing ook andere sectoren gaat raken.’
