De afgelopen weken kwamen veel gegevens beschikbaar over de grote reductie van de reguliere vraag naar zorg in ziekenhuizen(1). Sociaalweb publiceerde reeds over de vraaguitval in de eerste lijn en de ggz.(2) Voorlieden uit deze sectoren benadrukten in talkshows nogal eens deze relaties: 1. door deze vraaguitval gaat de volksgezondheid omlaag. 2. De vraaguitval leidt tot financiële tekorten. De enige oplossing is dan: we hebben meer geld nodig. Deze benaderingen zijn terecht maar eenzijdig. Er is wellicht ook sprake van overbodige zorg die wegvalt. En als de financiële ruimte voor de reguliere zorg krap blijft, zijn er dan wellicht manieren om beter te selecteren wie wel en niet voor een fysiek spreekuur of behandeling in aanmerking komt? Dit artikel gaat in op die andere aspecten van het belang voor de volksgezondheid en eigen financiën.
Een verhaal houden dat jou goed uitkomt, is maatschappelijk geaccepteerd. Advocaten die alleen de pro-argumenten noemen voor strafverlichting van hun cliënt, krijgen niet het verwijt dat zij liegen. Zij brengen het belang van hun cliënten naar voren. Politici met een betoog dat mondkapjes tegen besmetting nodig zijn, zijn eenzijdig als zij verzwijgen dat wetenschappelijk onderzoek daarover geen uitsluitsel biedt. Zij profileren zich dan ten opzichte van het uitbraakteam en de bewindspersonen. Zij krijgen met een eenzijdig verhaal geen motie van wantrouwen. Maar wie in de kamer echt liegt, krijgt iedereen over zich heen. Voorlieden van zorgaanbieders, die de vraaguitval alleen belichten vanuit de volksgezondheid of financiële aspecten, komen ermee weg als ze andere aspecten weglaten.
In diverse vakgebieden komt die eenzijdige benadering op een positieve manier naar voren. In de marketing is sprake van unique selling points, die de klant aanspreken zonder ook aanwezige negatieve aspecten te benoemen. In mijn politieke carrière (Gemeenteraadslid in Utrecht 1974- 1984) kwamen twee begrippen steeds naar voren: good reasons en real reasons. De eerste doen het goed bij de bevolking en de eigen achterban. De tweede betreffen het loslaten van eigen standpunten omdat bijvoorbeeld een coalitie niet mag vallen.
In de gezondheidseconomie en communicatiewetenschappen vormt priming een centraal begrip.(3) Hierbij gaat het erom (spreek)woorden te gebruiken die goed in het gehoor liggen. In deze coronatijd is het woord samen zo’n woord. Dat is eenzijdig, als wordt weggelaten dat vooral lagere inkomensgroepen van deze crisis te lijden hebben. Tenslotte heeft de volksmond ook zegswijzen over verhalen die goed uitkomen. Enkele woorden zijn smoesjes, voorwendsels en uitvluchten. Spreekwoorden zijn: Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt en ook Recht praten wat krom is. Dat laatste was een sport in mijn gymnasiumtijd bij de paters Jezuïeten.
In wetenschappelijk onderzoek is het eenzijdig belichten van resultaten een doodzonde. De artikelen van mijn promovendi en mijzelf bevatten altijd een paragraaf Limitations of the study. Daarin wordt de generaliseerbaarheid van de resultaten ingeperkt en ruimte geboden voor andere verklaringen dan die van de onderzoeker. Bovendien, wie een artikel aanbiedt aan een redactie moet onmiddellijk verklaren dat er geen sprake is van belangenverstrengeling.
In de coronatijd wordt de macht van wetenschappers groter: het outbreakteam en het RIVM zijn thans gezaghebbend en treden samen met de regering op in bijvoorbeeld persconferenties. Die verwetenschappelijking van beleidsvoorbereiding begon al eerder. Johan Remkes, Hans Borstlap en Wouter Bos stopten in 2019 met polderen. Zij brachten rapporten uit over respectievelijk klimaatopwarming, arbeidsvoorwaarden en zorg voor zelfstandig wonende ouderen. In hun commissies zaten leden op persoonlijke titel, veelal wetenschappers en andere deskundigen. Hun rapporten kregen grote aandacht van massamedia en vakpers. Politieke partijen ontvingen de rapporten welwillend. Elders ging ik hier al uitvoerig op in.(4) Nu ik dat stuk van toen weer even ter hand neem, betrap ik mij wel op enig wishful thinking.
Voorlieden van brancheorganisaties doen er goed aan om pleidooien voor hun zorgsector beter te onderbouwen. Geef maar aan of die op 50 procent kennis berusten of vooral eigen ervaringen zijn. Laat in ieder geval andere verklaringen en oplossingen in het verhaal aan bod komen. Een goed voorbeeld hiervan gaven MDL-arts Wink de Boer en Geert van den Enden, stafvoorzitter en algemeen directeur van Bernhoven. Zij deden dat op 31 maart in een rondzendbrief.(5) Hun ziekenhuis bleek in een hotspot te liggen van de uitbraak van het coronavirus. Het moest als eerste in Nederland een crisisorganisatie optuigen om de grote aantallen patiënten met COVID-19 te kunnen helpen. De reguliere zorg moest volledig worden afgebouwd om op te schalen in de coronazorg. Zij pleiten in hun brief van 31 maart niet voor alleen voor herstel van de reguliere zorg en om meer geld, maar De Boer en Van den Enden zeggen ook: De afgelopen jaren zaten we te veel aan de kant van overbehandeling, in de toekomstige jaren moeten we juist meer de andere kant op bewegen. We zullen de schaarse middelen zinniger moeten inzetten en defensieve geneeskunde met overdiagnostiek moeten terugdringen. Zij attenderen op de mogelijkheid om nu snel naast coronaziekenhuizen ook ‘coronavrije’ ziekenhuizen in te richten. In deze laatste instellingen kan alvast de meest nijpende achterstallige zorg weer opstarten.
Wetenschappelijk onderzoekers kunnen helpen om de uitspraken van voorlieden beter te onderbouwen. In mijn blog van 11 mei voor Sociaalweb gaf ik zes stappen aan om gevolgen van de coronacrisis voor zorgaanbieders beter in kaart te brengen.(6) Een van de zes betreft de uitval van de reguliere vraag. Beste lezer, zie dit als een suggestie van een onderzoeker aan het veld om meer beleidsvoorbereidende studies te doen. Ik beperk mij tot twee andere suggesties die uit te voeren zijn met geld van het recent gelanceerde coronaprogramma van Zonmw.(7)
1. Een minutieuze vergelijking van de reguliere vraag naar zorg in 2018 en 2019 met die in het coronajaar 2020 maakt duidelijk welke vraag precies uitviel. Waren dit vooral acute zorgvragen (ernstig probleem) of vielen alleen nacontroles op poliklinieken uit (minder erg)? Door een steekproef onder weggebleven patiënten in 2020 kunnen onderzoekers zich een beeld vormen van de geleden gezondheidsschade en van beweegredenen om weg te blijven. Wellicht is in een simulatiemodel te onderzoeken of de suggestie over coronavrije en speciale coronaziekenhuizen van De Boer en Van de Enden onzin is of hout snijdt.
2. Wat opvalt, is dat triage via beeldbellen op poliklinieken en huisartsenposten de vraag naar acute zorg op een verantwoorde manier kan terugdringen. Dit blijkt zowel in Denemarken(8), in een ggz-pilot(9), als bij een huisartsenpost in Amersfoort.(10) Belangrijk is dat een patiënt met behulp van een intelligente vragenlijst zijn gezondheidsklacht omschrijft en eventueel een foto meestuurt van bijvoorbeeld een verwonding. Artsen of andere zorgprofessionals checken de antwoorden, vragen door via een beeldbel-consult of kiezen toch voor een klassiek consult. Zo’n aanpak creëert extra-mogelijkheden om voortaan reguliere zorg overeind te houden bij een tweede golf van het coronavirus of bij een uitbraak van een ander virus.
Kortom, beste voorlieden van het sociale en medische domein: houd verhalen over je sector, vraag om meer geld, benoem de sterke én zwakke punten daarin en zeg wat je vindt van andere oplossingen dan die van jou.
Dit artikel is ook terug te vinden in het dossier Coronavirus
1) "Zorgomzet ziekenhuizen daalt met bijna de helft"
2) "Corona-effecten in de GGZ"
3) Het begrip priming
4) "Gezondheidsbeleid, niet meer polderen en kleurboeken"
5) "Ziekenhuizen in het post-covid tijdperk: samenwerken en niet concurreren"
6) "Hoe bereken ik de kosten van corona in de 1e helft van 2020?"
7) "Start onderzoeksprogramma COVID-19 (‘second wave’)"
8) "Naar SEH? Eerst bellen. En dat werkt goed"
9) "Online screening halveert wachtlijsten ggz"
10) "Digitale huisartsenpost: een uitkomst in tijden van Corona"
