Huisarts en specialist ouderengeneeskunde op weg naar integrale ouderenzorg

Guus Schrijvers, Jacobine van der Dussen, Jacqueline Dekker & Stijn Sicking

Activiteiten van de SO in de eerste lijn

Met de recente Handreiking Samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde(5) zetten Verenso en de LHV een traditie voort van het publiceren van inspirerende nota’s voor innovatieve ouderenzorg in de eerste lijn. De handreiking benoemt allereerst vragen die een SO naast de huisarts kan beantwoorden, zoals: vragen rondom medisch beleid of diagnostisering bij patiënten met complexe co- en multimorbiditeit; onbegrepen of plotselinge problemen met mobiliteit, valincidenten, verminderde zelfredzaamheid, wanen, hallucinaties en verwardheid. De handreiking onderscheidt op basis hiervan vier soorten SO-activiteiten: 1. een fysiek of telefonisch consult op verzoek van de huisarts; 2. een consult polyfarmacie; 3. een geriatrische assessment en 4. medebehandeling.

De SO, ook buiten kantooruren

LHV en Verenso bepleiten in de genoemde handreiking dat SO’s deze vier activiteiten ook buiten kantooruren aanbieden, want bijvoorbeeld plotselinge verwardheid van patiënten houdt zich niet aan gewone werktijden. Specialisten ouderengeneeskunde kennen vanouds ANW-diensten binnen verpleeghuizen. Hun 24/7-beschikbaarheid in de eerste lijn is echter nog niet opgelost. Wij signaleren een interessante ontwikkeling van SO's die meewerken op de SEH in het Westeinde Ziekenhuis Den Haag en op de huisartsenpost in Doetinchem. Andere SO’s werken 24/7 in aanleunflats van zorgcentra.

Binnen onze groep van auteurs kwamen gedachten naar voren over ANW-diensten, waarbij SO’s in de regio zich verder verenigen en bestaande samenwerking binnen de verpleeghuizen uitbreiden naar de eerste lijn. Het is niet efficiënt een nieuw systeem van regionale diensten op te zetten, zeker gezien het grote tekort aan specialisten ouderengeneeskunde. Deze samenwerking is ook een deel van de oplossing van de problematiek van de Wet zorg en dwang, voor zover deze wet van toepassing is bij ouderen met dementie.(6)

Wij merken op, dat de beschikbaarheid van de SO buiten kantooruren de acute problemen in de eerste lijn alleen oplost, indien er voldoende opvangmogelijkheden bestaan bij een acute crisis van ouderen. Daaraan is thans een nijpend tekort. De financiering van de opvangbedden speelt een rol bij de keuzes die verpleeghuizen hierin maken: voor leegstaande opvangbedden is geen financiering. Ook is de vindbaarheid van lege bedden een probleem, al hanteren sommige regio’s thans centrale websites van beschikbare lege plekken.

Vele netwerken die onderling verschillen

Een periodiek gezamenlijk cliëntenoverleg per huisartsen-groepspraktijk alsmede een goede acute zorg-regeling, vormen de basis voor de uitoefening van de SO-activiteiten in de Haarlemmermeer. Om beide in te richten keken wij ook naar ontwikkelingen in andere regio’s en bij beleidsinstanties.

Zoals gezegd, bestaan in Nederland 182 netwerken voor integrale ouderenzorg. In alle netwerken spelen (SO’s, naast huisartsen, een belangrijke rol. Het genoemde RIVM-rapport signaleert vele enthousiaste initiatieven. Het noemt als drie belangrijke knelpunten: 1. er is géén structurele financiering; 2. er zijn problemen bij het uitwisselen van gegevens tussen zorgverleners en 3. de verbinding tussen het medisch en sociaal domein scoort onvoldoende.

De SO is in opmars

Over het eerste knelpunt, het ontbreken van structurele financiering, publiceerde de NZA onlangs een Quickscan.(7) Die gaat onder meer over het inkopen door zorgverzekeraars van eerstelijnszorg door SO’s. Enkele conclusies zijn de volgende. Zeven grote zorgverzekeraars (van de tien geënquêteerde) kopen deze zorg in en drie kleine niet. Drie grote zorgverzekeraars hanteren een omzetplafond en vier hanteren een tarief zonder zo’n limiet. Vier van de grote werken ook met nieuwe zorgaanbieders en niet alleen met verpleeghuizen. In totaal contracteerden de zeven zorgverzekeraars 229 zorgaanbieders voor SO-zorg in de eerste lijn. Er is spreiding over het hele land: de SO’s werken in alle regio’s in de eerste lijn, zo toont een landkaart in de Quickscan.

De zorgverzekeraars, aldus deNZa, staan open voor contractering van SO’s via de genoemde integrale netwerken, ook voor de kosten van samenwerkingsuren. Maar de netwerken voldoen vaak niet aan drie governance-eisen: de aanwezigheid van een rechtspersoon en de aanwezigheid van een raad van toezicht. Wij merken op dat het inschakelen van een zorggroep met contracteer-ervaring rond chronische zorg zoals in de Haarlemmermeer aan deze eisen voldoet.

Een wirwar van financiële regelingen

Naast de rechtstreekse inkoop van SO-zorg in de eerste lijn bestaat een wirwar van financiële regelingen voor eerstelijnszorg door SO’s. Wij noemen de regelingen voor eerstelijnsverblijf van de Zorgverzekeringswet (Zvw) alsmede het Volledig Pakket Thuis binnen de Wet Langdurige Zorg. Het zou de NZa en de zorgverzekeraars sieren als zij in dit woud van regelingen gaat snoeien en laat bloeien. Zelf stellen wij voor om alle (para)medische zorg voor ouderen in de eerste lijn te betalen uit de Zvw. Nog beter wellicht, maar moeilijker te realiseren, is het bekostigen van alle medische zorg, ook die in verpleeghuizen en verzorgingshuizen, uit de Zvw. Immers, vele cliënten maken gebruik van parttime en tijdelijke opnamen in deze huizen. Dan wordt continuïteit van SO-zorg mogelijk voor patiënten die deels in de eerste lijn en deels in een zorgcentrum verblijven.

Kortom

Sinds 2007 is de ouderenzorg in de eerste lijn volop in beweging. Geriatriecirkels, pilots, netwerken en brancheorganisaties inspireerden elkaar. Voor de komende jaren staat op de agenda in de Haarlemmermeer en wellicht ook elders: 1. Versterking van de netwerken integrale ouderenzorg; 2. Een vereenvoudiging van de financiële regelingen voor SO’s in de eerste lijn; 3. De introductie van geschikte financiële prikkels voor huisartsen en SO’s om samen te werken; 4. De doorontwikkeling van de 24/7 beschikbaarheid van SO’s en 5. Het beter organiseren van opvangmogelijkheden bij acute crises.

De Zorggroep Haarlemmermeer en de geriatriecirkel dragen graag bij aan het realiseren van samenwerking van huisartsen en SO’s en van integrale ouderenzorg in hun regio. Zij maakten en maken daarbij gebruik van handreikingen en nota’s van hun branche-organisaties en van de NZa. Graag zien wij ook inspirerende voornemens tegemoet van zorgverzekeraars en overheidsinstanties.

Guus Schrijvers is gezondheidseconoom. Jacobine van der Dussen is Kaderhuisarts ouderengeneeskunde in de Zorggroep Haarlemmermeer. Jacqueline Dekker is epidemioloog en specialist ouderengeneeskunde in opleiding SOOL/LUMC. Stijn Sicking is specialist ouderengeneeskunde en regionaal opleider bij Gerion/Amsterdam UMC.