Informatie over mantelzorg en de ondersteuning door de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)

Definitie van mantelzorg

Mantelzorg betreft zorg die vrijwillig wordt verleend door familieleden, vrienden of buren aan een persoon die ondersteuning nodig heeft. Deze zorg kan variëren van praktische hulp bij dagelijkse activiteiten, zoals boodschappen doen en maaltijden bereiden, tot emotionele steun en medische verzorging, zoals het toedienen van medicatie. Mantelzorg vloeit voort uit een bestaande sociale relatie en wordt niet betaald. Het is een cruciale vorm van ondersteuning die bijdraagt aan de kwaliteit van leven van de zorgbehoevende en de druk op professionele zorgverleners vermindert.

 

Wet- en regelgeving mantelzorg

In Nederland zijn de rechten en ondersteuning van mantelzorgers vastgelegd in diverse wetten en beleidsregels. Een belangrijke wet op dit gebied is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

Volgens Artikel 1.1.1. van de Wmo wordt mantelzorg gedefinieerd als: hulp ten behoeve van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen, opvang, jeugdhulp, het opvoeden en opgroeien van jeugdigen en zorg en overige diensten als bedoeld in de Zorgverzekeringswet, die rechtstreeks voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie en die niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep.

De Wmo verplicht gemeenten om ondersteuning te bieden aan mantelzorgers. Deze ondersteuning kan bestaan uit respijtzorg, waarbij de mantelzorger tijdelijk wordt ontlast van zijn of haar zorgtaken. Dit kan bijvoorbeeld door middel van dagbesteding voor de zorgbehoevende of tijdelijke opvang. Ook kunnen mantelzorgers soms een vergoeding krijgen voor de geboden ondersteuning. Gemeenten hanteren eigen regels voor deze ondersteuning, waardoor het aanbod per gemeente kan verschillen.

 

Verschil tussen mantelzorg en gebruikelijke zorg

De begrippen mantelzorg en gebruikelijke zorg worden vaak door elkaar gebruikt, maar er zijn belangrijke verschillen. Mantelzorg betreft onbetaalde zorg die langdurig en intensief wordt gegeven en voortvloeit uit een sociale relatie. Gebruikelijke zorg daarentegen is de dagelijkse zorg die huisgenoten of familie aan elkaar geven, zoals het klaarmaken van maaltijden of het helpen met huiswerk. Het gaat dan om hulp die naar algemeen aanvaarde opvattingen in redelijkheid mag worden verwacht.

Gemeenten onderzoeken eerst of de gevraagde ondersteuning als gebruikelijke zorg kan worden gezien alvorens extra ondersteuning te bieden vanuit de Wmo. Indien de hulp als gebruikelijke zorg wordt beschouwd, komt een persoon niet in aanmerking voor aanvullende ondersteuning.

 

Onderzoek door de gemeente

Wanneer een voorziening wordt aangevraagd, dient de gemeente te onderzoeken of er sprake is van mantelzorg. Dit betekent dat de gemeente dient na te gaan of de zorg langdurig en intensief is en verder gaat dan wat normaal gesproken in een huishouden verwacht mag worden. Mantelzorg wordt in principe vrijwillig verleend, maar de intensiteit en duur van de zorg moeten goed in kaart worden gebracht, evenals de belastbaarheid van de mantelzorger. Indien er sprake is van overbelasting van de mantelzorger, kan de gemeente een voorziening toekennen, zoals tijdelijke overname van zorg of respijtzorg.

 

Mantelzorg kan niet verplicht worden

Mantelzorg betreft vrijwillige ondersteuning en kan niet verplicht worden gesteld door de gemeente. Dit is herhaaldelijk bevestigd door de Centrale Raad van Beroep.

Een voorbeeld hiervan is de uitspraak van 17 januari 2017 (ECLI:NL:CRVB:2017:17). Hierin oordeelde de Centrale Raad van Beroep dat: “De mate waarin het lukt om een beroep te doen op mantelzorgers en of personen uit het sociale netwerk van de cliënt is (…) in de eerste plaats afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden en de mate waarin zij bereid en in staat zijn ondersteuning te bieden (…) Van enige vorm van dwang kan daarbij geen sprake zijn”.

De Centrale Raad van Beroep benadrukte in deze uitspraak dat mantelzorg voortvloeit uit een sociale relatie en vrijwillig moet zijn. Bovendien mag de gemeente niet verwachten dat het sociale netwerk verplicht is om ondersteuning te bieden waar mogelijk. Dit betekent dat hoewel de gemeente kan onderzoeken of er mantelzorg beschikbaar is, zij niemand kan dwingen om deze zorg te verlenen.

 

Praktische ondersteuning voor mantelzorgers

Naast de wettelijke kaders zijn er diverse praktische voorzieningen beschikbaar om mantelzorgers te ondersteunen. Mantelzorgers kunnen gebruikmaken van informatie- en adviespunten, zoals MantelzorgNL of Zorgbelang Nederland, waar zij terecht kunnen voor vragen over zorg, regelgeving en ondersteuningsmogelijkheden. Ze kunnen ook een beroep doen op een mantelzorgmakelaar voor hulp bij het aanvragen van zorg en voorzieningen. Daarnaast is er soms tijdelijke ondersteuning thuis mogelijk, zoals respijtzorg, waarbij de mantelzorger tijdelijk wordt ontlast van zijn of haar zorgtaken.

 

Conclusie mantelzorg

Mantelzorg is een belangrijke vorm van ondersteuning die bijdraagt aan de kwaliteit van leven van de zorgbehoevende en de druk op professionele zorgverleners vermindert. Het is essentieel dat mantelzorgers voldoende ondersteuning en waardering krijgen. Gemeenten dienen grondig te onderzoeken of er sprake is van mantelzorg en of deze wel aansluit op de persoonlijke omstandigheden van de hulpvrager.

Bron: WS advocaten