Steeds meer speelplekken, sportvelden en OV-haltes zijn rookvrij. In 2025 heeft 37% van de gemeenten (bijna) alle speelplekken rookvrij gemaakt, een aanzienlijke stijging ten opzichte van 12% in 2020. Dit blijkt uit de Locatiemonitor Gemeenten 2025. Gemeenten en GGD’en zetten zich hier al jaren actief voor in, maar nu subsidies wegvallen komt opgroeien in een rookvrije omgeving in gevaar en komt naleving in de knel.
Uit de vierde meting van de Locatiemonitor blijkt dat negen op de tien gemeenten (93%) een rol spelen bij het rookvrij maken van locaties in die gemeente. Een forse toename sinds de eerste meting in 2020 (77%). De grootste vooruitgang sinds de laatste meting zien we in de betrokkenheid bij het rookvrij maken van ov-haltes, waar het percentage gemeenten dat hieraan werkt steeg van 11% in 2023 naar 31% in 2025. Gemeenten leggen hun rookvrije activiteiten steeds vaker beleidsmatig vast, met name in de grotere gemeenten.
In gemeenten die actief zijn op het gebied van rookvrij onder de noemer van de Rookvrije Generatie en waarin activiteiten beleidsmatig zijn vastgelegd, zien we betere resultaten dan in andere gemeenten. We zien hier vaker een aanjagende rol, meer toewijding vanuit het college, ambtenaren die actief de boodschap van de Rookvrije Generatie uitdragen, specifieke beleidsdoelen en meer uren en middelen. Ook is er vaker samenwerking met de GGD en andere organisaties op dit thema.
“De gemeente geeft het goede voorbeeld door eenzelfde boodschap uit te blijven dragen naar haar inwoners. Met elke actie die de gemeente tot nu toe ondernomen heeft zijn er stappen vooruit gezet. Het effect en de impact wordt daardoor zichtbaarder en tastbaarder in onze lokale samenleving.’’ – een van de deelnemende gemeenten
Wanneer de landelijke overheid actief gemeenten faciliteert om in te kunnen zetten op dit thema, resulteert dit in betere samenwerking met de GGD en andere betrokken partijen en komen er meer zichtbare rookvrije plekken. Deze stijging van openbare rookvrije plekken draagt bij een aan een nieuwe norm van de rookvrije omgeving, maar er is meer nodig. Structurele inzet en naleving van de rookvrije omgevingen en passende stoppen-met-rokenzorg voor mensen die roken en vapen, zijn essentieel om te komen tot een Rookvrije Generatie.
Sinds begin 2024 ontvangen gemeenten geen extra budget meer voor de uitvoering van de lokale preventieakkoorden en eind 2025 stopt ook de subsidie rondom Rookvrije Omgevingen voor GGD’en. Meer dan de helft van de gemeenten geeft aan dat dit hun activiteiten op het gebied van rookvrij sterk heeft beïnvloed. “Geen financiering betekent ook geen structurele uren. Geen structurele uren betekent vaak plannen op papier die niet tot uitvoering komen”, zegt een gemeente.
Daarnaast blijft naleving een uitdaging. Gemeenten hebben vaak niet de middelen of de bevoegdheid om effectief op te treden wanneer mensen zich niet aan rookvrije regels houden. “Het blijft moeilijk om mensen aan te spreken op hun rookgedrag in rookvrije omgevingen”, aldus een gemeenteambtenaar.
Ook de opkomst van nieuwe rookproducten, zoals vapes, zorgt voor extra complicaties. Gemeenten ervaren de snelle ontwikkelingen op dit gebied als lastig bij te houden en vinden het moeilijk om duidelijke regelgeving voor het gebruik van vapes in openbare ruimtes te implementeren. “De macht van de tabaksindustrie met nieuwe initiatieven (zoals vapen) zorgt ervoor dat het op lokaal niveau vechten tegen de bierkaai is’’.
De Locatiemonitor Gemeenten 2025 is een peiling uitgevoerd door Ipsos I&O in opdracht van GGD GHOR Nederland en in samenwerking met de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij. De monitor meet de voortgang van gemeenten in het rookvrij maken van openbare locaties, zoals speeltuinen, schoolpleinen, openbaarvervoer-haltes en andere openbare plekken. De resultaten van de monitor worden gebruikt om het landelijke beleid te ondersteunen en gemeenten te helpen bij het behalen van hun rookvrije doelstellingen. De monitor biedt inzicht in de stand van zaken, uitdagingen en succesfactoren, en helpt beleidsmakers en andere betrokkenen om gericht actie te ondernemen en te investeren in rookvrije omgevingen voor een gezondere toekomst.
