Wat gebeurt er als je 300 langdurig bijstandsgerechtigden gedurende drie jaar € 1100,- per maand verstrekt (alleenstaande) zonder daar enige voorwaarden aan te verbinden? In Wageningen hopen ze hier over een aantal jaar een antwoord op te kunnen geven. Maar ook andere steden als Groningen, Leeuwarden, Nijmegen en Tilburg spelen met de gedachte aan een onvoorwaardelijk en gegarandeerd inkomen voor alle burgers. Vanuit economisch perspectief is er over het basisinkomen al het nodige gezegd, maar vanuit de juridische hoek blijft het wat stil.
Wat is het basisinkomen?
Het basisinkomen is een vast inkomen voor alle burgers, ongeacht hun inkomen en vermogen en zonder dat daar verplichtingen aan verbonden zijn. Een soort AOW dus voor alle Nederlanders, ongeacht hun leeftijd. Dit basisinkomen zou dan in de plaats komen van allerlei regelingen die voorzien in (aanvullend) inkomen voor mensen.
B. Hilarides heeft een scriptie geschreven waarin een aantal redenen wordt genoemd voor de invoering van het basisinkomen. Van het compenseren van de onevenredige verdeling van natuurlijke hulpbronnen (Thomas Paine) via de overtuiging dat ieder mens het recht heeft uit persoonlijke gronden arbeid te weigeren (Erich Fromm) tot de verwachting dat menselijke arbeid steeds meer wordt overgenomen door machines, zodat het ideaal van een volledige werkgelegenheid een illusie is (André Gorz).
Is dit juridisch haalbaar?
Juridisch gaat de invoering van een basisinkomen heel ver. Dit betekent het einde van vele wetten op het terrein van sociale zekerheid. Denk aan allerhande uitkeringen op het terrein van werkloosheid en arbeidsongeschiktheid, vangnetuitkeringen als de bijstand, (huur- en zorg-)toeslagen en bijvoorbeeld studiefinanciering. Kan dit op basis van de Grondwet? Artikel 20 verklaart de bestaanszekerheid van de bevolking en de spreiding van de welvaart tot zorg van de overheid. Regels omtrent de aanspraken op sociale zekerheid moeten in de wet zijn vastgelegd. Met andere woorden, als het basisinkomen in een nieuwe wet wordt vastgelegd, dan is aan dat vereiste uit de Grondwet voldaan.
Basisinkomen als alternatief?
Lastiger is de bepaling uit het derde lid van artikel 20 Grondwet dat Nederlanders hier te lande die niet in het bestaan kunnen voorzien, een bij de wet te regelen recht op bijstand van overheidswege hebben. Dat betekent dat het basisinkomen ook echt een bestaansminimum moet bieden. Bovendien vereist het Eerste Protocol bij het EVRM dat de eigendomsrechten die mensen binnen de bestaande regelingen hebben verworven, niet zonder meer worden afgeschaft. Daar moet een redelijke termijn voor gesteld worden en het moet een redelijk doel dienen. Met andere woorden, het basisinkomen moet een redelijk alternatief bieden. En dat is lastig. Niet iedereen heeft dezelfde soort en hoeveelheid kosten, terwijl wel iedereen eenzelfde bedrag krijgt. Omdat de bedoeling is dat het basisinkomen allerhande regelingen moet vervangen, is maatwerk niet meer mogelijk. Miljonair of armlastig, ziek of gezond, iedereen krijgt hetzelfde bedrag.
Wanneer is het een redelijk alternatief?
Hoe hoog zou het basisinkomen moeten zijn om als redelijk alternatief aangemerkt te worden? Als je meeneemt dat de Huurtoeslag, Zorgtoeslag, kindgebonden budget, etc. allemaal worden afgeschaft, dan moet het basisinkomen behoorlijk hoog zijn. Laten we uitgaan van een echtpaar. De hiervoor genoemde toeslagen leveren maximaal om en nabij de € 600,- per maand op. Tel daarbij op een uitkering op grond van de Participatiewet van ruim € 1.300,-, dan kom je op een totaalbedrag van circa € 2.000,- per maand voor een echtpaar. En dan hebben we het nog niet eens over zaken als studiefinanciering, kinderopvangtoeslag en diverse belastingmaatregelen om het leven voor bepaalde groepen betaalbaar te houden.
Aan een alleenstaande kun je niet zonder meer de helft van dit bedrag verstrekken, want het is dan ondoenlijk om van dat bedrag alleen de huur en andere vaste lasten op te brengen.
Maatschappelijke kanttekening
Tot slot nog een maatschappelijke kanttekening. Er is geen enkele prikkel meer om mensen aan het werk te helpen, terwijl dat wel een grondwettelijke plicht van de overheid is (artikel 19 Grondwet). En wat doet dat met het welzijn van mensen die niet op eigen kracht een nuttige invulling van hun leven kunnen vormgeven? Laten we die aan hun lot over omdat we hun welbevinden hebben veiliggesteld middels het basisinkomen? Dat zou toch een verarming van de samenleving betekenen.
Lees ook
Dossier Basisinkomen
Eerdere blogs van mr. Evelien Meester van Stimulansz
Wat hebben sociale diensten met voetballers en zangers?
Werken naast de bijstand: drama of zegen?
De gemeente als oplossing en oorzaak van armoede
Balanceren tussen zorgplicht voor kwetsbare burgers en kostenbewustzijn - deel 2
Balanceren tussen zorgplicht voor kwetsbare burgers en kostenbewustzijn
Onderzoek naar vermogen in het buitenland: discriminatie of niet?
Hennepkwekerij: waar ligt de grens tussen kweken voor eigen gebruik en professioneel kweken?
Vereenvoudiging beslagvrije voet
