Is jeugdzorg gebaat bij meer 'paardenkracht'?

Door: Annemiek Harder & Steffie van der Steen

Paarden als spiegels van de ziel?

Op diverse websites van aanbieders wordt vermeld dat paarden ingezet kunnen worden voor een breed scala aan hulpvragen, zoals het werken aan zelfvertrouwen en grenzen leren stellen, maar ook zwaardere problemen, zoals stemmingsstoornissen en autisme. De rust, ruimte en de natuurlijke omgeving waarin paardentherapie plaatsvindt zou een ontspannende werking hebben.(8) Door met paarden te werken, leert een cliënt meer over het interpreteren van het gedrag van anderen en over hoe de cliënt zelf overkomt.

Websites van aanbieders bevatten echter ook vaak vage bewoordingen om de therapeutische eigenschappen van paarden te beschrijven. Termen die gebruikt worden zijn bijvoorbeeld emoties kunnen spiegelen, sensitief of hooggevoelig zijn, de ziel raken, energie aanvoelen, sensitieve alertheid en oerimpulsen. Dit doet erg denken aan alternatieve geneeswijzen zoals homeopathie en acupunctuur, waarvoor geen bewijs is van effectiviteit.(9) Daarnaast beweren sommige aanbieders van paardentherapie dat zij autisme of hechtingsproblematiek kunnen “genezen”, iets waar de vereniging tegen de kwakzalverij zich, terecht, kritisch over heeft uitgelaten.(10) Toch is het inzetten van paarden in de jeugdzorg populair. Zit er dan toch iets in? Wat komt hierover naar voren uit wetenschappelijk onderzoek?

Effectiviteit van dier-ondersteunde interventies

Hoewel het in de volksmond “paardentherapie” genoemd wordt, is de officiële naam “dier-ondersteunde interventies”. Zoals de professional in het artikel van ‘Follow the Money’ zegt: “Ik coach kinderen en jongeren, geen paarden.” Naar dier-ondersteunde interventies wordt de laatste jaren steeds meer onderzoek gedaan. De eerste onderzoeken kampten daarbij met problemen als kleine onderzoeksgroepen, de afwezigheid van een controlegroep of slecht beschreven protocollen.

Sinds 2014 is niet alleen “paardentherapie”, maar ook het onderzoek hiernaar booming business. Ook grotere onderzoeken laten nu positieve uitkomsten(11) zien van dit soort interventies, met name op het gebied van stressreductie(12), welzijn en het verbeteren van communicatievaardigheden bij kinderen met autisme.(13) Zoals bij elke tak van onderzoek, blijft dit nog wel in ontwikkeling en is er werk aan de winkel. Zo wordt aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek(14) hiernaar gedaan en heeft de Open Universiteit zelfs een bijzondere leerstoel op dit gebied.(15)

Verscheidenheid aan interventies

De grote uitdaging waar de wetenschap voor staat, is de verscheidenheid aan dier-ondersteunde interventies in het veld. Deze worden uitgevoerd door verschillende behandelaren, met behulp van verschillende behandelprotocollen, verschillende dieren en zijn gericht op verschillende doelgroepen. Het kost dus tijd om uit te zoeken wat nou precies werkt, voor wie en waarom. Die verscheidenheid is ook één van de redenen voor kritiek. Er zijn zogenaamde “paardenfluisteraars” die menen dat ze aan het gedrag van een paard alles over de cliënt kunnen aflezen, maar ook professionals met een gedegen opleiding tot psycholoog die een paard inzetten tijdens hun werk. Er zijn aanbieders die cliënten “magische dingen” willen laten ervaren door ze simpelweg een weide met paarden te laten betreden, maar ook professionals die de cliënt vragen om opdrachten uit te voeren met een paard om zo te oefenen met hun communicatie naar anderen. Kort gezegd: de wetenschap werkt niet met magiërs, maar met professionals met een gedegen opleiding op het gebied van de ondersteuning van mensen én, niet te vergeten, dierenwelzijn.

Kaf van koren scheiden

Juist de échte professionals staan te trappelen om mee te werken aan onderzoek. Het zijn professionals die niet alleen de juiste opleiding hebben op het gebied van zorg verlenen (veelal Hbo-niveau), maar ook zorg dragen voor het welzijn van hun dieren. Vaak maken zij zich zorgen over bijvoorbeeld de lange wachtlijsten in de jeugdzorg en proberen ze juist cliënten te helpen die tussen wal en schip vallen. In het artikel van ‘Follow the Money’ wordt gesproken over het kaf van het koren scheiden. Dat is precies wat we moeten doen.

De International Association of Human-Animal Interaction Organizations heeft een aantal richtlijnen op papier gezet waar dier-ondersteunde interventies minimaal aan moeten voldoen.(16) Ook op het gebied van dierenwelzijn zijn er regels waar de professional zich aan dient te houden. Helaas zijn dit soort regels nergens formeel binnen de wet vastgelegd. Het gevolg is dat cliënten, zorgorganisaties die willen samenwerken, zorgverzekeraars en gemeenten niet altijd goed de kwaliteit van een aanbieder van dier-ondersteunde interventies kunnen beoordelen. Er is een stichting die zich inzet voor een kwaliteitskeurmerk en die een lijst met verschillende professionals heeft samengesteld die aan de voorwaarden voldoen.(17) Helaas is deze stichting en de lijst niet breed bekend. Ook in de Databank Effectieve jeugdinterventies zijn nog geen interventie met paarden of andere dieren te vinden. Vooralsnog is meer onderzoek dus hard nodig.(18)

Zet in op professionele kwaliteit

De jeugdzorg lijkt wel wat extra PK’s te kunnen gebruiken, maar het is de vraag of nog meer letterlijke paardenkracht hierbij nodig is. In plaats van paardenkracht lijkt investeren in extra PK’s in de vorm van professionele kwaliteiten de beste keuze. Dan hebben we het over (al dan niet dier-ondersteunde) interventies die voldoen aan inhoudelijke én bedrijfsmatige kwaliteitseisen. Bij voorkeur zijn die kwaliteitseisen formeel vastgelegd. Een belangrijke kwaliteitseis is dat er deskundige, goed opgeleide professionals ingezet worden die kennis van zaken hebben over de problematiek bij jeugdigen en over werkzame factoren in de jeugdzorg.(19) Denk hierbij bijvoorbeeld aan academisch opgeleide (ortho)pedagogen en psychologen. Wanneer professionals ook met dieren zoals paarden werken, is het belangrijk dat zij ook op dat gebied een erkende opleiding hebben gevolgd. Alleen dan kan het in de praktijk inzetten van die extra PK’s daadwerkelijk leiden tot een betere jeugdzorg.