Het maatschappelijk middenveld is het cement van de samenleving: de tussenlaag die burgers een stem geeft. In Nederland bestaat een bloeiend en divers maatschappelijk middenveld, maar er zijn ontwikkelingen die negatieve gevolgen kunnen hebben voor hun werk.
Elk jaar schrijft het College een rapportage over mensenrechten in Nederland. Dit jaar gaat het rapport over het belang van het maatschappelijk middenveld voor de bescherming van mensenrechten en de rechtsstaat. Het College doet juridisch onderzoek naar de verplichtingen die de overheid heeft om het maatschappelijk middenveld te beschermen. Daarnaast laten we onderzoek doen naar de praktijk om vast te stellen waar de knelpunten zitten. Op basis daarvan doen we aanbevelingen aan de overheid om mensenrechten beter na te leven.
Maatschappelijke organisaties, zoals vakbonden, goede doelen, vrijwilligersorganisaties, geloofsgemeenschappen en jeugdbewegingen vormen samen het maatschappelijk middenveld. Deze organisaties spelen een belangrijke rol in het beschermen van mensenrechten en de rechtsstaat. Zij kunnen de overheid aansporen mensenrechten te waarborgen, het publiek bewust maken van maatschappelijke kwesties, burgerparticipatie aanmoedigen en kritische tegenspraak leveren op beslissingen van de overheid. Die tegenspraak is heel belangrijk voor mensen die zelf niet direct toegang hebben tot besluitvormingsprocessen bij de overheid.
Maatschappelijke organisaties signaleren dat zij minder vaak betrokken worden bij het maken van nieuw beleid en wetgeving. Een zorgvuldig wetgevingsproces, waar een brede en openbare consultatie onderdeel van uitmaakt, is van groot belang in een democratische rechtsstaat en voor de verwezenlijking van mensenrechten. Het College constateert dat een dergelijke consultatie bijvoorbeeld niet plaats heeft gevonden bij de conceptwetsvoorstellen Asielnoodmaatregelenwet en de Wet tweestatusstelsel.
Verder maken maatschappelijke organisaties zich bijvoorbeeld zorgen over het Wetsvoorstel transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo). Zij stellen dat met dit wetsvoorstel zo'n grote regeldruk wordt opgelegd dat, zeker kleine organisaties, niet meer kunnen functioneren. Daarnaast signaleren maatschappelijke organisaties dat politici zich steeds vaker stigmatiserend uitlaten over activistische organisaties, dat er beperkingen worden voorgesteld op zowel het demonstratierecht als op de mogelijkheid om te procederen in het publieke belang.
Het rapport wordt in september 2025 gepubliceerd. Met daarin een overzicht van het belang van het maatschappelijk middenveld voor de bescherming van mensenrechten en de rechtsstaat, de verplichtingen die de overheid heeft, en de positieve en negatieve ontwikkelingen die maatschappelijke organisaties ervaren. Het College heeft het Verwey Jonker Instituut opdracht gegeven om de ervaringen van maatschappelijke organisaties in Nederland te onderzoeken.
