Eenzaamheid is een groot taboe. Terwijl het bij het leven hoort, stelt eenzaamheidsonderzoeker Jan Willem van de Maat. In deze week van de eenzaamheid (27 september tot 4 oktober) vertelt hij hoe we allemaal iets kunnen doen tegen eenzaamheid. “Een praatje van een paar minuten is al genoeg. Echt!”
Eigenlijk vindt Jan Willem van de Maat ‘de week tegen de eenzaamheid’ geen goede naam voor een week tegen eenzaamheid. “Heb ik iets voor en iets tegen. Ik denk dat eenzaamheid onderdeel van het leven is, dus daar kan je niet tegen zijn. Bovendien lukt het werven van deelnemers niet goed met zo’n titel. Niemand die eenzaam is gaat naar een evenement waar met grote letters “eenzaamheid” boven staat.”
“En tegelijkertijd helpt de titel wel om het onderwerp op de agenda te zetten, mensen bewust te maken van eenzaamheid bij anderen en het taboe te doorbreken. Daar werkt zo’n landelijke campagne wel voor. Op wijkniveau moet je juist activiteiten organiseren in de trant van ‘verbinding’. Iets wat meer uitnodigt.”
De eerste weken dat je gaat studeren en op kamers gaat wonen, is het niet gek om je eenzaam te voelen. Of als je bij een nieuwe baan begint, en je kent nog geen van je collega’s. Of tijdens de lunch op een congres waar je in je eentje naartoe bent gegaan. Je af en toe eenzaam voelen hoort bij het leven. Het zit in kleine momenten en in fases.
En toch is het een taboe om je eenzaamheid toe te geven. Van de Maat legt uit: “In de kern zijn wij sociale wezens, die ergens bij willen horen. Als het niet goed lukt om contact te maken en te onderhouden met andere mensen, zien mensen dat als falen. We schamen ons daarvoor. Veel mensen herkennen het ook niet bij zichzelf. Ze zitten niet lekker in hun vel, zijn down. Het is vaak pas terugkijkend dat ze herkennen dat ze zich eigenlijk eenzaam voelden.”
Van de Maat heeft onderzoek gedaan naar eenzaamheid. In een recent onderzoek (1) ondervroeg hij zestien mensen die ervaring hebben met eenzaamheid en eenzaamheid doorbreken. “Opmerkelijk genoeg zeiden veel van hen dat hun eenzaamheid doorbroken werd toen ze zichzelf beter leerden kennen. Ze kregen beter in kaart wat ze zelf leuk vinden om te doen. Heel veel mensen doen toch dingen omdat hun familie dat verwacht, of omdat de maatschappij het van ze verwacht. In zekere zin raken mensen daardoor vervreemd van zichzelf. Ze doen iets waar ze niet blij van worden, maar ontmoeten daardoor ook weer mensen met wie ze weinig hebben en die hun niet goed begrijpen.”
“Jezelf leren kennen gaat daarnaast gepaard met gedragsverandering en het onderzoeken van je gedragspatronen,” vervolgt Van de Maat. “Zo ontdekken ze bijvoorbeeld dat ze zich terugtrekken als ze zich ongelukkig voelen. Terwijl ze beter met een vriend(in) kunnen bellen om uit de neerslachtigheid te raken. Ze ontdekken hoe ze werken, wat hun valkuilen zijn en wat hun gereedschapskist is.”
Eenzaamheid doorbreken is wat Van de Maat betreft niet alleen een opdracht voor het individu, maar ook voor de samenleving. Iedereen kan meer doen om eenzaamheid te verminderen. “Als er een nieuwe collega komt werken, zorg dan dat hij of zij in ieder geval uitgenodigd is om mee te lunchen. Een nieuwe collega verwelkomen mag best explicieter. Niet: oh ja, we moeten nog iets met die collega of nieuw lid van de sportclub. Daar mag je best wat aandacht aan besteden.”
De kleinste handelingen kunnen al helpen. Uit onderzoek (2) blijkt dat de kleinste interacties al effect kunnen hebben. Van de Maat vertelt wat het effect is van een praatje in de winkel of in de trein. “Het hoeft maar een paar minuten te zijn, en kan over niks gaan. Zelfs dat heeft al effect op degene met wie een praatje gemaakt wordt, en op degene die het praatje – hoe gekunsteld ook – maakte. Mensen voelen zich meer verbonden en meer thuis.”
Van de Maat wil graag benadrukken: “Sociaal zijn is zo belangrijk voor de gezondheid. We hebben hele programma’s voor bewegen, stoppen met roken en vinden dat de normaalste zaak van de wereld. Voor eenzaamheid geldt dat minder. Terwijl we weten dat het een even grote impact heeft op je gezondheid als ernstig overgewicht. De impact van langdurige ernstige eenzaamheid op je gezondheid is vergelijkbaar met het roken van een pakje sigaretten per dag. De kans op vroegtijdig overlijden is even groot.”
