Het kabinet neemt verschillende maatregelen die kinderen en jongeren zullen raken. Dat heeft niet alleen gevolgen voor volgende generaties, maar ook voor onze gehele samenleving, schrijft SCP-directeur Karen van Oudenhoven.
Dat het nieuwe kabinet maatregelen neemt, is op zich goed. Maar de maatregelen zijn vooral gericht op het heden en economische afwegingen krijgen voorrang. Kijk naar de plannen op het gebied van onderwijs en ontwikkelkansen voor kinderen en jongeren. De effecten van die plannen op kansengelijkheid en het bijeenhouden van de samenleving blijven onderbelicht. Terwijl die minstens zo belangrijk zijn voor onze toekomst.
Dat het kabinet wil investeren in goed leren lezen, schrijven en rekenen is ook vanuit niet-economische overwegingen heel verstandig. Een goede basis op dit vlak draagt immers bij aan kansengelijkheid. Ook kun je je best afvragen of er geen rem moet komen op studies als psychologie, waar per universiteit jaarlijks zo'n 600 studenten instromen. Bij een studie geneeskunde is een numerus fixus al lang heel gewoon.
Maar in de bezuinigingshonger van het kabinet sneuvelen ook kostbare mogelijkheden om via het onderwijs kinderen en jongeren met minder kansen een goede start te bieden - zodat een nieuwe generatie goed kan gedijen in een complexe wereld met grote maatschappelijke uitdagingen. Een extra opbrengst van een brede brugklas: leerlingen uit verschillende milieus komen met elkaar in contact
Dat begint al bij de kinderopvang. Het kabinet investeert miljarden, vanaf 2027, in bijna gratis kinderopvang voor alle werkende ouders. Doel is dat meer mensen gaan werken. Maar de maatregel zal negatief uitpakken voor de kinderen die het wellicht het hardst nodig hebben. Onderzoek wijst uit dat kinderopvang juist voor kinderen die thuis minder gestimuleerd worden het verschil kan maken voor hun kansen in de toekomst.
Door een financiële tegemoetkoming voor alle werkenden, zal de vraag naar kinderopvang sterk toenemen en zullen de tarieven stijgen. Hierdoor wordt kinderopvang voor mensen met een kleine portemonnee minder toegankelijk. Om nog maar te zwijgen over de mogelijke kwaliteitsverschillen tussen dure aanbieders in rijkere buurten en 'goedkopere' aanbieders in armere wijken. De kracht van kinderopvang in het tegengaan van kansenongelijkheid gaat zo verloren.
Een tweede maatregel van het kabinet betreft het stopzetten van een stimuleringssubsidie voor de brede brugklas. De Onderwijsraad adviseerde al in 2021 om, vanuit het perspectief van gelijke kansen voor alle leerlingen, pas in de bovenbouw verschillende leerniveaus te differentiëren. Door kinderen in de onderbouw in een brede brugklas bij elkaar te houden, krijgen zij meer tijd om zich te ontwikkelen en uit te zoeken welk type onderwijs het best bij hen past. Dat geldt zowel voor heel slimme leerlingen, als voor leerlingen die minder goed presteren of wat later tot bloei komen.
Een extra opbrengst van een brede brugklas is dat leerlingen uit verschillende sociale milieus met elkaar in contact komen. Dat is belangrijk. Als jongeren met verschillende achtergronden elkaar niet meer op school tegenkomen, vormt dat een bedreiging voor de sociale samenhang. SCP-onderzoek toont dat gescheiden samenleven aan het toenemen is in Nederland. Het kabinet gaat niet mee met het advies van de Onderwijsraad om het selectiemoment naar de bovenbouw te verplaatsen en zet de subsidie voor brede brugklassen stop.
Ook de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) biedt jongeren de gelegenheid hun talenten te ontdekken, zich in te zetten voor de samenleving en ervaring op te doen met mensen buiten de eigen bubbel. De subsidie voor MDT wordt eveneens door het kabinet stopgezet.
Voor studenten wil het kabinet een langstudeerboete invoeren. Zo'n boete is geen gek idee als je een langstudeerder ziet als iemand die op kosten van de staat vooral op bed ligt of feestviert. Maar dat beeld behoort inmiddels behoorlijk tot het verleden. In heel veel gevallen lopen studenten vertraging op door psychische problemen, mantelzorgtaken of gaat het om stapelaars die van het mbo via het hbo doorstromen naar de universiteit. Juist voor deze studenten wil je kansen creëren en geen boete opleggen.
Dat het kabinet keuzes maakt en maatregelen neemt, is goed. Maar maak ze dan wel voor de lange termijn en niet enkel uit economische overwegingen
Tot slot wil het kabinet flink snijden in alfa- en gammaopleidingen. Dat is onverstandig in een tijd waarin sociaal-maatschappelijke vraagstukken zich dagelijks aandienen, nationaal én mondiaal. Want hoe voorkomen we polarisatie in Nederland? Hoe verhouden we ons tot landen als China of Rusland in een tijd waarin het bondgenootschap tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten niet meer vanzelfsprekend is? En hoe krijgen we de samenleving mee in grote vraagstukken als energietransitie en verduurzaming?
Dat zijn stuk voor stuk complexe uitdagingen die ook kennis vereisen uit de niet-technische disciplines. Kijk naar de leiders van Nederland: Dick Schoof studeerde planologie, Mark Rutte geschiedenis, Jan Peter Balkenende rechten en Wim Kok bestuurskunde. Studies die misschien niet tot de exacte studies behoren maar die wel substantieel kunnen bijdragen aan het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken.
Kortom: dat het kabinet keuzes maakt en maatregelen neemt, is goed. Maar maak ze dan wel voor de lange termijn en niet enkel uit economische overwegingen. Investeer in de ontwikkeling van onze kinderen en heb ook oog voor kansengelijkheid, sociale samenhang en onze (internationale) veiligheid. Bezint eer ge begint te snijden.
