Velen doen onderzoek naar ‘de bestrijding van eenzaamheid’, maar de wondermaatregel waarmee eenzaamheid écht kan worden opgelost is nog steeds niet gevonden. Eenzaamheid – en met name als deze langdurig wordt – is een zeer complex fenomeen en komt niet alleen onder ouderen, maar ook bij andere bevolkingsgroepen voor. Eenzaamheid is niet makkelijk te vatten. Juist daarom is belangrijk te weten wat eenzaamheid precies is en wat de gevolgen ervan zijn. Een goede aanpak begint bij kennis over (h)erkennen van eenzaamheid bij jezelf of bij een ander. Vervolgens is belangrijk dat degene die zich eenzaam voelt er zelf iets aan wíl doen, kán doen en het dan ook nog eens doét. Kennis van eenzaamheid is dus het eerste vereiste en verhoogt de kansen om de aanpak ervan te doen slagen.
Weten we wel genoeg over eenzaamheid?
De overheid besteedt steeds meer aandacht aan de bestrijding van eenzaamheid. Volgens de media heeft Rutte III zelfs honderden miljoenen euro’s extra beschikbaar gesteld voor ouderenzorg en daarbij wordt de bestrijding van eenzaamheid bij ouderen een van de speerpunten van deze regering. Ook stond eenzaamheid vaak hoog op de agenda bij de gemeenteraadsverkiezingen. Al jaren wordt onderzoek gedaan naar wat werkt en wat niet. Eenzaamheid wordt al geruime tijd vanuit allerlei (welzijns- en zorg) organisaties aangepakt. Hoe geweldig die initiatieven ook zijn, ze blijken het probleem van langdurige eenzaamheid nog steeds niet op te lossen. Ondanks de inspanningen is er geen daling in de cijfers van de volksgezondheid en zorg te zien. Doorgaan met de bestrijding van een probleem waarover onvoldoende kennis bestaat, is dan ook een moeizame bezigheid, zeker als je blijft doen wat blijkbaar al heel lang niet werkt.
Waar zit ‘m nu net de kneep?
Eenzaamheid hoort bij het leven, het overkomt zowel ouderen als jongeren. Niet iedereen die zich tijdelijk eenzaam voelt, heeft direct hulp nodig. Eenzaamheid is niets meer of minder dan een signaal van het lijf dat je zelf in actie moet komen, net als bij honger en dorst: "eenzaamheid is het fysiek ervaren van een tekort in patronen van verbinding met andere mensen" (Jeannette Rijks). De meeste mensen lossen dat probleem zelf weer op. Pas als iemand in langduriger eenzaamheid vervalt én dat ook zelf (h)erkent, is professionele begeleiding nodig en mogelijk.
Tot nog toe is veel aanpak van eenzaamheid alleen gericht op ouderen: het leggen van contacten en het organiseren van gespreksgroepen, leuke cursussen, activiteiten gericht op ontmoeting, etc. Prima vermaak, goed voor het onderhouden van een netwerk en afleiding voor mensen die (nog) geen last van (langdurige) eenzaamheid hebben.
Wanneer iemand zich echter langdurig – langer dan een maand of negen – eenzaam voelt, verandert er iets in het brein: er is sprake van een verandering in het doen en laten. Mensen die zich al langere tijd eenzaam voelen zijn vaak ook angstiger, achterdochtiger, cynischer en minder hoopvol dan anderen. Men weet minder wat men wil en heeft meer moeite met het maken van beslissingen. Dit geheel houdt langduriger eenzamen dan ook tegen deel te nemen aan georganiseerde activiteiten.
Diezelfde verandering houdt hen tegen het leven te leiden dat ze zo graag willen. Het geheel aan veranderingen betekent dat iemand alleen met kennis en maatwerk geholpen kan worden. Dat er wordt geleerd zélf de eenzaamheid aan te pakken, waar nodig met steun en altijd gericht op zoveel mogelijk zelfstandigheid. Knelpunt is dat er bij de overheid én bij professionals in het veld vaak nog goede kennis van eenzaamheid ontbreekt. Pas als die kennis voorhanden is kunnen cliënten die problemen hebben met eenzaamheid worden ‘herkend’ en – als zij dat zelf ook willen – goed worden geholpen. Waar nodig ook met een beroep op de zorgverzekering of andere financiële hulp, in de gevallen waar die nog ontbreken.
