In augustus 2015 schreef ik dat een onvoorwaardelijk basisinkomen (nog) juridisch onmogelijk leek. Er is sindsdien ontzettend veel gezegd en geschreven over het basisinkomen. Er worden experimenten opgezet, politieke partijen (Politieke Partij voor Basisinkomen en de Vrijzinnige Partij) opgericht en boeken geschreven over dit onderwerp. Maar brengt dit het basisinkomen dichterbij?
Regelarme bijstand
Eerst even een misverstand uit de wereld helpen. Gemeenten experimenteren niet met een onvoorwaardelijk basisinkomen, maar met een regelarme vorm van bijstand waarbij de vangnetfunctie voorop blijft staan.
De gemeente Utrecht wil op 1 mei starten met een wetenschappelijk experiment met betrekking tot regelarme bijstand. Daarbij krijgt een aantal bijstandsontvangers geen sollicitatieplicht opgelegd en een aantal bijstandsontvangers mag meer bijverdienen dan in de Participatiewet is geregeld (bron: NRC). Als dat lukt is Utrecht de eerste Nederlandse gemeente die hiermee start. Sterker nog, Utrecht loopt hiermee vooruit op toestemming van het Rijk om deel te nemen aan de pilot die mogelijk gemaakt moet worden door het Besluit experimenten Participatiewet. Hoe gevoelig een dergelijk experiment ligt, blijkt uit de kamervragen die hierover gesteld zijn.
Een stap verder
De gemeente Terneuzen wilde een stapje verder gaan en had plannen om een voorliggende voorziening in het leven te roepen. Mensen zouden € 1.300,- per maand ontvangen als gift (waarvan € 300,- compensatie voor belastingen), zonder dat daar verplichtingen tegenover stonden. Iedereen die deze gift krijgt, komt niet in aanmerking voor bijstand. Een experiment geheel buiten de wet om dus. Dit past echter volgens het ministerie van SZW niet binnen de bevoegdheden van de gemeente, dus is het experiment in de ijskast gezet.
Politiek draagvlak
Maar het draagvlak voor het basisinkomen binnen de politiek groeit. Een groot aantal partijen staat sympathiek tegenover de experimenten met de regelarme bijstand (bijvoorbeeld de PvdA, D66 en GroenLinks). Er is zelfs een aantal partijen dat specifiek het basisinkomen noemt in het partijprogramma, zoals de Partij voor de Dieren en de Piratenpartij. Twee partijen gaan nog verder en hebben een concreet idee uitgewerkt. De Vrijzinnige Partij kiest voor een basisinkomen van € 800,- per maand. Daarnaast blijft dan nog wel een aantal inkomensregelingen, zoals de kindregelingen, bestaan. De basisinkomen partij gaat voor een basisinkomen van tenminste € 1.500,- per maand. Daar moet iedereen van kunnen leven.
Brengt dit het onvoorwaardelijk basisinkomen dichterbij?
Ik denk het niet. Het onvoorwaardelijk basisinkomen vraagt een complete ommezwaai van de gehele sociale zekerheid. De regelarme bijstand daarentegen is al bijna realiteit. En daar verwacht ik veel van. Zeker met een goede wetenschappelijke onderbouwing en monitoring van het experiment kunnen we kijken naar wat écht werkt. De universiteit Utrecht is betrokken bij het experiment en gaat de wetenschappelijke begeleiding doen. Dat betekent dat beleid gemaakt kan worden op basis van wetenschappelijke kennis! Nu speelt bij het maken van beleid het mensbeeld nog vaak een rol. Hoe vinden we dat mensen zich moeten gedragen als ze bijstand ontvangen? Helaas blijkt de werkelijkheid vaak weerbarstiger dan we zouden willen. Mensen reageren anders en voldoen in het geheel niet aan ons beeld van de ideale bijstandsgerechtigde. Er zit in dat geval maar één ding op. De mensen kunnen we niet veranderen, ons beleid wel. En daarmee kunnen we zorgen dat de interventies die we inzetten écht werken. Samen met de klant, gericht op het effect dat past binnen de grondwaarden van de wet. Zo kunnen we komen tot een menswaardige sociale zekerheid.
