Leergebied mens en maatschappij onder druk: daling in kennis en behoefte aan versterking onderwijsaanpak

Dalende aardrijkskunde- en geschiedeniskennis

In vergelijking met de vorige grootschalige peiling aardrijkskunde en de peiling geschiedenis in 2008 is sprake van een middelgrote tot grote daling in de kennis over aardrijkskunde en geschiedenis. Ook op het gebied van topografie – vooral van Nederland en Europa – scoren leerlingen lager. Minder dan 10% van de opgaven die zijn herhaald, worden nu beter gemaakt. De overige subdomeinen waren in 2008 nog niet gemeten, waardoor er geen trend te bepalen is. Wel bleken de opgaven voor aardrijkskundige en geschiedkundige onderzoeksvaardigheden moeilijker voor leerlingen dan de kennisopgaven.

Een voorbeeldopgave bij aardrijkskundekennis is het kunnen herkennen van een Islamitisch gebedshuis uit een viertal afbeeldingen van religieuze gebouwen. Voor geschiedeniskennis was er bijvoorbeeld een meerkeuzevraag waar tot 1863 veel slavenarbeid voorkwam. De topografieopgaven gingen over de beheersing van de basistopografie. Leerlingen moesten plaatsen, gebieden, wateren en landen op de juiste plaats op de kaart aangeven.

De opgaven bij onderzoeks- en denkvaardigheden deden, aan de hand van gegeven bronnen (zoals korte teksten, plaatjes en diagrammen), een beroep op het analyseren van geografische verschijnselen (aardrijkskunde) en historische gebeurtenissen en ontwikkelingen (geschiedenis). Bijvoorbeeld rondom de stijging van de zeespiegel als gevolg van klimaatverandering en over de komst van landbouw.

Vakken vaak geïntegreerd aangeboden, lage interesse van leerlingen

De interesse van leerlingen in aardrijkskunde en geschiedenis is over het algemeen laag. Toch geven ze aan de vakken niet moeilijk te vinden.

Zo’n 60% van de scholen bieden aardrijkskunde en geschiedenis geïntegreerd in thema’s, projecten of breder leergebied. Het merendeel van de scholen combineert het onderwijs in mens en maatschappij met burgerschap of andere vakken zoals taal, maar concrete voorbeelden van samenhangend onderwijs ontbreken vaak. Evaluaties van leerlingenresultaten worden zelden gebruikt om het onderwijs bij te sturen.

Hoewel leerkrachten het belang van het leergebied onderstrepen en zichzelf voldoende bekwaam achten, is er behoefte aan tijd, voorbeelden, ondersteuning en scholing voor een samenhangend en beredeneerd onderwijsaanbod.

Behoefte aan visie, coördinatie en professionalisering

Het rapport wijst erop dat er in de meeste scholen geen vakcoördinator of aanspreekpunt is voor mens en maatschappij.

Een focusgroep van externe experts pleit voor structurele verbetermaatregelen: een vakcoördinator op elke school, heldere visievorming door schoolleiders en besturen, en meer investeringen in professionalisering. De aanstaande invoering van geactualiseerde kerndoelen wordt gezien als kans om het onderwijs in mens en maatschappij fundamenteel te versterken.

Samen verantwoordelijkheid nemen

De inspectie benadrukt dat het verbeteren van het onderwijs in mens en maatschappij niet alleen de verantwoordelijkheid is van scholen. Ook lerarenopleidingen, schoolbesturen en beleidsmakers moeten gezamenlijk optrekken. Het doel is helder: leerlingen voorbereiden op actieve deelname aan de samenleving, met stevige kennis en vaardigheden over de wereld waarin zij leven.

De peilingsresultaten bieden waardevolle handvatten om het onderwijsaanbod toekomstgericht en samenhangend vorm te geven. De uitdaging is nu om gezamenlijk die volgende stap te zetten.