Maatwerk leveren aan kwetsbare mensen, Leeuwarden begon ermee in één wijk en breidde de aanpak twee jaar geleden uit over de hele stad in het kader van de City Deal Eenvoudig Maatwerk. Gemeente, zorgverzekeraar De Friesland en de sociale wijkteams van Amaryllis werken hiervoor samen. Welke oplossingen ontstaan er als de ‘mens eerst komt en daarna de regels’? ‘Maatwerk vraagt van hulpverleners creativiteit, doorzettingsvermogen en echt denken vanuit het perspectief van de cliënt.’
Dertien hulpverleners waren actief rond een gezin in Leeuwarden. Jeugdhulpverleners, sociaal werkers, vrijwilligers. Maar toen een sociaal werker aan de gezinsleden vroeg wat ze nu écht nodig hadden was het antwoord: ‘Een derde ouder’. Helaas komt ‘een derde ouder’ niet voor in het aanbod van de gemeente. Maar volgens Marloes Schreur, projectleider van de City Deal in de gemeente Leeuwarden, duidt het voorbeeld op de noodzaak van maatwerk.
‘Het probleem is niet dat er geen hulp of voorzieningen zijn voor huishoudens met multiproblematiek. Maatwerk gaat erover wat er écht nodig is om mensen verder te helpen. En daarvoor moet je niet de voorzieningen, de budgetten en de regels als uitgangspunt nemen, zoals meestal gebeurt, maar moet je vooral in gesprek gaan met de mensen waar het om gaat en gaan werken vanuit hun perspectief.’
Leeuwarden begon met maatwerk in 2016 in de stadswijk Oud Oost, het kader van Inclusieve stad. Twee jaar later werd, in het kader van de City Deal Eenvoudig Maatwerk – de naam Inclusieve stad werd op lokaal niveau gehandhaafd – deze uitgebreid naar de rest van de stad.
Casussen werden aangedragen door de sociale wijkteams van Amaryllis. Ook werden huishoudens geselecteerd op basis van data. ‘We gingen heel concreet kijken: welke huishoudens hebben meerdere voorzieningen tegelijk?’, zegt Schreur. ‘En daarna gingen we met deze mensen in gesprek.’
Zorgverzekeraar De Friesland dacht mee over maatwerkoplossingen als de problemen terug te voeren waren op een gezondheidsprobleem of een betalingsachterstand voor de zorgverzekering. Zo was er een jonge man die een van zijn twee hoorapparaten verloor. Het hulpmiddel is essentieel voor hem om zijn opleiding te volgen en zijn sociale leven te behouden, vertelt Marieke van den Heuvel van De Friesland. ‘Uiteindelijk is er vanuit het gezamenlijke maatwerk een nieuw apparaat vergoed en is hij zich via de AV Frieso gaan verzekeren. Dit is de minima-verzekering. Hij weet nu welk bedrag hij moet sparen voor een toekomstig nieuw hoortoestel’.
De mens komt eerst, het systeem volgt, is het uitgangspunt van de maatwerkbenadering in Leeuwarden. ‘We hebben vertrouwen in de professional ‘aan de voorkant’, we controleren op kwaliteit ‘aan de achterkant’ ‘, stelt de effectrapportage Inclusieve stad.
Maatwerk wordt ingezet wanneer de reguliere routes en voorzieningen geen passende oplossing bieden of wanneer er meer snelheid vereist is. Daarbij kijken de samenwerkende hulpverleners naar de inzet van ondersteuning, inzet van een vergoeding, het inzetten van mandaat of een combinatie van deze drie.
Ook werd het principe van de Omgekeerde Toets toegepast: er werd gekeken naar de geest van wet- en regelgeving en niet naar de letterlijke bepalingen. Marloes Schreur van de gemeente Leeuwarden: ‘Strikte toepassing van regels leidt in de praktijk soms tot het tegendeel van het doel van de wet. En dat kan nooit de bedoeling van een wet of bepaling zijn.’
De City Deal Eenvoudig Maatwerk eindigt officieel dit jaar, maar krijgt een vervolg. De gemeente borgt de toekomst van maatwerk in de organisatie. Er komt een kwaliteitsteam dat, op basis van casuïstiek, beleid aanpast, een trainingsteam die medewerkers begeleidt, een casusteam van experts dat meedenkt bij maatwerkoplossingen, en er komen ambassadeurs die de aanpak promoten binnen hun team in de organisatie.
Samen met de gemeente Leeuwarden denkt De Friesland na over het structureel borgen van de maatwerkwerkwijze. De pilot loopt dit jaar af. ‘Het positieve is dat er nu korte lijntjes zijn ontstaan tussen de experts van De Friesland en de sociaal werkers. Vaak is dit al genoeg voor een passende oplossing ‘, zegt Van den Heuvel.
‘Uiteindelijk zie je nu dat er meer casussen worden opgelost door meer doelmatigheid binnen de domeinen. De specifieke, maatwerkroute is dan minder nodig, maar blijft wel noodzakelijk als middel, ‘ zegt Schreur. ‘Dat geeft aan dat de mensen die maatwerk maken echt een beweging vormen. En die hopen we komende jaren zo voort te zetten.’
Viola van der Schaaf (haar echte naam is bekend bij de redactie) is blij met de Maatwerk-benadering. Haar zestienjarige dochter heeft sinds vijf jaar anorexia. In die jaren is ze vijf keer opgenomen geweest in het ziekenhuis en ook een tijdje intern behandeld in een kliniek. Anderhalf jaar geleden lazen haar ouders op internet over hulphonden die niet alleen worden getraind voor slechtzienden, maar ook als begeleider voor mensen met bijvoorbeeld PTSS (Post Traumatisch Stress Syndroom) of een eetstoornis.
‘We dachten meteen: dat is iets voor onze dochter’, zegt Van der Schaaf. ‘Ze wilde sowieso al erg lang een hond. Zeker omdat we verder ongeveer alles hebben geprobeerd en niets leek te helpen, was dit iets om te proberen.’ Het gezin benaderde een stichting die de honden traint en benaderde de gemeente Leeuwarden voor een subsidie. ‘We waren heel blij toen dat werd toegekend. Het zat eindelijk mee. Ik moet eerlijk zeggen dat ik mijn vertrouwen in de zorg- en hulpverlening aan het verliezen was. Omdat niets maar hielp. We hebben zelf de aanschaf van de hond betaald, de gemeente vergoedt de kosten voor de training van de hond.’
De hond in huis werkt erg goed. ‘Ze is minder verdrietig en ze eet weer’, zegt Van der Schaaf. ‘Je weet natuurlijk nooit of dit over een paar jaar voorkomt dat ze terugvalt, maar het doet haar echt heel goed. Als ze verdrietig is staat de hond direct bij haar. En ze eten samen. Dat stimuleert haar: als zij niet eet dan eet de hond ook niet.’
De dochter van Van der Schaaf was niet de enige die vanuit de maatwerk-aanpak een hulphond kreeg vergoed: uiteindelijk zijn vier hulphonden toegekend als experiment om te kijken wat wel en niet werkt.‘Dat was nog lastig’, zegt Schreur. ‘Het was niet wetenschappelijk bewezen dat een hulphond zou werken bij de combinatie van stoornissen die het meisje had en dan vergoedt de verzekeraar in principe geen hulphond.’’ Uiteindelijk is besloten om in het kader van de maatwerkaanpak te kijken wat de kosten en de baten zijn op de lange termijn. Dat wordt de komende jaren gevolgd.
Maatwerk vereist nogal wat van de betrokken hulpverleners, zegt Schreur. ‘Het is niet iets wat je zo even doet. Nee zeggen met de bestaande regels in de hand is makkelijker. Maatwerk vraagt om creativiteit, een goed netwerk en doortastend optreden door niet zomaar genoegen te nemen met ‘nee’, maar door te vragen om na te gaan of het echt niet kan. Maar het vraagt vooral dat je het huishouden en hun perspectief centraal stelt.’ Twee coaches begeleiden de maatwerkspecialisten bij de uitvoering van de maatwerkbenadering.
