Mensen met een beperking of aandoening doen minder mee in de samenleving dan mensen uit de algemene bevolking. Hierin is weinig verandering opgetreden de laatste jaren, ook niet tijdens de coronapandemie. Wel ervaren meer mensen met een beperking mogelijkheden te hebben om hun leven in te vullen zoals zij dat zelf wensen. Dit blijkt uit onderzoek dat het Nivel uitvoerde in samenwerking met het Trimbos-instituut en Patiëntenfederatie Nederland. Op 19 november 2021 is de Tweede Kamer met een brief geïnformeerd over de eindevaluatie van het overheidsprogramma 'Onbeperkt meedoen!', waarvan dit Nivel-onderzoek deel uitmaakt.
Gebaseerd op het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap (2016), startte het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in 2018 het programma ‘Onbeperkt meedoen!’. Dit programma loopt tot en met 2021 en heeft als overkoepelende ambitie dat mensen met een beperking meer naar eigen wens en vermogen kunnen meedoen aan de samenleving, net als ieder ander. Het Nivel monitort deze ambitie sinds 2019. Hiertoe is participatie gemeten op verschillende terreinen, waaronder dat van ‘betaald werk’, ‘sociale contacten’ en ‘verenigingsactiviteiten’.
Participatie van mensen met een lichamelijke beperking of psychische aandoening is op veel van de gemeten terreinen lager dan die van mensen uit de algemene bevolking. Het verschil is het grootst op het gebied van ‘betaald werk’; dit is nauwelijks veranderd sinds 2016. Wel is de arbeidsparticipatie hoger bij mensen die het belangrijk vinden om betaald werk te kunnen doen. Waar in 2020 40% van de mensen met een lichamelijke beperking aangeeft betaald werk te hebben, ligt dit op 60% bij degenen onder hen die aangeven dit belangrijk te vinden. Maar ook dan blijft er een kloof bestaan met de algemene bevolking.
In 2020 is een afname van participatie zichtbaar op meerdere gemeten terreinen, bij alle groepen mensen met een beperking en bij de algemene bevolking. Hierbij valt te denken aan het gebruik van openbaar vervoer en het bezoeken van uitgangsgelegenheden. Vooral bij mensen met een verstandelijke beperking zijn er (veel) grote verschillen in de mate van participatie tussen 2019 en 2020. Tot en met 2019 deden relatief meer mensen met een verstandelijke beperking verenigingsactiviteiten en/of cursussen dan mensen in de algemene bevolking. In 2020 is hun deelname hieraan zo sterk afgenomen, dat deze zelfs lager is dan die van de algemene bevolking.
In 2020 geeft 70% van de mensen met een lichamelijke beperking aan dat zij hun leven naar wens kunnen vormgeven. Het gaat dan om bijvoorbeeld om zaken als het zelf bepalen wat ze doen in hun vrije tijd en wanneer ze dat doen. Dat percentage is hoger dan in 2019, toen dit nog op 51% lag. Hiermee komen mensen met een lichamelijke beperking in 2020 op bijna hetzelfde percentage uit als de algemene bevolking, waar 76% dit ervaart. Daarentegen zien we bij dezelfde groep – mensen met een lichamelijke beperking – een afname van mensen die vinden dat zij meetellen in de maatschappij; dit percentage daalde van 67% in 2019 naar 58% in 2020. Dit zijn ook, relatief, minder mensen dan in de algemene bevolking, waar het percentage in beide jaren rond de 80% ligt.
Mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking hechten veel belang aan begrip en acceptatie vanuit de samenleving voor mensen met een beperking. Ook aandacht voor mensen met een beperking vanuit de politiek en media vinden zij belangrijk. Hiernaast geven zij aan dat toegankelijkheid van bijvoorbeeld gebouwen of openbare ruimtes belangrijk is en dat medische hulp(middelen) essentieel zijn om naar wens en vermogen te kunnen deelnemen aan de samenleving.
Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met het Trimbos-instituut en Patiëntenfederatie Nederland, in opdracht van het ministerie van VWS. Voor de metingen is gebruikgemaakt van vragenlijstonderzoek binnen het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten, het Panel Samen Leven en het Consumentenpanel Gezondheidszorg van het Nivel. Daarnaast zijn gegevens gebruikt van het Panel Psychisch Gezien (Trimbos-instituut) en Mijnkwaliteitvanleven.nl (Patiëntenfederatie Nederland). Met herhaalde metingen onder mensen met een lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperking en mensen met een psychische aandoening zijn ontwikkelingen op het gebied van participatie (naar wens en vermogen) de afgelopen periode gevolgd.
