Steeds meer verpleeghuizen werven mensen met een uitkering voor een aandachtbaan. Zij ontlasten zorgpersoneel en geven aandacht aan ouderen. In het traject Basis van de arbeidsmarkt van het Programma Sociaal Domein onderzoeken het Rijk, gemeenten, verpleeghuizen en onderwijsinstellingen samen wat er nodig is om structureel aandachtbanen te creëren. Hoe pakken Enschede en Leiden dit aan?
‘Of ik bij Liberein wel genoeg aandacht krijg?’ Mevrouw Jansen (91) kijkt ondeugend op: ‘Ik krijg hier téveel aandacht!’ Dan serieuzer: ‘Ik ben dankbaar dat ik hier op mijn oude dag kan zijn. Kijk, vroeger waren we thuis met z’n negenen, nu ben ik nog alleen over. In 1996 werd ik wakker en kon ik me amper bewegen. Ja, een mens kan de gekste dingen krijgen. Gelukkig kon ik hier revalideren. Inmiddels woon ik al jaren op de woonafdeling bij Liberein.’
Twee keer per week krijgt mevrouw Jansen bezoek van Kim van Huizen (19), een van de aandachtzorgers bij zorginstelling Liberein in Enschede. Samen kletsen ze, maken ze een puzzel of lezen een tijdschrift. ‘Met de verzorgenden maak ik ook altijd een praatje’, vertelt mevrouw Jansen. ‘Maar die hebben het druk. Daarom is het fijn dat Kim er is.’
Ook voor Kim is de aandachtbaan, nu nog een pilot bij Liberein, een schot in de roos. Kim: ‘Na het behalen van mijn diploma Zorg en welzijn mbo niveau 1 lukte het me niet om werk te vinden in mijn vakgebied. Ik heb een lichte vorm van autisme en werd steeds afgewezen.’ De gemeente Enschede adviseerde haar om de mbo 2-deeltijdopleiding Helpende te doen. Eind 2018 stroomde zij in de aandachtbaan, waarvoor ze 12 uur per week werkt naast haar studie. Ze is dolblij met de baan. ‘Mijn droom is om ooit niveau 3 te halen. Maar het belangrijkste vind ik dat ouderen de aandacht krijgen die ze verdienen.’
‘De aandachtbanen passen precies bij de filosofie van Liberein: liefdevolle zorg en individuele aandacht voor ouderen, vertelt Jory Kappert, HR-manager bij Liberein in Enschede. ‘Voor de verzorgende handelingen hebben we uiteraard gekwalificeerde verpleegkundigen nodig, maar voor hulp bij het leven van alledag zijn aandachtbanen een mooie oplossing. Het zijn juist de kleine momenten van aandacht die het verschil maken in de zorg.’
Dat kan Kim alleen maar bevestigen. ‘Ik merk zeker dat sommige bewoners behoefte hebben aan meer aandacht. Een mevrouw begon zelfs te huilen van geluk. Dat was op mijn derde dag – dat deed me wel wat.’
Liberein zit nu midden in de omslag naar de nieuwe manier van werken. Kappert: ‘De aandachtbanen zijn op zichzelf niet nieuw, maar we willen ze structureler en op grotere schaal gaan inzetten.’ Het gaat om meerdere functies waarvoor verpleeghuizen de mensen mogen inzetten. Voorbeelden hiervan zijn de aandachtzorger, woonassistent of gastvrouw en de medewerker maatschappelijke zorg.’
Het salaris van aandachtzorgers wordt gefinancierd uit de middelen kwaliteitskader verpleeghuiszorg van de zorgkantoren (zie kader). Kappert: ‘Om budget aan te vragen hebben we een plan geschreven. Daarin staat hoe wij vanuit Liberein meer aandacht en liefdevolle zorg voor onze bewoners kunnen realiseren. Ook steken we in op het verbeteren op werkprocessen – op basis daarvan zijn de gelden toegekend.
We kunnen het nu echt een boost geven, constateert Kappert tevreden. ‘Zo start binnenkort de Ik zorg campagne om mensen te werven voor diverse functies. In totaal zoeken we zo’n 60 fte bij Liberein voor de diverse banen, waaronder een aantal aandachtbanen. We trekken nu zoveel mogelijk samen op met andere zorginstellingen in de regio bij het vinden van mensen.‘
De Enschedese zorginstelling Livio startte najaar 2018 al een campagne om 120 ‘medewerkers Mooie Dag’ (andere naam voor aandachtbaan, red.) te werven. Heinz Reinink, manager P&O bij Livio: ‘Die campagne liep storm: we kregen bijna 630 reacties, van mensen met een mbo niveau 1 tot hbo-plus. Best bijzonder, voor een baan die nog niet bestaat. ’
‘We zijn bij Livio op zoek naar 48 fte’, vervolgt Reinink. ‘We kijken niet alleen naar vooropleiding. Belangrijker is de vraag: heeft iemand het in zich om het niveau te halen? Een goede voorselectie is belangrijk. Ook onze vrijwilligers krijgen een kans. Er komen ook enkele mensen uit de bijstand.’
Livio participeert in een project samen met de gemeente, UWV en andere zorginstellingen in de regio. Samen ontwikkelen zij onder andere een nieuwe opleiding op mbo niveau 2. Reinink: ‘Doel is mensen met afstand tot de arbeidsmarkt klaar te stomen voor een aandachtbaan. Ook mensen zonder uitkering kunnen deze opleiding volgen. Tijdens de opleiding leren deelnemers bijvoorbeeld hoe ze mensen verantwoord in een rolstoel kunnen helpen. Na de opleiding zijn zij breed inzetbaar bij de verschillende zorginstellingen.’
Dit najaar moet de opleiding van start gaan. De Enschedese zorginstellingen zijn daarover nog in gesprek met het ROC Twente en het Graafschapcollege. Voor dit toeleidingstraject hebben we extra geld aangevraagd uit de transitiemiddelen vanuit het kwaliteitskader verpleeghuiszorg’, aldus Reinink.
Een toeleidingstraject is meestal hard nodig voor deze kwetsbare doelgroep, weet Joost Bruggeman van de gemeente Leiden uit ervaring. ‘In de pilotfase in 2017 hebben we in Leiden vier mensen uit de bijstand en Wajong geplaatst in een aandachtbaan. Drie mensen haakten om verschillende redenen vrij snel af.’
Daarom is het fijn dat de verpleeghuizen een aanvraag hebben gedaan voor de transitiemiddelen kwaliteitskader verpleeghuiszorg, vervolgt hij. ‘Dat kunnen ze gebruiken om mensen toe te leiden en begeleiden. In Leiden ligt de weg nu open om 45 mensen naar aandachtbanen toe te leiden. Bruggeman: ‘Dat kunnen statushouders zijn die na een voorschakeling op mbo niveau 1 of 2 en zelfs niveau 3 kunnen uit- of doorstromen.’
Om de totstandkoming van aandachtbanen goed te laten verlopen, staat de samenwerking tussen de organisaties continu op de agenda in Holland Rijnland. ‘Onder meer de ministeries van SZW en VWS, UWV, de gemeente Leiden, het roc, werkgeversservicepunten, de regiocoördinator Holland Rijnland en werkgeversvereniging Care2Care zijn hierbij betrokken’, vertelt Bruggeman. ‘Maar natuurlijk en vooral de zorginstellingen zelf. Voorjaar 2019 organiseren we bijvoorbeeld samen met Care2Care een Zorgfestival in het kader van de Week van Zorg en Welzijn.’
Mede nu de financiering van aandachtbanen helder in beeld is, hopen we andere gemeenten, verpleeghuizen en onderwijsinstellingen te inspireren met onze ervaringen, besluit Bruggeman. ‘Dan kunnen nog meer mensen aan de slag in een aandachtbaan en krijgen nog meer ouderen de zorg en aandacht die ze nodig hebben.’
Het salaris van aandachtzorgers wordt gefinancierd uit de middelen kwaliteitskader verpleeghuiszorg van de zorgkantoren. Zij betalen dit uit de wet Langdurige zorg. Voor het toeleiden van mensen naar aandachtbanen kunnen verpleeghuizen transitiemiddelen aanvragen. Gemeenten dragen bij vanuit de Participatiewet.
Het traject Basis van de arbeidsmarkt van het Programma Sociaal Domein onderzocht of verpleeghuizen de middelen kwaliteitskader verpleeghuiszorg voor aandachtbanen en op- en toeleiding mogen inzetten. Dit leek namelijk niet vanzelfsprekend omdat het om banen gaat waar geen zorgdiploma voor nodig is.
Daarvoor werd in de regio Holland Rijnland in 2018 een overleg met ministeries en regionale stakeholders georganiseerd over de vraag: hoe betalen we de aandachtbanen en de toeleiding?
Joost Bruggeman, gemeente Leiden: ‘Zomer 2018 kregen we het verlossende woord: voor de bekostiging van aandachtbanen zijn er middelen vanuit het kwaliteitskader verpleeghuiszorg beschikbaar. Als mensen nog niet in dienst zijn kunnen werkgevers transitiemiddelen aanvragen voor toeleiding en begeleiding. Wij betalen als gemeente uiteraard ook mee, samen met onderwijsinstellingen.’
