Nog veel zorginstellingen doen te weinig om seksueel grensoverschrijdend gedrag door hun zorgverleners met patiënten en cliënten te voorkomen. Ze komen vooral in actie als er zich een geval voordoet. Andere zorginstellingen hebben wel meer aandacht voor het voorkomen ervan. Vooral in de gehandicaptenzorg. In de geestelijke gezondheidszorg en de verpleeghuiszorg zoeken instellingen nog naar de goede aanpak. In andere zorgsectoren blijft het nog te stil, terwijl seksueel grensoverschrijdend gedrag richting patiënten er ook in bijvoorbeeld ziekenhuizen is.
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) maakt zich grote zorgen: er moet meer gebeuren om de zorg veilig te houden. Dat schrijft de inspectie bij cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorg in 2024.
De inspectie kreeg vorig jaar 330 meldingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners richting patiënten en cliënten. Ongeveer hetzelfde aantal als in 2023. Maar het is nog steeds het topje van de ijsberg. Want het Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum (WODC) rapporteerde dat 11.000 mensen in een jaar tijd zeggen slachtoffer te zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag door een arts of andere zorgverlener.
Van de 330 meldingen die de inspectie wel kreeg, ging 84%over lichamelijk seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dan gaat het over ongewenste of onnodige aanrakingen van borsten en geslachtsdelen en onnodig in- of uitwending onderzoek. Ook waren er meldingen over seksuele handelingen en verkrachting, soms onder het mom van medische handelingen.
Seksueel-getinte appjes of opmerkingen (33% van de meldingen) gaan soms samen met lichamelijk grensoverschrijdend gedrag en kunnen net zoveel impact hebben. Ze schaden ook enorm het contact tussen de zorgverlener en de patiënt of cliënt, met ernstige gevolgen.
Zelfs bij zogenoemde wederzijdse instemming geldt in de zorg: het mag niet, het mag nooit.
Patiënten en cliënten zijn afhankelijk van hun zorgverlener. Vertrouwen vormt de basis van een goede, veilige zorgrelatie. Als een zorgverlener daarbij seksueel over de grens gaat, is dat voor een cliënt of patiënt verwarrend, schokkend, schadelijk en ontwrichtend. Het breekt het vertrouwen in zorgverleners af en kan leiden tot langdurige emotionele problemen en gezondheidsproblemen.
In de jeugdhulp en gehandicaptenzorg zijn er al richtlijnen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Vooral de grotere instellingen in de gehandicaptenzorg zetten vaak al stappen. In de geestelijke gezondheidszorg en verpleeghuiszorg oriënteren steeds meer zorgaanbieders zich hier wel op, maar zoeken ze nog naar wat ze eraan moeten doen.
Hoewel ook andere zorginstellingen, beroepsverenigingen en brancheorganisaties aandacht voor het probleem hebben, blijven ze toch nog achter.
De meldingen gaan over verschillende beroepen. De meeste meldingen komen over begeleiders, artsen, verpleegkundigen en fysiotherapeuten.
De meeste meldingen kreeg de inspectie uit de gehandicaptenzorg (90), de geestelijke gezondheidszorg (80) en de jeugdzorg (60). Over de eerstelijnszorg kwamen er 40 meldingen binnen (vooral fysiotherapeuten) en over de verpleeghuiszorg en wijkverpleging 30. Maar dat er uit andere zorgsectoren minder meldingen komen, kan ook wijzen op een gebrek aan aandacht daar. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ziekenhuizen.
In 37% van de meldingen vond het seksueel grensoverschrijdend gedrag één keer plaats. In 34% van de meldingen gebeurde het gedurende weken, maanden of zelfs jaren op regelmatige basis, vooral in de geestelijke gezondheidszorg.
Bij 12% waren er eerdere meldingen over dezelfde zorgverlener en bij 10% werd er gemeld dat de zorgverlener meerdere slachtoffers had gemaakt.
De slachtoffers zijn meestal vrouw (67%), maar ook mannen zijn slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag door hun zorgverlener.
Zo’n 70% van de plegers is man, in alle leeftijden.
Als een vrouw de pleger is, is die gemiddeld jonger.
De betrokken zorgverleners worden vaak ontslagen. In ruim 70% van de meldingen die de inspectie kreeg, is geen aangifte gedaan bij de politie. Als er een aangifte is (of wordt overwogen), komt die meestal van een patiënt of cliënt, veel minder van een zorginstelling.
Zelden dienen zorginstellingen zelf een tuchtklacht in tegen de zorgverlener. Terwijl dat ook kan bij artsen, verpleegkundigen en bijvoorbeeld fysiotherapeuten die in het BIG-register staan.
De inspectie vindt dat zorginstellingen, zorgverleners, beroepsverenigingen en brancheorganisaties meer moeten doen. Zij kunnen gebruik maken van de Zelfscan voor zorgprofessionals: beschermen wij onze cliënten tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag? die de inspectie heeft ontwikkeld op basis van meldingen en goede voorbeelden.
