Meer is zeker niet altijd beter. Over de uitbreiding van instellingen en personen in de Gehandicaptenzorg

ZZP’er in de zorg: liever niet
Er zijn geluiden dat een ZZP’er een onmisbare schakel in de zorg vormt (1). Volgens de Vries Robles, B., & Voorn (2018) zijn ZZP’ers van groot belang. Die onmisbaarheid zit in flexibiliteit. ZZP’ers willen graag werken en zijn daarin flexibeler dan een medewerker in loondienst, zo geeft men aan. Een ZZP’er voelt een gemiste dienst direct in haar of zijn portemonnee en bovendien is de werkgever gevrijwaard van verschillende wettelijke verplichtingen zoals een ketenregeling van contracten. Een ZZP’er zou bovendien goedkoper zijn voor een werkgever, omdat er geen afdracht plaatsvindt voor sociale lasten en pensioenpremies.

En toch vind ik ZZP’ers in de zorg geen zegen. Zorg is mensenwerk. Mensen bepalen de kwaliteit van zorg. En dat zal vooral in de zorg altijd zo blijven (2) Een werkgever wil vanuit dat oogpunt graag investeren in medewerkers, door ze te scholen bijvoorbeeld en te binden aan de organisatie. Specifieke scholing passend bij de behoefte van de cliënt. Terwijl een ZZP’er verantwoordelijk is voor zijn eigen scholing. Daarnaast heeft de (gehandicapten)zorg baat bij dezelfde gezichten. Professionals die kleine geluiden, bewegingen en karaktereigenschappen van een cliënt kennen. Die de verwant kennen. En daarmee goed kunnen acteren op de behoefte van de cliënt en het systeem daaromheen. Dat voorkomt escalaties én voorziet in goede zorg. Het goed leren kennen van cliënten is voor ZZP’ers soms onmogelijk, omdat de opdracht dan al weer eindigt.

Die opdracht wordt ingeperkt door de wet DBA (3). Daarmee mag een ZZP’er bijvoorbeeld niet meer dan 20 uur en niet langer dan 6 tot 12 maanden bij één werkgever werken. Dat wordt in 2025 actief door de Belastingdienst getoetst (4). Terecht, maar voor de cliënt zorgt dit voor nog meer discontinuïteit en verlies aan kwaliteit.

Een lege winkel bij pensionering
Als mens wordt je ZZP’er om een aantal moverende redenen. Je houdt netto per maand meer over en hebt meer vrijheid en autonomie. Deze redenen staan in de top 5 van meeste gegeven redenen van ZZP’ers in zorg en welzijn (5). Het risico bestaat echter dat het een etalage is waar we naar staan te kijken. In het bedrag wat verdiend wordt zitten niet de werkgeverslasten, pensioenpremies en premies voor de opvang bij ziekte. Voorbij de etalage is de winkel, vooral straks bij pensionering, hartstikke leeg. Eerder hebben onderzoekers al aangekondigd dat dit een probleem is wat we in Nederland vooruit schuiven, maar problematisch gaat worden (6). Dit probleem lijkt onder ZZP’ers niet urgent te zijn. Het CBS gaf in 2023 al te kennen dat het aantal ZZP’ers stijgt. Circa 50% van de schoolverlaters kiest voor het ZZP schap. Een zorgelijke ontwikkeling vinden wij. Niet alleen vanwege bovenstaande redenen, maar ook omdat zij daarmee beperkt de mogelijkheid ervaren in een team te werken, reflectie van collega’s te ontvangen en zich zo verder te ontwikkelen, socialiseren en bijscholen.

Een werkgever zal zich dus een nieuwe jas moeten aanmeten om vrijheid en autonomie anders vorm te geven binnen het team- en loondienstverband. Dat mag tegelijk opgaan met de maatregelen die de Rijksoverheid dient te nemen om ZZP’ers in de zorg af te schaffen. Aan alle ZZP’ers in de zorg doe ik de oproep om toch echt in loondienst te komen.

Meer instellingen zorgen voor een versplinterd veld: stop met de marktwerking in de zorg
In 2023 zijn ruim 243 instellingen nieuw ontstaan. Vaak uit een missie om betere zorg te leveren. Dichterbij en kleiner. Met korte lijnen, snel en adaptief om veranderingen op te vangen en door te voeren.
Deze argumenten zijn plausibel en gelijktijdig maar van korte duur. We zien namelijk in de zorg breed, vooral in de jeugdzorg en gehandicaptenzorg, een toename in het aantal zorgaanbieders. Mede ingegeven door New Public Management, waarbij de zorg is overgeleverd aan een markt, zien we de prikkel om zorginstanties te starten. In aanzet vanuit een missie, maar groeiend in het marktaandeel.
Steeds meer geluiden gaan op om te stoppen met het vermarkten van de zorg en het te organiseren naar het bestaansrecht: het leveren van goede zorg. Dat kan prima met de huidige instellingen. Er is namelijk geen tekort aan goede zorg, het is alleen veel te versplinterd georganiseerd. Dat vraagt dus niet om nieuwe instellingen, maar om de intrede van New Public Governance (7). Daarbij gaat het veel meer over organisatienetwerken (8) zoals Raab en Kenis al voorspelde in 2009 en de wil om intensief met elkaar samen te werken, over organisaties heen, in het belang van de kwaliteit van zorg (door o.a. kennis te delen en samen te voegen), adaptatie en korte lijnen. Niet meer individuele instellingen en individuele organisatiebelangen maar minder en meer verbonden met elkaar met een collectief belang: goede en betaalbare zorg in Nederland.

1. de Vries Robles, B., & Voorn, E. (2018). Zzp’er: onmisbare schakel in de zorg. Fizier, 35, 14-17.

2. Waar AI in de commerciële en vooral financiële sector tot 99% van de arbeid kan gaan vervangen in de toekomst, is dat bij de zorg ‘slechts’ 30% aldus PWC (2023

3. https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/nl/modelovereenkomsten/content/wat-houdt-de-wet-dba-eigenlijk-in#:~:text=Door%20de%20Wet%20deregulering%20beoordeling,kan%20een%20modelovereenkomst%20zekerheid%20geven.

4. https://www.vgn.nl/nieuws/zorgorganisaties-informeren-zelf-hun-leden-over-het-voorkomen-van-schijnzelfstandigheid-van-zzpers

5. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/47/zzp-er-in-zorg-en-welzijn-kiest-vooral-voor-onafhankelijkheid

6. O.a. Zwinkels, W., Knoef, M., Been, J., Caminada, K., & Goudswaard, K. (2017). Zicht op zzp-pensioen.

7. Osborne SP (2006) The new public governance? Public Management Review 8(3): 377–387

8. Kenis, P., & Raab, J. (2020). Back to the future: Using organization design theory for effective organizational networks. Perspectives on Public Management and Governance, 3(2), 109-123.