Een ruime meerderheid van alle gedetineerden wereldwijd ervaart psychische problemen. Toch doen overheden weinig om deze problematiek aan te pakken. Een nieuwe bundel(verwijst naar een andere website), samengesteld door Piet Hein van Kempen(verwijst naar een andere website) en Maartje Krabbe(verwijst naar een andere website) van de Radboud Universiteit, brengt voor het eerst in beeld hoe de huidige situatie wereldwijd dramatische gevolgen heeft en mensenrechtenschendingen in de hand werkt.
De schattingen lopen uiteen, maar uit onderzoek blijkt dat 40 tot zelfs 90 procent van alle gevangenen wereldwijd kampt met psychische problemen. Dat percentage ligt flink hoger dan de ‘gewone’ bevolking, waar ‘slechts’ 18 tot 29 procent mentale problemen ervaart. Volgens Maartje Krabbe, universitair docent Algemene rechtswetenschap, is het hoog tijd dat dit onderwerp wereldwijd aangekaart wordt. In ‘Mental health and criminal justice’ gaan Krabbe en collega’s in op de penibele situatie van gevangenen wereldwijd.
Krabbe: ‘De aantallen zijn zo disproportioneel hoog dat mentale gezondheid inmiddels een dominante factor zou moeten zijn in ons strafrechtelijk systeem. Toch is dat nog lang niet het geval: uit mijn analyse blijkt dat het systeem deze groep aan alle kanten faalt. Er is vaak te weinig budget, gebrekkige geestelijke gezondheidszorg en beperkte training voor het personeel.’
Het gevolg is dat de psychische toestand van veel van deze gevangenen verslechtert in de gevangenis, wat hun re-integratie bemoeilijkt. Krabbe: ‘Recidive onder ex-gedetineerden met psychische problemen is wereldwijd relatief hoog. Dat is niet alleen onveilig, maar ook duur. Onderzoek wijst uit dat de kosten van draaideurcriminaliteit vaak veel hoger zijn dan een gedetineerde met psychische problemen behandeling en ondersteuning bieden.’
Bovendien gaat het huidige systeem in tegen wereldwijde verdragen en VN-regels, geeft Krabbe aan. ‘Van gevangenen wordt de vrijheid afgenomen, maar dat betekent niet dat ze geen rechten hebben als psychiatrisch patient. Deze groep heeft in principe recht op behandelingen van dezelfde kwaliteit als een persoon van buiten de gevangenis. Mondiaal wordt er echter maar weinig aan die eis voldaan. Veel mensen krijgen niet de begeleiding waar ze recht op hebben. Dat bemoeilijkt hun re-integratie, omdat ze opgevangen worden in een ongeschikt systeem.’
In hun edited volume gaan Krabbe en collega’s in op verschillende aspecten van de problematiek. Zo wordt aangekaart welke internationale regels deze gevangenen in theorie moeten beschermen, maar in de praktijk falen. Ook wordt er ingegaan op de specifieke situaties in verschillende landen, waaronder Nederland, Duitsland, Japan, de Verenigde Staten en Brazilië. ‘Daaruit blijkt dat er in de vrijwel elk land fundamentele fouten gemaakt worden. Doordat verdachten met psychische problemen minder weerbaar zijn tijdens het strafproces, leidt dit tot veel onterechte veroordelingen en in de Verenigde Staten zelfs tot onrechtmatige oplegging van de doodstraf.'
'Onder andere Chili, Hongarije en de Verenigde Staten rapporteren dat gevangenen met psychische problemen een grotere kans hebben om mishandeld te worden door gevangenispersoneel, omdat ze niet kunnen meekomen in het systeem. Griekenland, Hongarije en Portugal rapporteren dat gevangen met psychische problemen vaak veel langer in de gevangenis blijven dan noodzakelijk, bijvoorbeeld omdat er geen andere plek voor ze is. De WHO rapporteert dat in veel landen gevangenissen ‘dumping grounds’ zijn voor mensen met psychische problemen, ook voor mensen die geen strafbaar feit hebben gepleegd. In Japan is het zo moeilijk om aan te tonen dat iemand ontoerekeningsvatbaar is dat veel verdachten met psychische problemen toch in de gevangenis belanden.
Voor de huidige problematiek zijn vele oplossingen te bedenken, geven de onderzoekers aan. ‘Internationale organisaties en eerdere publicaties maken duidelijk wat er allemaal gedaan kan worden,’ zegt Krabbe. ‘Al die oplossingen vereisen zowel beleid als geld. Centraal moet staan een goede plek voor verdachten en veroordeelden met psychische problemen, met een adequate behandeling en deskundig personeel. Dat scheelt op lange termijn in de kosten voor re-integratie, maar is ook vooral humaner, mensenrechtenconform en draagt bij aan een veilige samenleving.’
